Συνέχεια από Πέμπτη, 10 Οκτωβρίου 2013
HENRI DE LUBAC
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (3)
Με δηλωμένο σκοπό την κυριαρχία στις δυνάμεις της φύσεως, η
τεχνολογία δεν φαίνεται πλέον σαν μια κατώτερη πραγματικότης, σαν μια χρήση και
εφαρμογή, λίγο πολύ παρεξηγημένη από μια επιστήμη που φοβάται ότι θα
υποτιμηθεί. Αντιθέτως αναγνωρίζεται σαν η αναγκαία της προέκταση. «Η γνώση
πραγματοποιείται στην ίδια την κατάκτηση. Ο παραδοσιακός διαχωρισμός σε καθαρή
επιστήμη και σε εφαρμοσμένη, σιγά-σιγά χάνεται». Η γνώση των νόμων του
σύμπαντος είναι στα χέρια του ανθρώπου, ένα εργαλείο για να χρησιμοποιηθεί
και να εργασθεί πάνω του! Και το μέγεθος του καρτεσιανού ονείρου
αποκαλύπτεται όλο και πιο πλατύ, ακριβώς όταν αυτό το όνειρο μοιάζει ολοένα και
πιο πραγματοποιήσιμο, σε αντιστοιχία της προόδου και της προσαρτήσεως του
ανθρωπίνου πεδίου εκ μέρους της επιστήμης.
Οι μεγάλοι ουτοπιστές της αρχής του 20ου αιώνος ανανεώνουν
αυτό το όνειρο. Σύμφωνα με τον Φουριέ η αποστολή του ανθρώπου είναι η
"διαχείριση του πλανήτη". «Τα πάντα μέσω της βιομηχανίας, τα πάντα
για την βιομηχανία». Αυτό είναι το σύνθημα που έδωσε ο Σαιν-Σιμόν. Ο δικός του
"νέος χριστιανισμός" ανακοινώνεται σαν «βιομηχανισμός». Γνωρίζουμε
επίσης πως ένας από τους κανόνες του Comte είναι: «Γνώση για πρόβλεψη». Η ιδέα
ξεπηδά παντού και κατακτά σιγά-σιγά τις ψυχές η ιδέα μιας νέας αξίας και ένα
καινούριο νόημα της ανθρώπινης εργασίας. Σε αυτό, ο καπιταλισμός και ο
σοσιαλισμός, αυτές οι δύο ανταγωνιστικές δυνάμεις, συμφωνούν: είναι σαν τις δύο
πλευρές του ιδίου κινήματος που παρασύρει όλον τον αιώνα. Ένας νέος τύπος
πολιτισμού αρχίζει να πραγματοποιείται: ο τύπος ενός βιομηχανικού πολιτισμού,
ενός πολιτισμού της εργασίας [της α-σχολίας]. Το έργο του Προυντόν και του
Μαρξ, όπως επίσης και η δραστηριότης των παλιών οπαδών του Σαιν-Σιμόν
συναγωνίζονται στην μορφοποίησή του. Ο άνθρωπος αισθάνεται προορισμένος να
οργανώσει τον πλανήτη για να έχει το μεγαλύτερο κέρδος. Αρχίζει να μεταμορφώνει
τον κόσμο με την εργασία του.
Από την στιγμή όμως που έγινε ο άνθρωπος, όπως και όλα τα
υπόλοιπα, αντικείμενο της επιστήμης, γιατί εκείνο που είναι αληθινό για τον
εξωτερικό κόσμο θα έπρεπε να είναι λιγότερο αληθινό για τον ίδιο τον άνθρωπο;
Το όνειρο της τεχνολογίας και οι πρώτες της μέγιστες κατακτήσεις συμπίπτουν με
μία συνειδητοποίηση της κοινωνικής ενότητος και με μια απογείωση κοινωνικών
προσδοκιών που αντιπροσωπεύουν και αυτές κάτι καινούριο στην ανθρωπότητα. Στην
μεταμόρφωση της Φύσεως πρέπει λοιπόν να προστεθεί και η μεταμόρφωση της
κοινωνίας. Η κοινωνική επιστήμη αναδεικνύει «κοινωνικούς μηχανικούς». Και από
την στιγμή που ολόκληρος ο άνθρωπος έγινε αντικείμενο για τον εαυτό του, όλος ο
άνθρωπος πλέον αρχίζει να χειραγωγείται και να υφίσταται μια επεξεργασία σαν
ένα αντικείμενο. Και νά γεννιούνται, η μία μετά την άλλη, μια εφαρμοσμένη
βιολογία, μια εφαρμοσμένη ψυχολογία, μια εφαρμοσμένη κοινωνιολογία... Ο άνθρωπος,
με την επιστήμη, γίνεται «κύριος και δεσπότης των ανθρωπίνων δυνάμεων».
Αναπτύσσεται μια πλήρης "τεχνολογία" του ανθρώπου. Και αυτό είναι το
τρίτο γεγονός.
Θα αναφέρουμε μόνο δύο παραδείγματα. Πρώτον: την ευγονική.
Ανεπτύχθη η ιδέα μιας "ανθρώπινης επιλογής", οργανωμένης μεθοδικά
χάρη στις προόδους της βιολογίας, τώρα ο άνθρωπος μπορεί να κατευθύνει την
βιολογική του εξέλιξη, και πρέπει να το κάνει, εάν θέλει να βρίσκεται στο ύψος
των υποχρεώσεων που τον περιμένουν. Δεν πρόκειται μόνον για αρνητικά μέτρα, σαν
τον έλεγχο ορισμένων ανεπιθύμητων γεννήσεων με την μέθοδο της στειρώσεως!
Πρέπει να τολμήσει περισσότερο: πρέπει να προκαλέσει θετικά την έλευση μια
καλύτερης ράτσας. Και γι' αυτό πρέπει να επέμβει στην αναπαραγωγή, να
τελειοποιήσει τις μεθόδους γονιμοποιήσεως κ.τ.λ.
Δεύτερο παράδειγμα: η πολιτική προπαγάνδα, που είναι τόσο
απαραίτητη για να συγκεντρωθούν όλες οι ατομικές ενέργειες προς έναν μεγάλο
στόχο, θα θεμελιωθεί σε μια συστηματική χρήση των δεδομένων της πειραματικής
ψυχολογίας, ιδιαιτέρως της θεωρίας του Παυλώφ πάνω στις ελεγχόμενες
αντιδράσεις.
Η κατανόηση των μηχανισμών της συμπεριφοράς γεννά την
δυνατότητα ελέγχου κατά βούληση. Από εδώ και πέρα μπορούν να ενεργοποιηθούν, με
σιγουριά, οι αντιδράσεις των ανθρώπων σε προκαθορισμένες κατευθύνσεις.
Οπωσδήποτε η δυνατότης επηρεασμού του πλήθους υπήρχε ήδη, διότι από την αρχή
της υπάρξεώς του ο άνθρωπος, μιλά και έχει σχέσεις με τους ομοίους του: ήταν
όμως μια δυνατότης που δούλευε τυφλά και απαιτούσε μια μεγάλη εμπειρία ή
ειδικές ικανότητες. Ήταν τέχνη, κατά κάποιο τρόπο. Να όμως που αυτή η τέχνη
γίνεται επιστήμη, που μπορεί να κάνει υπολογισμούς, να προβλέψει και να πράξει
σύμφωνα με ελεγχόμενους κανόνες. Στο πεδίο της κοινωνιολογίας επιτυγχάνεται μια
πολύ μεγάλη πρόοδος.
Με αυτό το τρίτο γεγονός, εάν το προσλάβουμε σε όλη του την
συνθετότητα, προγραμματίζεται, πλούσια σε υποσχέσεις και κινδύνους, η μοναδική
καινοτομία της εποχής μας: η ανθρωπότης ανακαλύπτει τον εαυτό της,
προσλαμβάνεται σαν αντικείμενο, στις δύο σημασίες αυτής της λέξεως "προσλαμβάνω",
δηλαδή κατανοώ με την νόηση και ταυτόχρονα παίρνω στα χέρια μου. Ενόψει της
μέγιστης αποδόσεως, φροντίζει τον εαυτό της. Αυτή θα δημιουργήσει την μοίρα
της. Μέχρι τώρα, σπρωγμένη σε μια περιπέτεια της οποίας δεν είχε τον έλεγχο,
ούτε και την συνείδηση, αφηνόταν έρμαιη σε σκοτεινές και αδάμαστες δυνάμεις.
Και μ' αυτόν τον τρόπο δεν προόδευε. Γυρνούσε γύρω από τον εαυτό της. Τώρα όμως
μπαίνει σε δρόμο. Τώρα πια η εξέλιξή της θα είναι καθοδηγημένη, ενοποιημένη,
επεξεργασμένη. Μπορεί να επιθυμήσει όλες τις δυνατές προόδους. Και ακριβώς σε
όλα τα πεδία, λέει με τον Χάξλευ «η συνειδητή διοίκηση της εξελίξεως
αντικατέστησε επιτέλους τον μηχανισμό της τύχης».
Έχοντας κατορθώσει την κυριότητα των βιολογικών φαινομένων,
των ψυχικών και των κοινωνικών δεν έχει πλέον αμφιβολίες ότι μπορεί να εργαστεί
πάνω στον εαυτό της με την ίδια επιτυχία που γνώρισε στις εφαρμογές των
επιστημών της ύλης. Και σ' αυτούς που, έχοντας αποκτήσει συνείδηση αυτού του
μεγαλειώδους γεγονότος, θέλουν να προσπαθήσουν να το αυξήσουν, απελευθερώνεται
μια διπλή τάση, με στοιχεία που κάποτε υπήρξαν πολύ συχνά αντιφατικά, αλλά
σήμερα ενώνονται για να φτάσουν μαζί τον υπέροχο αυτό σκοπό: μια τάση
οργανωτική ταυτόχρονα και επαναστατική. Οι δύο λέξεις της θέσεως του
θετικισμού, είναι πολύ αδύναμες γι' αυτούς: δεν λένε πλέον «τάξη και πρόοδος»,
αλλά «επανάσταση και οργάνωση» ή καλύτερα «επανάσταση οργανωτική».
Διότι έχουν τελειώσει οι φαντασίες, οι ανταγωνισμοί, οι
εκμεταλλεύσεις της φιλελεύθερης αναρχίας. Τέλειωσαν ακόμη και οι ρομαντικοί
ξεσηκωμοί, οι συναισθηματικοί και απελευθερωτικοί. Μόνον μια δυνατή
πρωτοβουλία, ρεαλιστική και αν χρειαστεί ακόμη και σκληρή, ικανή να ενώσει τις
δυνάμεις όλων για ένα κοινό σχέδιο, θα επιτρέψει στην ανθρωπότητα να σπάσει τις
συνήθειές της και τις δουλείες της για να οικοδομηθεί από μόνη της.
(Συνεχίζεται)
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου