Ομιλία του π. Νικόλαου Σαχάρωφ στο συνέδριο THEOLOGICAL LEGACY AND ECUMENICAL VISION

Ομιλία του π. Νικόλαου Σαχάρωφ στο συνέδριο THEOLOGICAL LEGACY AND ECUMENICAL VISION

Παρουσίαση από τον συντονιστή (2:23:00) Ο π. Νικόλαος είναι μοναχός στη μονή Τιμίου Προδρόμου στο Εσσεξ. Έκανε το διδακτορικό του υπό την εποπτεία του Κάλλιστου Ware. Ήταν βοηθός (των συνέδρων) στη Σύνοδο, βοηθώντας στις μεταφράσεις από τα ρωσικά. Στην αγία και μεγάλη σύνοδο, μια δύσκολη συνεργασία, διότι ο πατήρ Ζαχαρίας είχε ένα ατύχημα, και ήταν μόνος. Και τώρα είναι και αρχειοφύλαξ στη μονή του Αγίου Σωφρονίου.

2:24:17 Είναι μεγάλη μου τιμή να μιλώ ενώπιον σας. Είναι μεγάλη τιμή, αλλά και ευθύνη, το να μεταδώσω το μήνυμα της σημερινής ομιλίας. Σκέφτηκα, να μοιραστώ σήμερα μαζί σας, αυτό που θεωρώ ως το πιο σημαντικό ως προς αυτή την σύνδεση, μεταξύ του Αγίου Σωφρονίου και της αυτού εξοχότητος (his eminence) μητροπολίτου Ιωάννη Ζηζιούλα. Είμαι στην πραγματικότητα πολύ ευγνώμων στους οργανωτές του συνεδρίου, και ιδίως στον μητροπολίτη Εμμανουήλ. Δεν ξέρω αν το γνώριζαν, αλλά με αυτή την πρόσκληση έκαναν μια πολύ σημαντική θεολογική επισήμανση. Ήταν μια αριστουργηματική κίνηση θεολογικής επαγγελματικότητας. Επειδή το ίδιο το θέμα υποβάλλει, ότι χωρίς την αναφορά στον πατέρα Σωφρόνιο, δε θα υπήρχε ολοκληρωμένη εικόνα της κληρονομιάς του Ιωάννη Ζηζιούλα. Όσο για τον πατέρα Σωφρόνιο, χωρίς την αναφορά στον Ιωάννη Ζηζιούλα, το μήνυμα του, το ασκητικό του μήνυμα, δε θα είχε τέτοια επίδραση, χωρίς την θεολογική άμυνα (defense) και θεμελίωση, που προσέφερε η εξοχότητα του. Και σήμερα σκέφτηκα να τους βάλω δίπλα δίπλα θεολογικά.

Προετοιμαζόμενος για την ομιλία αυτή, είχα την ευκαιρία να περάσω από διάφορες μελέτες για την εξοχότητα Ζηζιούλα, παρουσιάζοντας διάφορες επιδράσεις, προσπαθώντας να παρουσιάσουν τη δική τους εικόνα. Επιδράσεις από Ρώσους θεολόγους, από τον Γεώργιο Φλορόφσκι, αναφέρουν επίσης την επίδραση του Ντοστογιέφσκι, Μπερντιάγιεφ, Μπουλγκάκωφ, Λόσκι. Υπάρχουν επίσης εισηγήσεις, ότι ο Ιωάννης Ζηζιούλας επηρεάστηκε από σύγχρονους Έλληνες θεολόγους, όπως ο Νίκος Νησιώτης, και ιδιαιτέρως ο Χρήστος Γιανναράς. Προς έκπληξη μου όμως, καμιά από αυτές τις μελέτες δεν αναφέρει τον πατέρα Σωφρόνιο. Σκέφτηκα, να μοιραστώ σήμερα τη γνώση μου και την εμπειρία μου, και τις παρατηρήσεις μου, για να δώσω μια ματιά, για το πόσο ο πάτερ Σωφρόνιος μπορεί να έχει επηρεάσει τον Ιωάννη Ζηζιούλα. Αν ανιχνεύσουμε τη θεολογική διαμόρφωση του μητροπολίτη, εκπτύσσεται για 50 χρονια, από την πρώτη του διδακτορική διατριβή. Γράφτηκε υπο την καθοδήγηση του Γ. Φλωρόφσκι, όλοι γνωρίζουμε τον τίτλο της, «Η ενότητα της Εκκλησίας στην Ευχαριστία και τον επίσκοπο» κατά τους πρώτους τρεις αιώνες. Αργότερα όμως, το 1977, παρατηρούμε μια πολύ ενδιαφέρουσα μετακίνηση, στο θεολογικό του ενδιαφέρον. Μετακινείται από ιστορικά-εκκλησιολογικά θέματα στην μεταφυσική του προσώπου. Εκδίδει το πρώτο του άρθρο το 1977, «Από το προσωπείο στο πρόσωπο», η συμβολή της πατερικής θεολογίας στην έννοια του προσώπου. Ποιος ήταν πίσω από αυτή την μετακίνηση; Το πρώτο όνομα που έρχεται είναι ο Γεώργιος Φλωρόφσκι. Αλλά ο Φλωρόφσκι ήταν εστιασμένος στη Χριστολογία, και οι πατέρες δεν εξέτασαν σε βάθος την έννοια του προσώπου, όπως εφαρμόζεται στην ανθρωπότητα. Δεν μίλησαν ποτέ για τις ανθρωπολογικές επιπτώσεις της Τριάδος. Από που προέρχεται αυτό; Σκέφτηκα, ίσως το σύγχρονο θεολογικό κλίμα, αλλά δεν μπόρεσα να ξεχωρίσω μια επιδραστική μορφή, μπορεί να είχε επηρεάσει τον Ιωάννη Ζηζιούλα σε τέτοια έκταση. Αλλά τότε, τη δεκαετία του 70’ ο πάτερ Σωφρόνιος ήταν ολοκληρωμένος θεολογικά. Οι ιδέες του ήταν ώριμες. Και δημοσίευσε τις ιδέες το 1977, το πρώτο του βιβλίο είναι «Η ζωή Του, ζωή μου», στα αγγλικά. Αρχές του ’80 συναντήθηκαν προσωπικά. Η εξοχότης του πήρε τραίνο από τη Γλασκώβη και ήρθε στο Έσσεξ για να δει αυτόν τον μυστήριο Ρώσο ιερομόναχο, που έγραψε αυτό το ενδιαφέρον βιβλίο «Η ζωή του, ζωή μου». Εκείνη την εποχή ο πατήρ Σωφρόνιος δεν ήταν γνωστός, ένας μοναχός που ζούσε σέ ένα απομακρυσμένο χωριό της Αγγλίας, μέσα στη φτώχεια. Σχεδόν αόρατος. Και είναι μεγάλο το μέρος ευθύνης του μητροπολίτη, πως με την πρώτη ματιά κατάφερε να διακρίνει σε αυτόν τον απλό ιερομόναχο ένα γεγονός, που αργότερα θα είχε παγκόσμια σημασία και σπουδαιότητα. Ο Ιωάννης Ζηζιούλας παρουσίασε ιδιοφυή ευαισθησία προς την μεγάλη σημασία του μηνύματος του πατρός Σωφρονίου. Δεν είναι θαυμαστό, που 50 χρόνια αργότερα, ο ίδιος ο μητροπολίτης, είναι αυτός που ενεργητικά στήριξε την αγιοκατάταξη του πατρός Σωφρονίου, το 2019.

Η πρώτη τους συνάντηση, του πατρός Σωφρονίου και Ιωάννη Ζηζιούλα, έλαβε χώρα στην τράπεζα της μονής μας. Είμαι σίγουρος ότι πολλοί από εσάς θα έχετε επισκεφθεί τη μονή μας, και γνωρίζεται ότι τοιχογραφία της Αγίας Τριάδος, είναι η μεγαλύτερη εικόνα της μονής. Είναι αντίγραφο της εικόνας του Αντρέι Ρουμπλιώβ. Τρεις μορφές, τρεις Άγγελοι που κάθονται γύρω από ένα στρογγυλό τραπέζι. Ο πατήρ Σωφρόνιος αγιογράφησε αυτή την εικόνα, επειδή ήταν ιδιαίτερα σημαντική γι’ αυτόν. Και έγραψε από πάνω: Ποιήσομεν άνθρωπον κατ’ εικόνα και ομοίωσιν ημών. Η Τριάδα, η εικόνα της Τριάδας, ήταν η συμπερίληψη όλου του οράματος του πατρός Σωφρονίου. Η Τριάδα είναι το μοντέλο για την ανθρωπότητα. Και θα πρέπει να εφαρμόζεται στην ανθρωπότητα, μέσα στην οντολογική, ευχαριστιακή, εσχατολογική και προσωπική πτυχή της. Και φυσικά, η εξοχότης του, ο μητροπολίτης Ιωάννης είχε αμέσως σκλαβωθεί (captivated) από το βάθος και την αυθεντικότητα του μηνύματος του πατρός Σωφρονίου, να παρουσιάσει τρεις μορφές, τρία πρόσωπα, για τα οποία η ύπαρξη/το ον (being) είναι η κοινωνία (communion). Η Τριάδα, για τον πατέρα Σωφρόνιο, δίνει απαντήσεις σε όλα μας τα ερωτήματα, της σύγχρονης εποχής. Ακόμα και διανοούμενοι, όπως ο Andre Louth(?) αναφέρουν την εικόνα της Τριάδος, όταν διαπραγματεύονται την θεολογία του μητροπολίτη Ζηζιούλα. Δεν ρωτούν όμως ποτέ, που άκουσε ο Ιωάννης Ζηζιούλας την εξήγηση αυτής της εικόνας, και από ποιον. Από τον πατέρα Σωφρόνιο. Από εκείνη την εποχή, ο πατήρ Σωφρόνιος έγινε ο πνευματικός του, χαρτογραφώντας το μέλλον της ζωής του Ιωάννη Ζηζιούλα. Όχι μόνο την πνευματική του συμβουλή, αλλά και τη θεολογική του πορεία (το λέει στα ελληνικά). Η εξοχότης του επιβεβαίωσε αυτόν τον σύνδεσμο, και εξέφρασε την αγάπη του στον πατέρα Σωφρόνιο, με μια πολύ συγκινητική απόδοση τιμής, σε ένα συνέδριο στην Αθήνα, το 2008. Ο Ιωάννης Ζηζιούλας είπε: Είχα το ανεκτίμητο προνόμιο να γνωρίσω τον πατέρα Σωφρόνιο προσωπικά, να καθοδηγηθώ πνευματικά από τις συμβουλές του, να σκύψω κάτω από το επιτραχήλιο του, και να λάβω τις πιο δύσκολες και μεγάλες αποφάσεις στη ζωή μου, με τη βοήθεια του. Ποια είναι αυτή η μεγάλη απόφαση; Ήταν ο πατήρ Σωφρόνιος αυτός που επέμεινε πεισματικά, πως είναι κλήση της αυτού εξοχότητος να υπηρετήσει ως ιεράρχης μέσα στην Εκκλησία. Του έδωσε την ευλογία να γίνει επίσκοπος. Όλα αυτά τα τρία θέματα, τα συζήτησαν: προσώπου (personhood), Χριστός, εσχατολογία. Και οι δυο τους κατάλαβαν, πως τα θέματα αυτά έχουν κεντρική σημασία, και αισθάνθηκαν τήν επείγουσα θεολογική ανάγκη, μέσα στην ορθόδοξη Εκκλησία, μέσα στην μοντέρνα ορθόδοξη θεολογία. Όταν πάλευε να ελευθερωθεί από τη βαβυλώνιο αιχμαλωσία των δυτικών επιδράσεων. Βέβαια, η πρώτη συνομιλία, όπως υπενθυμίζει ο πατήρ Κύριλλος, είχε εστιαστεί στο ερώτημα περί του προσώπου. Το κεντρικό θέμα ολόκληρης της ορθόδοξης θεολογίας. Επιτρέψτε μου να αναπλάσω υποθετικά την θεολογική συνάντηση. Ο πατήρ Σωφρόνιος είπε στον Ιωάννη Ζηζιούλα: το περί προσώπου ερώτημα για μένα, δεν είναι θέμα φιλοσοφικής αναζήτησης/έρευνας. Για μένα ήταν αποτέλεσμα της προσωπικής μου, βαθιάς και υπαρξιακής κρίσης. Στα νιάτα μου έφτασα να αμφισβητήσω, με φιλοσοφικούς όρους, την πρωτόγονη πίστη μου στον Χριστό. Η Εκκλησία διαβεβαιώνει, ο Χριστός είναι το θείο απόλυτο (divine absolute). Αλλά πως είναι δυνατό, πως συμβαδίζει με το γεγονός, πως ο Χριστός ήταν απλώς ένα ανθρώπινο άτομο (human individual). Αυτό το ονόμασε το σκάνδαλο της μερικότητος. Ένα μεγάλο εμπόδιο στον Χριστιανισμό από τον πρώτο καιρό. Αλλά το σκάνδαλο της μερικότητος, ήταν για τον πατέρα Σωφρόνιο ένα θέμα που αφορούσε το πρόσωπο. Μπορεί ο Θεός του σύμπαντος να είναι ένα ανθρώπινο άτομο; Και άρχισε να εγκαταλείπει τον Χριστιανισμό, όχι πνευματικά, αλλά φιλοσοφικά. Όταν ήμουν ανώριμος, γράφει, η φιλοσοφία της μη χριστιανικής Ανατολής, φαινόταν τόσο ανώτερη από τη χριστιανική μας εντολή αγάπα τον πλησίον σου (your neighbour). Τι είναι η αγάπη του πλησίον; Συναισθηματισμός, ψυχολογία; Την εποχή εκείνη, ο όρος πρόσωπο ισοδυναμούσε με το άτομο. Αν ο Θεός είναι πρόσωπο, τότε είναι στην καλύτερα ένας συμβιβασμός της απολυτότητος του. Το απόλυτο δεν μπορεί να περιοριστεί, σε ένα άτομο, πρόσωπο. Και μετά μοιράστηκε με την εξοχότητα του, τις εμπειρίες που είχε στο Παρίσι, το 1925, όταν ο ίδιος ο Χριστός τον επέστρεψε στον Χριστιανισμό. Ο πατήρ Σωφρόνιος περιγράφει: η μέρα ήρθε ξαφνικά, και θυμάμαι στα βάθη του είναι μου, τους λόγους του Χριστού, πριν τον Αβραάμ, εγώ είμαι. Και κατάλαβα με όλο μου το είναι πως ο Θεός είναι πρόσωπο (personhood of God), που είναι απόλυτο. Το πρόσωπο είναι μια άπειρη κατηγορία. Και το πρόσωπο βρίσκεται στη ρίζα όλων όσων υπάρχουν. Ο πατήρ Σωφρόνιος παραθέτει το Κατά Ιωάννη, για να στηρίξει τον ισχυρισμό του: όλα ήρθαν δια Αυτού στην ύπαρξη, το πρόσωπο, και χωρίς Αυτού, ούτε ένα πράγμα δεν ήρθε στην ύπαρξη. Μέσα σε αυτόν, το πρόσωπο, ήταν η ζωή, η ύπαρξη, όχι έξω. Αυτή την αποκάλυψη μοιράστηκε ο πατήρ Σωφρόνιος με τον Ιωάννη Ζηζιούλα στην πρώτη τους συνάντηση. Το μοναστήρι επανεμφανίστηκε στο άρθρο του μητροπολίτη το 1991, «Οντολογία του προσώπου». Για μένα, όταν ξεκίνησα να το διαβάζω, φαινόταν σαν σχόλια στην εμπειρία του πατρός Σωφρονίου, «Εγώ είμαι αυτός που είμαι» (I am, that I am). Η μεγαλοφυία φυσικά της αυτού εξοχότητος, έδωσε μια τόσο θαυμάσια θεολογική εικόνα αυτής της εμπειρίας. Η εξήγηση της εμφανίστηκε αργότερα στο βιβλίο του «Bein gas communion». Η αυτού εξοχότης αντηχεί τον πατέρα Σωφρόνιο, και γράφει στο βιβλίο του: «η προσωπική ύπαρξη του Θεού συνιστά την ουσία Του. Την καθιστά υπόσταση. Ο Θεός υπάρχει εξ αιτίας του προσώπου (on acount of a person), και όχι της ουσίας». Ο μητροπολίτης Ιωάννης είχε την διεισδυτική ικανότητα μιας θεολογικής μεγαλοφυίας. Στην πρώτη τους συνάντηση είχε καταλάβει, πως οι ιδέες του πατρός Σωφρονίου, η παρουσίαση του προσώπου που είχε κάνει, ήταν τόσο διαφορετική απ’ όλα όσα είχε ακούσει περί αυτού μέχρι τότε. Για τον π. Σωφρόνιο, το ερώτημα περί προσώπου δεν ήταν ιδέες, ήταν οντολογική εμπειρία του προσώπου του Θεού. Και ως τέτοια, η προσέγγιση αυτή έφερε την ανεξίτηλη σφραγίδα αυθεντικότητας. Ήταν υπαρξιακή, εμπειρική, αληθινά πατερική. Ο π. Σωφρόνιος εγκαταλείπει τις ιδέες και τό αριστοτελικό πλαίσιο του τρόπου σκέψης. Τοποθετεί τα επιχειρήματα του σε νέα θεμέλια, που φαίνεται τόσο πολύ στην εξοχότητα του. Ο π. Σωφρόνιος γράφει, αν θέλεις να καταλάβεις τι είναι το πρόσωπο, πρέπει να ακολουθήσεις διαφορετικό μονοπάτι. Δεν έρχεται μέσω λογικής κατασκευής. Έρχεται δια της αποκάλυψης. Άπαξ και λάβεις αυτή την αποκάλυψη, και προσπαθήσεις να την εξηγήσεις στους άλλους, μέσω φιλοσοφικών κατασκευών, καθίσταται αδύνατο. Αλλά αν ο Θεός δώσει άμεση αποκάλυψη, δεν υπάρχει ανάγκη άλλης απόδειξης, γιατί η ίδια η ζωή, η ζωή που μπαίνει μέσα μας, διαπερνά όλη μας την ύπαρξη, φωτίζει όλα τα κομμάτια της, και μας φέρνει στα όρια του θανάτου. Την στιγμή εκείνη, η αυτού εξοχότης ήταν απολύτως ενθουσιασμένη (delighted). Αυτό που αισθάνθηκε ως θεολόγος, ήταν η αίσθηση, ότι επιβεβαιώθηκε η θεολογική του διαίσθηση στην εμπειρία του π. Σωφρονίου. Η αυτού εξοχότης είχε πεισθεί. Γιατί όπως ξέρετε, υπάρχει πολλή κριτική εναντίον του Ιωάννη Ζηζιούλα, και ενστάσεις ως προς την θεολογία του προσώπου που παρουσίασε. Ότι είναι φιλοσοφική. Τον κατηγόρησαν ότι δια(βάζει) μέσα στους πατέρες τις δικές του ιδέες. Συγγραφείς τονίζουν την αξιοσημείωτη έλλειψη του ασκητικού του ήθους. Βέβαια, μετά τον π. Σωφρόνιο, μετά την σύνάντηση τους, η θεολογία του Ζηζιούλα κατέστη ασκητική par excellence. Ο περσοναλισμός ήταν για τον πατέρα Σωφρόνιο ένα ουσιαστικό θέμα για μας, για τον μοντέρνο μας κόσμο. «Η λύση όλων των σύγχρονων προβληματων, θρησκευτικών, φιλοσοφικών, πολιτικών, κοινωνιολογικών, εξαρτάται από αυτό το θέμα: τι είναι το πρόσωπο; Πως το καταλάβαίνεις;» Παρεξηγήσεις ως προς το τι σημαίνει να είσαι πρόσωπο, είναι κύρια ρίζα της σύγχρονης κρίσης του Χριστιανισμού και της παγκόσμιας αποστασίας στις μέρες μας. Αν οι άνθρωποι προσλάμβαναν τον πυρήνα αυτής της αποκάλυψης, τι σημαίνει να είναι κανείς πρόσωπο, δε θα απομακρύνονταν από τον Χριστό. Στο βιβλίο του «Being as communion» ο Ιωάννης Ζηζιούλας συζητά το θέμα του προσώπου. Και λέει πως το πρόσωπο είναι κληρονομιά του Χριστιανισμού, άγνωστη στον κλασικό και ελληνορωμαϊκό κόσμο. Η ιδέα αυτή όμως εμφανίζεται στον π. Σωφρόνιο πολύ πιο νωρίς και με διαφορετική μορφή. Ο π. Σωφρόνιος γράφει σε ένα από τα πνευματικά του παιδιά: «Ποια ακριβώς είναι η πιο ουσιαστική διαφορά μεταξύ ορθοδοξίας και άλλων χριστιανικών ομολογιών; Είναι δυνατόν να δώσουμε μια απάντηση με λέξεις; Ναι, για μένα. Όλες οι διαφορές συγκλίνουν στο πως οι διάφορες ομολογίες κατανοούν την αρχή (principle) του προσώπου. Καθορίζει επίσης τη διαφορά μεταξύ Χριστιανισμού και όλων των άλλων θρησκειών.»

Ως τελευταίο θέμα της παρουσίασης μου, θα ήθελα να αναδείξω, τι σήμαινε (ποια επίδραση είχε) η αμοιβαία αυτή συμφωνία, αρμονία των δυο αυτών θεολόγων, για την ορθόδοξη θεολογία. Ο π. Σωφρόνιος και η εξοχότης του θα συμφωνούσαν οπωσδήποτε, πως από τον δυτικό περσοναλισμό λείπει η αλήθεια. Εστιάζεται στην ελευθερη βούληση και κυρίαρχη διάνοια, συγκλίνοντας στην διάσημη φράση cogito ergo sum. Για τον π. Σωφρόνιο δεν ήταν ένα θέμα του cogito, αλλά αγάπης. Ο σημαντικό άξονας του προσώπου, όπως τον καταλαβαίνουμε, στην ορθόδοξη εκκλησία μας, είναι ότι δημιουργηθήκαμε κατ’ εικόνα και ομοίωση Θεού της αγάπης. Αγαπώ, άρα υπάρχω. Εξ όσων γνωρίζω, ο π. Σωφρόνιος είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε αυτή την φράση, το 1947, όταν έγραψε το πρώτο του βιβλίο, «Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης». Δεν υπάρχει ανάγκη να δώσουμε άλλα παραδείγματα της αμοιβαίας τους αλληλεγγύης στα θέματα της θεολογίας. Ο χρόνος άρκεσε να επισημάνουμε μόνο ένα θέμα, το περί του προσώπου. Και ως κλείσιμο της ομιλίας, εισηγούμαι να μην κάνουμε ένα κλείσιμο (συμπέρασμα). Αντιθέτως, σκέφτομαι να προσφέρω μια πρόσκληση με ανοικτή κατάληξη (open ended) στην μελλοντική γενιά ακαδημαϊκών, να διερευνήσουν περαιτέρω αυτή τη διασύνδεση μεταξύ δυο γιγάντων, Ιωάννη Ζηζιούλα και Αγίου Σωφρονίου. Δεν έχουμε χρόνο να συζητήσουμε την αμοιβαία τους κατανόηση για την σημασία της Ευχαριστίας. Τα πρώτα λόγια που ο Ι. Ζ. είπε για τον π. Σωφρόνιο ήταν: δεν είδα ποτέ ένα τέτοιο ερημίτη, χριστιανό ασκητή, για τον οποίο η Ευχαριστία ήταν τόσο σημαντική. Ο Ζ. λέει ότι η Ευχαριστία συνιστά την Εκκλησία, ο π. Σωφρόνιος λέει, η Ευχαριστία συνιστά τον μοναχισμό. Ο π. Σωφρόνιος μιλά για λειτουργικό ασκητισμό, μιλά για τους μοναχούς ως λαό λειτουργικό, όταν η Λειτουργία καταστεί το τυπικό του μοναστηριού. Δεν έχουμε χρόνο να μιλήσουμε για την εσχατολογία. Και η αντίληψη του π. Σωφρονίου για τον μοναχισμό με όρους εσχατολογίας. Για τον π. Σωφρόνιο, ότι δεν είναι εσχατολογικό, δεν είναι αυθεντικό. Ή να το βάλουμε σε όρους του Ιωάννη Ζηζιούλα, η ζωή που έχει τις ρίζες της στο μέλλον και τα κλαδιά της στο παρόν. Ένα πράγμα είναι σαφές. Αυτές οι δυο μορφές είναι αδιαχώριστες. Στις δυο αυτές μεγάλες μορφές της εποχής μας έχουμε συμφωνία, σύγκλιση, της αγιότητας του ασκητισμού και αγιότητα της υψίστου κλάσεως ακαδημαϊκής θεολογίας. Πράξις και θεωρία μιλώντας με μια φωνή. Επισημαίνοντας τα κύρια σύγχρονα θέματα, περί προσώπου, ευχαριστίας και εσχατολογίας, που γεννήθηκαν από σύγχρονες θεολογικές ανάγκες, και οι δυο τους έθεσαν τα θεμέλια για την κατεύθυνση των μελλοντικών γενεών ορθόδοξων θεολόγων, και κατέστησαν εν τω μεταξύ άγιοι πατέρες της ορθόδοξης θεολογίας.

Τέλος.

ΜΟΝΟ ΠΟΥ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΕ ΤΟ ΚΑΤ' ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΒΥΘΙΣΤΗΚΕ ΣΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΟΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΠΛΑΣΤΩΝ.

paterikos

ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΛΥΩΝΟΣ: Κέντρο της θεολογίας του η έννοια της "ανακεφαλαιώσεως". Με το εν Χριστώ έργο της θείας οικονομίας σώζεται ο άνθρωπος.Ο Χριστός ως θεάνθρωπος "ανακεφαλαιώνει" όλη τη δημιουργία, δηλαδή την αναδημιουργεί και την οδηγεί στον τελικό προορισμό της προκειμένου να γίνουν "πάντα εν πάσιν Χριστός" (Κολ. 3,11). Ο Χριστός είναι ο νέος Αδάμ ο οποίος οδηγεί τους ανθρώπους στο "καθ' ομοίωσιν" και κατορθώνει εκείνο που δεν πέτυχε ο πρώτος Αδάμ. Ο Χριστός ενοποιεί και σώζει την διασπασμένη από την αμαρτία δημιουργία και ιδιαίτερα την ανθρώπινη φύση. "Ει μη συνηνώθη ο άνθρωπος τω Θεώ, ουκ αν ηδυνήθη μετασχείν της αφθαρσίας"

Νεκρώσατε οὖν τὰ μέλη ὑμῶν τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, πορνείαν, ἀκαθαρσίαν, πάθος, ἐπιθυμίαν κακήν, καὶ τὴν πλεονεξίαν, ἥτις ἐστὶν εἰδωλολατρία,

Κολ. 3,5 Λοιπόν, νεκρώσατε τα μέλη σας, τα μέλη του παλαιού ανθρώπου, που ζητούν γηΐνας αμαρτωλάς απολαύσεις και ηδονάς· νεκρώσατε και διώξτε από τον εαυτόν σας την πορνείαν, την σαρκικήν ακαθαρσίαν, κάθε αμαρτωλόν πάθος, κάθε κακήν επιθυμίαν, που μολύνει τον άνθρωπον και τον ωθεί προς την κακήν πράξιν, και την πλεονεξίαν, η οποία είναι ειδωλολατρία που θεοποιεί και λατρεύει το χρήμα.

Κολ. 3,6 δι᾿ ἃ ἔρχεται ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῆς ἀπειθείας,

Κολ. 3,6 Δια τα αμαρτήματα αυτά έρχεται και ξεσπάει η οργή του Θεού εναντίον των τέκνων της παρακοής, εναντίον αυτών που επεμένουν αμετανόητοι εις την κακίαν των.

Κολ. 3,7 ἐν οἷς καὶ ὑμεῖς περιεπατήσατέ ποτε, ὅτε ἐζῆτε ἐν αὐτοῖς·

Κολ. 3,7 Εις τα αμαρτήματα αυτά και σεις είχατε περιπατήσει και παρασυρθή άλλοτε, τότε που εζούσατε μεταξύ αυτών.

Κολ. 3,8 νυνὶ δὲ ἀπόθεσθε καὶ ὑμεῖς τὰ πάντα, ὀργήν, θυμόν, κακίαν, βλασφημίαν, αἰσχρολογίαν ἐκ τοῦ στόματος ὑμῶν·

Κολ. 3,8 Τωρα όμως πετάξτε και σεις από πάνω σας όλα αυτά, ακόμη δε και την οργήν, τον θυμόν, την κακότητα και πονηρίαν, την υβρεολογίαν και την αισχρολογίαν από το στόμα σας.

Κολ. 3,9 μὴ ψεύδεσθε εἰς ἀλλήλους, ἀπεκδυσάμενοι τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον σὺν ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ

Κολ. 3,9 Μη λέτε ψέματα ο ένας στον άλλον, αφού έχετε αποβάλει πλέον τον παλαιόν άνθρωπον μαζή με τας πονηράς αυτού πράξεις

Κολ. 3,10 καὶ ἐνδυσάμενοι τὸν νέον τὸν ἀνακαινούμενον εἰς ἐπίγνωσιν κατ᾿ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος αὐτόν,

Κολ. 3,10 και έχετε ενδυθή τον νέον, ο οποίος συνεχώς ξανακαινουργώνεται, ώστε να προχωρή εις βαθυτέραν γνώσιν του Θεού και να γίνεται συνεχώς τελειοτέραν εικών του Χριστού, ο οποίος τον έκτισεν.

Κολ. 3,11 ὅπου οὐκ ἔνι Ἕλλην καὶ Ἰουδαῖος, περιτομὴ καὶ ἀκροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δοῦλος, ἐλεύθερος, ἀλλὰ τὰ πάντα καὶ ἐν πᾶσι Χριστός.