Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ (2)

Συνέχεια : Κυριακή, 3 Απριλίου 2011

MARIE-DOMINIQUE CHENU

Αντικειμενικότης – Υποκειμενικότης : Ο αμείωτος δυναμισμός τής προσωπικής θελήσεως δέν ξεκολλά τόν άνθρωπο, στήν πορεία του πρός τήν τελειότητα από τήν κατάστασή του μέσα στήν φύση, μέσα στήν τάξη καί στό γενικό τέλος τής κοσμικής δημιουργίας.Όσο ιδιαίτερη κι άν είναι στήν εξυπνάδα της καί στήν ελευθερία της καί στήν συνείδησή της, η ανθρώπινη φύση εγγράφει τούς νόμους της, τίς προόδους της, τήν τελειότητά της, τήν ευτυχία της, μέσα στήν τάξη τής φύσεως, καί όχι σάν ένα επιφαινόμενο στήν επιφάνεια ενός ετερογενούς κόσμου. Η ηθική τής ζωής πρέπει νά βρίσκεται στό πιό ψηλό της επίπεδο- σέ μία ενεργητική διά τού εαυτού της συνείδηση καί έχοντας συνείδηση τού ρόλου της, γιά κάθε αγαθό τής εμπειρίας της, μέ μία αγάπη γιά τό υπέρτατο αγαθό πού όμως δέν τήν ελευθερώνει από τήν υποταγή της στό σύμπαν, τήν πιό υψηλή έκφραση τού νόμου τής φύσεως. Η «ηθικότης» αποτελεί μέρος της «φυσικής» τάξεως τού κόσμου. Η «εσωτερική ζωή», ξεκινώντας από τήν συνείδηση τού εαυτού, δέν αναπτύσσεται μέσα από τήν απόδραση από τόν κόσμο καί τά πράγματα. Η ελευθερία δέν καταφεύγει στό περιθώριο τών εσωτερικών ή ψυχολογικών καθορισμών. Τό πρόσωπο δέν φοβάται τούς –εξαντικειμενοποιητικούς δεσμούς τής κοινωνίας.

Όπως όμως στη γνώση δέν πρέπει να υπερβάλλουμε καθόλου τον εξαντικειμενοποιητικό χαρακτήρα της ΠΡΟΘΕΣΕΩΣ, εις βάρος του ρόλου του υποκειμένου, έτσι και στην συνείδηση δέν πρέπει να στριμώξουμε τις απαιτήσεις μόνο στις καταστάσεις των αντικειμένων, καλών ή κακών ο Ακινάτης φροντίζει με μεγάλο ενδιαφέρον να διατηρήσει την αυθορμητικότητα του υποκειμένου.

Μια ταυτόσημη τεχνική και συστηματική ανάλυση διενεργήθει απο τους ίδιους δασκάλους του 13ου αιώνος στη νόηση, στις δομές, στους νόμους της συνειδήσεως, και μάλιστα σε όλη την πολύπλοκη πυκνότητα του όρου και σαν ψυχολογική πραγματικότης και σαν κανόνας της ηθικής. Τα δοκίμια της συνειδήσεως θα δυναμώσουν και απο την συμπερίληψη της πρόσθετης έννοιας της Synderesis η οποία προήλθε απο τον Ιερώνυμο και απο Λατίνους Φιλοσόφους, και η οποία είχε μεταφραστεί σαν scintilla conscientiae. (Δέν είναι αλήθεια, ο όρος είναι Στωικός και είναι όρος Συντήρησις. Λεπτομέρειες υπάρχουν στην ανάρτηση μας Apex Mentis. Αυτή η αστραπή της συνειδήσεως έγινε ο φωτισμός του Γερμανικού Μυστικισμού μέχρι τον Μπαίμε. Πάντως πρέπει να προστεθεί πώς οι Δυτικοί πιστεύουν ότι ενώ η ηθική της προθέσεως τρέφεται με την Ελληνική φιλοσοφία, η ανάλυση της συνειδήσεως και της Συντήρησης εξαρτάται απο την έμπνευση και την Χριστιανική εμπειρία. ΠΡΑΓΜΑ ΟΛΩΣΔΙΟΛΟΥ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ. Η θεολογία της Δύσεως και ο Μυστικισμός της είναι προχριστιανικά φαινόμενα).

Για να εξηγηθεί η εσωτερικότης και η ένταση της συνειδήσεως χρησιμοποιήθηκαν γενικές κατηγορίες όπως ότι είναι έμφυτος, ότι είναι πρακτική νοημοσύνη, ακόμη και των πρώτων αρχών. Όσο για την ηθική συνείδηση όλοι συμφώνησαν στην αρχή ότι υποχρεώνει.

Όταν όμως πρόκειται να εξηγηθεί ο αντικειμενικός εξωτερικός νόμος, οι λύσεις διαφοροποιούνται, ειδικά δέ ώς προς την πλανωμένη συνείδηση. Η φραγκισκανική σχολή ισχυρίζεται πώς δέν πρέπει να λογαριάζεται, διότι προηγείται ο σεβασμός πρός το Θείο νόμο, ο οποίος φανερώνεται απο την ουσιαστική τάξη των πραγμάτων.
Όπως είδαμε ο Ακινάτης ισχυρίζεται το αντίθετο: το αγαθό, το τέλος της θελήσεως μου δέν είναι το καθε αυτό αγαθό, αλλά το αγαθό που παρουσιάζεται απο την νόηση μου, δηλαδή απο την κρίση της συνειδήσεώς μου. ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ, ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ. Εκείνο που καλώς ή κακώς η συνείδηση ειλικρινά (Διότι πρόκειται για κάτι άλλο απο την «αγαθή συνείδηση») κρίνει αγαθό και υποχρεωτικό, δένει για αυτόν τον λόγο μία θέληση. Εάν λοιπόν η θέληση μετακινείται, ακόμη και απο σεβασμό προς το νομοθέτη απο αυτό που η συνείδηση κρίνει σαν υποχρεωτικό αγαθό, έχουμε μία φυγή απο το αγαθό, και γι’αυτό ένα ηθικό κακό. Έτσι λοιπόν αμαρτάνω συνεχώς πράττοντας ενάντια στη συνείδηση μου. Να την ακολουθήσουμε ενάντια στον νόμο δέν είναι μικρό κακό και αδιάφορο, αλλά υποκειμενικώς είναι καλό.

Αυτή η εσωτερικότης και αυτό το απόλυτο, αυτή η απαραβίαστη ενύπαρξη και σταθερότητα εικονίζονται με μεγαλειώδη τρόπο απο τον Ακινάτη σχετικά με το πρώτο ξύπνημα της ηθικής συνειδήσεως στο μωρό, αλλά και σε κάθε ελεύθερη πρώτη πράξη : «Μία πράξη της οποίας το βάθος αγγίζει τις πηγές της ηθικής μου ζωής και στην οποία το εγώ ανήκει στον εαυτό του για να προβληθεί σε ένα σύνολο περαιτέρων πράξεων η ακολουθία των οποίων μπορεί να είναι απεριόριστη. Μία τέτοια πράξη μπορεί να έχει επαναληφθεί απο προηγούμενες αλλά αυτή παρόλα αυτά είναι ηθικός μία απόλυτη αρχή». Στην προθετική του αξία το εγχείρημα γεννά αντιρρήσεις, σκοτεινές και άγριες, αλλά αποφασιστικές : πάνω στή διάκριση τού καλού καί τού κακού, στήν άσβεστη επιταγή τής τάξεως γεγραμμένης σ’αυτή, στήν ξεκάθαρη αναφορά σ’ένα υπέρτατο Αγαθό πού είναι ο Θεός. Πρόκειται γιά μιά μηχανορραφία βασική καί πρωτόλεια, κάτω οπωσδήποτε από τό επίπεδο τής συνειδήσεως, χωρίς τήν επιστροφή τού πνεύματος στόν εαυτό του, καί επομένως ακόμη ανέκφραστη. Όμως αυτή ακριβώς η απουσία περιεχομένων δέν πρέπει νά μάς ξεγελάσει γύρω από τήν μυστική ένταση τέτοιων εμπνεύσεων ούτε από γύρω από τήν παρουσία αυτών τών προθέσεων: μυστήριο τής ανθρώπινης φύσεως, στό οποίο ο θεολόγος διακρίνει μία ικανότητα, μία παρουσία ήδη, τής χάρης τού Χριστού. Πρέπει νά φθάσουμε μέχρι αυτού τού σημείο, μέχρι αυτή τήν πηγαία πράξη, γιά νά μετρήσουμε τή «φωνή» τής συνειδήσεως, τήν αμείωτη αξιοπρέπεια, τήν έμφυτη διαλεκτική της. Περιοδικώς μέ τήν φανέρωση νέων πολιτισμών καί χάρη στίς ανακαλύψεις τους γιά τόν άνθρωπο, μερικές γενεές φαίνεται νά έχουν απαιτήσει τήν εμπειρία μιάς τέτοιας αφυπνίσεως, τήν οποία κατόπιν οι δάσκαλοι τής σκέψεως θά εννοιολογήσουν.

(Συνεχίζεται)

Σχόλιο: Ελπίζουμε οι περισσότεροι νά έχουν ήδη αντιληφθεί τήν εξάρτηση τών φιλοσοφιών πού κυριάρχησαν τίς τελευταίες δεκαετίες στόν τόπο μας από τίς φιλοσοφίες τής Δύσεως καί μάλιστα τού Ακινάτη.



Αμέθυστος