Ο Πάπας Φραγκίσκος στη Σύνοδο για τη Συνοδικότητα
Παρουσιάζουμε ένα δοκίμιο σχετικά με τη θεολογική αξιολόγηση της θητείας του Πάπα Φραγκίσκου, το οποίο θα δημοσιευτεί σε έξι μέρη. Το πλήρες κείμενο θα δημοσιευτεί σε μορφή PDF μαζί με το τελευταίο μέρος.
5 Συνοδικότητα: Μια Νέα Μέθοδος για την Εκκλησία
Η συνοδικότητα είναι μια από τις σημαντικότερες έννοιες της θητείας του Φραγκίσκου.
Έχει προοδευτικά τεθεί στο προσκήνιο, μέχρι που έγινε η καρδιά μιας τεράστιας διαδικασίας που βρίσκεται σε εξέλιξη παγκοσμίως.
Για τον Πάπα, δεν είναι απλώς μια θεσμική προσαρμογή, αλλά μια βαθιά εκκλησιολογική μετατόπιση: ένας νέος τρόπος σκέψης και ζωής της Εκκλησίας.
Ο όρος, στην αρχική του έννοια, υποδηλώνει «συνοδεία» ( sýn-hodós ). Αλλά με τον Φραγκίσκο, αποκτά πολύ ευρύτερο νόημα.
Η ομιλία του Πάπα με την ευκαιρία της 50ής επετείου από την καθιέρωση της Συνόδου των Επισκόπων, στις 17 Οκτωβρίου 2015, αποτελεί το ιδρυτικό της κείμενο: εκεί εκθέτει την αντίληψή του για την συνοδική Εκκλησία και την κατανομή των εξουσιών εντός αυτής.
5.1 Η κριτική του κληρικαλισμού: ένας καθορισμένος εχθρός.
Για να εισαγάγει τη μεταρρύθμισή του, ο Φραγκίσκος υποδεικνύει έναν αντίπαλο που πρέπει να καταπολεμήσουμε: τον κληρικαλισμό. Τον παρουσιάζει ως ασθένεια που προκαλεί γάγγραινα στην Εκκλησία και εμποδίζει τη συμμετοχή των πιστών (53 ).
Με αυτόν τον όρο, αναμφίβολα στοχεύει σε ορισμένες πραγματικές καταχρήσεις: την υπερηφάνεια της κάστας, τον πειρασμό του κλήρου να ασκήσει μια υπερβολικά ανθρώπινη κυριαρχία, την έλλειψη αυθεντικής ποιμαντικής φιλανθρωπίας.
Αλλά το εύρος της κριτικής του πηγαίνει παραπέρα.
Καταγγέλλοντας τον κληρικαλισμό γενικά, ο Φραγκίσκος αμφισβητεί την ίδια την άσκηση της ιερής εξουσίας, όπως αυτή θεσπίστηκε από τον Χριστό.
Έτσι, η λέξη «κληρικαλισμός» γίνεται ένα ρητορικό όπλο που επιτρέπει σε κάποιον να δικαιολογήσει έναν επαναπροσδιορισμό της εξουσίας στην Εκκλησία: καταπολεμώντας αυτό το κακό, νομιμοποιείται η μεταβίβαση της εξουσίας στους λαϊκούς και η αναδιοργάνωση της ιεραρχίας.
Υπάρχει μια κάποια ειρωνεία στο γεγονός ότι ένας Πάπας, που συχνά κατηγορείται ότι κυβερνά με αυταρχικό τρόπο, παρουσιάζεται καταγγέλλοντας την κληρική τυραννία προκειμένου να εγκαθιδρύσει μια πιο ανοιχτή κυβέρνηση.
5.2 «Όλοι, όλοι, όλοι»: Η Συμπερίληψη ως Αρχή
Μια έκφραση αγαπητή στον Φραγκίσκο εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια της θητείας του: « Όλοι, όλοι, όλοι! » Εκφράζει μια ανυπόμονη ανάγκη για πλήρη συμπερίληψη: κανείς δεν πρέπει να αποκλειστεί από τη ζωή της Εκκλησίας! Ούτε οι διαζευγμένοι και οι ξαναπαντρεμένοι, ούτε οι άνθρωποι σε παράτυπες καταστάσεις, ούτε καν εκείνοι που ζουν σε συνθήκες αντικειμενικά αντίθετες προς την ηθική...
Η Εκκλησία πρέπει να είναι ένας χώρος υποδοχής χωρίς προκαταρκτικές προϋποθέσεις (54 ).
Αυτή η επιμονή υιοθετεί την έννοια του ελέους που μελετήθηκε προηγουμένως: νοούμενη ως άνευ όρων ανοιχτότητα, το έλεος είχε γίνει ο υπέρτατος κανόνας της ποιμαντικής δράσης. Η συνοδικότητα δεν είναι τίποτα άλλο από τη θεσμική μετάφραση αυτής της λογικής: στοχεύει στην εφαρμογή δομών που ενσαρκώνουν αυτή την ένταξη. Επομένως, το σύνθημα «Όλοι, όλοι, όλοι» δεν είναι μόνο μια καθολική συναισθηματική έκκληση.
Είναι ένα πρόγραμμα μεταρρύθμισης που συνεπάγεται έναν επαναπροσδιορισμό των κριτηρίων για την ένταξη στην Εκκλησία.
5.3 Λαϊκή ευσέβεια και η «θεολογία του λαού»
Η συνοδικότητα βασίζεται επίσης στην αξιοποίηση της λαϊκής ευσέβειας, ένα θέμα που έχει ήδη συζητηθεί σε σχέση με τη «θεολογία του λαού». Ο Φραγκίσκος βλέπει στις αυθόρμητες θρησκευτικές εκφράσεις των πιστών ένα σημάδι της παρουσίας του Πνεύματος. Στο συνοδικό σύστημα, αυτή η λαϊκή ευσέβεια δεν γίνεται πλέον απλώς ανεκτή ή συνοδεύεται: γίνεται μια νόμιμη πηγή διάκρισης. Ο λαός του Θεού καλείται να εκφράσει μια συλλογική σοφία, ανεξάρτητη από την ιεραρχία (55 ).
Αυτό το όραμα συνεπάγεται μια συμβολική αντιστροφή.
Ο ίδιος ο Φραγκίσκος μίλησε για μια πυραμιδική εικόνα: στην παραδοσιακή Εκκλησία, η ιεραρχία βρίσκεται στην κορυφή και καθοδηγεί τους πιστούς. στη συνοδική Εκκλησία, η πυραμίδα είναι ανεστραμμένη: ο λαός τοποθετείται στην κορυφή και η ιεραρχία τίθεται στην υπηρεσία του. Αυτή η αντιστροφή παρουσιάζεται ως μια συγκεκριμένη εφαρμογή της «συνευθύνης» και της «συμμετοχής» που προωθήθηκαν από τη Δεύτερη Βατικανή Σύνοδο.
5.4 Μια αντιστροφή εξουσιών
Αλλά η συνοδικότητα δεν περιορίζεται σε μια μεταφορά. Υπονοεί μια αποτελεσματική αναδιοργάνωση των εξουσιών στην Εκκλησία.
Ο Φραγκίσκος την εφαρμόζει σε καθεμία από τις τρεις εξουσίες: αυτή της διδασκαλίας, αυτή της διακυβέρνησης και αυτή του αγιασμού.
• Εξουσία διδασκαλίας
Παραδοσιακά, το ματζιστέριο ανήκει στους επισκόπους σε κοινωνία με τον Πάπα. Για να το μεταρρυθμίσει αυτό, ο Φραγκίσκος υιοθετεί τον τύπο από τον οποίο έχει ήδη παρεκκλίνει η Δεύτερη Βατικανή Σύνοδος, σύμφωνα με τον οποίο ο λαός του Θεού είναι «αλάθητος στην πίστη».
Αρχικά, αυτή η έκφραση σήμαινε ότι οι πιστοί, τηρώντας τη διδασκαλία που έλαβαν, συμμετείχαν στο αλάθητο της Εκκλησίας. Υπό την επιρροή της Συνόδου, αυτή η ιδέα επεκτάθηκε: ο λαός θεωρείται πλέον φορέας μιας ζωντανής πίστης, ακόμη και αν δεν είναι σε θέση να την εκφράσει με σαφήνεια με λόγια.
Η εξουσία δεν βρίσκεται πλέον μόνο στην κορυφή, αλλά και στη βάση.
Από αυτή την οπτική γωνία, η ιεραρχία δεν είναι πλέον η μόνη που ορίζει το δόγμα: πρέπει να προσπαθεί να ακούει και να ερμηνεύει αυτά που λέει το Πνεύμα και μέσω της φωνής του λαού.
• Εξουσία της διακυβέρνησης
Η διακυβέρνηση της Εκκλησίας επαναπροσδιορίζεται επίσης.
Ο Φραγκίσκος προωθεί την έννοια της «συν-ευθύνης», σύμφωνα με την οποία η εξουσία πρέπει να μοιράζεται μεταξύ της ιεραρχίας και των πιστών. Αυτή η συν-ευθύνη ονομάζεται μερικές φορές «διαφοροποιημένη», για να τονιστεί μια ορισμένη διάκριση μεταξύ χειροτονημένων λειτουργών και λαϊκών. Αλλά στην πράξη, οδηγεί σε μια πραγματική κατανομή λειτουργιών (56 ).
Ένα συγκεκριμένο σημάδι αυτής της εξέλιξης είναι ο διορισμός γυναικών και λαϊκών σε ηγετικές θέσεις στις Δικαστήριες της Ρωμαϊκής Κουρίας.
Αυτό συνέβη στίς Δικαστήριες για την Αφιερωμένη Ζωή , όπου μια γυναίκα τοποθετήθηκε στο τιμόνι.
Αυτό θα ήταν αδιανόητο στην παραδοσιακή οργάνωση.
• Δύναμη των Τάξεων και Αγιασμός
Τέλος, το ίδιο το μυστήριο των Τάξεων επανεξετάζεται.
Ο Φραγκίσκος επιμένει στη θεμελιώδη ισότητα όλων των βαπτισμένων, σε σημείο που η διακονική ιεροσύνη σχετικοποιείται σε σχέση με την κοινή ιεροσύνη των πιστών.
Η Συνοδικότητα, επομένως, προτείνει την κατανομή ορισμένων ιερών λειτουργιών μεταξύ κληρικών και λαϊκών: ορισμένες χειρονομίες ή αποφάσεις που κάποτε προορίζονταν για τον κλήρο μπορούν τώρα να αναληφθούν από τους πιστούς που είναι υπεύθυνοι. Αυτή η διαδικασία τείνει να ισοπεδώσει τη διάκριση μεταξύ τους, υπέρ μιας οριζόντιας δομής στην οποία όλοι συμμετέχουν στον αγιασμό των ψυχών.
5.5 Μια Ισοπεδωμένη και Οριζόντια Εκκλησία
Συνδυάζοντας αυτές τις τρεις εξελίξεις, η συνοδικότητα επιφέρει έναν ριζικό μετασχηματισμό.
Η παραδοσιακή Εκκλησία ήταν ιεραρχικά δομημένη: ο Χριστός εμπιστεύτηκε την εξουσία του στους Αποστόλους και τους διαδόχους τους, οι οποίοι καθοδηγούσαν το ποίμνιο των πιστών. Στη συνοδική Εκκλησία, αυτή η δομή αντιστρέφεται και ισοπεδώνεται.
Η εξουσία δεν προέρχεται πλέον από πάνω, αλλά από τη βάση. Ο ρόλος του Πάπα και των επισκόπων γίνεται αυτός των συντονιστών ή των μεσολαβητών μιας συλλογικής διαδικασίας.
Αυτός ο μετασχηματισμός ευθυγραμμίζεται απόλυτα με το όραμα της παγκόσμιας αδελφότητας: μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς, στην οποία όλοι συμμετέχουν ισότιμα στην κοινή ζωή, και μιας οριζόντιας διακυβέρνησης παγκόσμιας αλληλεγγύης, χωρίς ιεραρχίες ή καθετότητα.
Η συνοδικότητα εμφανίζεται έτσι ως η εκκλησιαστική μετάφραση των αρχών που αναπτύχθηκαν προηγουμένως. Παρουσιάζεται ως μια καλά προσαρμοσμένη μέθοδος για την αποτελεσματική εφαρμογή του παπικού έργου εντός της Εκκλησίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου