Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (1)

Προλεγόμενα σε μία φιλοσοφική Χριστολογία.

Του Xavier Tilliette.

[Ενα πανόραμα τού δρόμου που διήνυσε η αίρεση, από τόν νεοθωμισμό, μέχρι την ολοκλήρωσή της στα χέρια τού Γιανναρά καί τού Ζηζιούλα].

         

 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ.

          

 ΕΡΙΣΤΙΚΗ-Ο ΝΕΟΘΩΜΙΣΜΟΣ.

         

 Κεφάλαιο πρώτο! Χριστιανική φιλοσοφία.

        

  Η ιδέα μίας φιλοσοφικής Χριστολογίας, προκαλεί μία νόμιμη θα λέγαμε αμφιβολία. Μοιάζει σαν το επίθετο νά προσδιορίζει το ουσιαστικό και να το οδηγεί χωρίς κανένα εμπόδιο, μειώνοντάς το, πρός έναν συμβολισμό και μία νοησιαρχία. Η φιλοσοφική Χριστολογία θα είναι νοησιαρχική ή όχι, διαχωρίζει την θέση της απο την Θεολογική Χριστολογία; Ο Χριστός των φιλοσόφων δέν καταλήγει να είναι μία αντικειμενική γενική; Δέν αντιτίθεται στον Χριστό της πίστης όπως ο Θεός των φιλοσόφων και των σοφών αντιπαρατίθεται στον Θεό του Αβραάμ; Το ίδιο συμβαίνει και στον φιλοσοφικό χριστιανισμό. Είναι ο Χριστιανισμός της λογικής, της μνήμης του Λέσσινγκ, μία λογική χρήση των Χριστιανικών εννοιών. Η φιλοσοφία δέν μοιράζεται τίποτε, μειώνει και αφομοιώνει τα ξένα περιεχόμενα. Η νόηση υποδουλώνει τελικώς τον Χριστιανισμό!

          Αυτή η προκατάληψη είναι ριζωμένη καλά και δέν έχουμε την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να την ξεπεράσουμε. Είναι η κληρονομιά μίας μακράς καταγγελίας, απο την εποχή της χειραφετήσεως τής φιλοσοφίας, και επομένως απο το τέλος τής Θεολογικής προστασίας. Τρείς αιώνες συζητήσεων γύρω απο τα αντιτιθέμενα ζεύγη, Νόηση-Αποκάλυψη, φιλοσοφία-θεολογία, πίστη-γνώση, έχουν σκληρύνει τις θέσεις, και έχουν χειροτερέψει τις αντιθέσεις. Θα εξασφαλίσουμε άραγε την νομιμότητα και το μέλλον της φιλοσοφικής Χριστολογίας, εάν την επανατοποθετήσουμε στο πλαίσιο της Χριστιανικής φιλοσοφίας; Δυστυχώς όμως η Χριστιανική φιλοσοφία είναι εξασθενημένη απο τις διαρκείς διαφορές και διαμάχες. Και εδώ μοιάζει να ζημειώνει το επίθετο, το όνομα που αναβαθμίζει. Γι'αυτό θα πρέπει να επανορθώσουμε όσο μπορούμε την έννοια της Χριστιανικής φιλοσοφίας, πρίν δοκιμάσουμε να εισάγουμε σ'αυτή την φιλοσοφική Χριστολογία!

          Μερικές φορές τής δίνεται μία πολύ πλατειά σημασία, και όσο ευρύτερη γίνεται, καταλήγει και πιό πολεμική. Και πράγματι οι αντίπαλοι οι ίδιοι της Χριστιανικής φιλοσοφίας δέχονται, χωρίς να το θέλουν, ότι η μελέτη της φιλοσοφίας απο έναν Χριστιανό, δέν θα πάψει να επηρεάζεται απο την πίστη και να οδηγεί επομένως σε μία πολύ αόριστη Χριστιανική φιλοσοφία. Όταν όμως προσπαθούμε να καθορίσουμε τον Χριστιανικό χαρακτήρα αυτής τής φιλοσοφίας, καταλήγουμε στο μηδέν ή καλύτερα συγχέεται με το πολιτισμικό περιβάλλον και η φιλοσοφία είναι τόσο Χριστιανική όπως είναι ορφική, αραβική ή γερμανική. Ο Χούσσερλ για παράδειγμα δέν εμφανίζει τίποτε εκτός απο την τελεολογία, η οποία εφαρμόζεται στην φαινομενολογία τής νοήσεως και στο ιδανικό τής κοινότητος.

          Αυτή η διευρυμένη σημασία μπορεί να εφαρμοστεί και στα συστήματα τών φιλοσόφων, διακρίνοντας εάν έχουν συμπεριλάβει σ'αυτά τον Χριστιανισμό με τα δόγματα του ή εάν γίνονται κατανοητά μόνον στο φώς του Χριστιανισμού που πλαισιώνει τα περιεχόμενά τους. Το Εγελιανό σύστημα είναι μία μεγαλειώδης Χριστιανική φιλοσοφία, η ολοκληρωμένη επανασύνδεση φιλοσοφίας και θρησκείας και μία απέραντη σταυρολογία. Για αντίθετους λόγους ο Καντιανισμός μπορεί να χαιρετιστεί σαν μία Χριστιανική φιλοσοφία απο την στιγμή που περιορίζει την γνώση για να δώσει χώρο στην πίστη, την ηθική και την θρησκευτική εν τέλει πράξη. Ποιός δέν ξεχωρίζει όμως ότι αυτά τα συστήματα συγκεντρώνουν απλώς τα δεδομένα τής αποκαλύψεως σαν να είναι αγαθά τους και κτήμα τους;

          Γι'αυτό και είναι πολύ επικίνδυνη η φόρμουλα του Ζιλσόν με την οποία δικαιώνει την Χριστιανική φιλοσοφία:

          "Η αποκάλυψη δημιουργός λογικής".

        

  1. Χριστιανική φιλοσοφία και αληθινή φιλοσοφία.

         

 Τα άσχημα λάθη και η ανεπάρκεια της αρχαίας φιλοσοφίας (Μεσαιωνική) είναι η απόδειξη της ταυτότητος ανάμεσα στον Χριστιανισμό και την αλήθεια. Εννοείται βεβαίως ότι η μοντέρνα φιλοσοφία, χειραφετημένη απο την αποκάλυψη, υπέκυψε και αυτή στο λάθος και στην ύβρι. Παραγέμισε με ιδεολογία και στις ακραίες περιπτώσεις στις οποίες προαναγγέλλει τον αθεϊσμό και την ανηθικότητα, αποκλείεται απο μόνη της! Αλλά εάν η αληθινή φιλοοφία είναι η Χριστιανική φιλοσοφία, όπως το επιθυμεί ο Ζιλσόν και ο Μαριταίν, γι'αυτόν τον λόγο είναι και ορθόδοξη αυτή η φιλοσοφία, δηλαδή κανονιστική για τις άλλες φιλοσοφίες και όχι μόνον απο την άποψη τής Θεολογίας [εννοείται ο σχολαστικισμός του Ακινάτη, ο Θωμισμός]. Κάτι όμως που δημιουργεί ασυμφωνίες για την φιλοσοφική έρευνα της αλήθειας, όπως ενσαρκώνεται αυτή για παράδειγμα στον Καρτέσιο, τον Σπινόζα, ή και στον Χούσσερλ. Μία Θεολογική κριτική στην αλήθεια της φιλοσοφίας εξαρτάται απο κριτήρια μή-φιλοσοφικά.

          Πρέπει να καταστεί δυνατόν λοιπόν να ελευθερώσουμε την φιλοσοφία απο το παιχνίδι τής Ορθοδοξίας χωρίς να ζημιώσουμε την Χριστιανική της ποιότητα. Οι Θωμιστές υπερασπιστές της Χριστιανικής φιλοσοφίας τοποθετήθηκαν με σεβασμό και φόβο όσον αφορά την φιλοσοφία (του Ακινάτη). Και έτσι προέκυψε και η δήλωση τού Μαριταίν, ότι η φιλοσοφία δέν πρέπει να ανησυχεί εάν είναι χριστιανική αλλά εάν είναι αληθινή, για να μήν είναι και επιπλέον χριστιανική. Κάντε μου, λέει, καλή φιλοσοφία και εγώ θα σας κάνω υγιή Θεολογία. Αντιστοίχως θα πορούσαμε να δούμε τα πράγματα σαν Θεολόγοι, όπως ο Ζιλσόν, και ο διαχωρισμός, παρότι πρόσκαιρος, ανάμεσα στην αλήθεια και την Χριστιανική πίστη θα φαινόταν παράλογος. Πώς είναι δυνατόν να χωρίσεις έστω και για μία στιγμή Χριστιανισμό και αλήθεια; Ο Μαριταίν αναγνωρίζει ότι υπάρχει μία Χριστιανική συνθήκη για την ίδια τήν φιλοσοφία, αλλά η εισβολή του Χριστιανισμού στην φιλοσοφία είναι ύποπτη πλέον, διότι δέν μετριάζεται απο την "αγιότητα της αλήθειας". Και οδηγεί στο δράμα ενός βίαιου γούστου. Μία ξετρελλαμένη Χριστιανική έμπνευση στηρίζει σήμερα περισσότερες απο μία φιλοσοφίες, απο τον Σέλλινγκ στον Νίτσε, και επι πλέον κάθε "μεγάλη" φιλοσοφία σήμερα, φιλοξενεί μία μυστικιστική έμπνευση, η οποία την οδηγεί ανεμπόδιστα έξω απο τον άξονά της. Σύμφωνα με τον Μπερντιάεφ, όλες οι μεγάλες μοντέρνες φιλοσοφίες, είναι Χριστιανικές: ο Καρτέσιος, ο Χέγγελ, ο Φώϋερμπαχ...είναι πιό Χριστιανοί ακόμη και απο τον Ακινάτη, αλλά δέν είναι γι'αυτόν τον λόγο και αληθινές!

          Ο ορισμός της φιλοσοφίας του Μπλοντέλ σαν "αγιότητα της λογικής" ή εξαγιασμός της λογικής, είναι ο μόνος κατάλληλος τελικώς.

 [Ποιάς λογικής; Του αισθητού; Κληρονομεί και μειώνει δυστυχώς τήν ολοκλήρωση της φιλοσοφίας που πέτυχε το σύστημα του Χέγγελ, διότι σε πλήρη παράνοια και ο Χέγγελ, εννοούσε ότι η παγκόσμια ιστορία της φιλοσοφίας, του πνεύματος, έφτασε επιτέλους στον Νου. Και κόλλησε στους Προσωκρατικούς, στον Αναξαγόρα, επιτρέποντας την κατάργηση της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας, δηλαδή τον δεύτερο πλού του Σωκράτη, επαναφέροντας με την βοήθεια του Kant, την φιλοσοφία στην προσωκρατική της περίοδο, για να δώσει στους Γερμανούς, το προνόμιο της ανακαλύψεως του Νού! Δηλαδή της εσχατολογίας, του χρόνου, όπως τον διέδωσε ο Χάϊντεγκερ].

          Αλλά πρέπει να κατανοηθεί αυτή η ολοκλήρωση όχι σαν μία κλειστή τελειότης αλλά σαν ένας Θεολογικός προορισμός: Η λογική βρήκε την τελειότητα στο Φώς της αποκαλύψεως. [Δημιουργώντας το αληθινό Εγώ, το Εγώ-Χριστός].

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.