Η συμφυΐα σώματος και ψυχής

Βιοηθικές επισημάνσεις: Η συμφυΐα σώματος και ψυχής -ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ-

(Εμμ. Παναγόπουλος, Αμ. Επίκ. Καθηγητής Χειρουργικής)

Ο άνθρωπος είναι διφυής, αποτε­λούμενος από υλικό σώμα και άυλη ψυχή. Ανθρωπος δεν είναι μόνον το σώμα ούτε μόνη η ψυχή, αλλά η σύζευξή τους σε μια ψυχο­σωματική οντότητα και ολότητα.

Η συμφυΐα σώματος και ψυχής είναι ένα μυστήριο. Αρχίζει από τη σύλληψη όπου, κατά την έκφραση του Αγ. Γρηγορίου τού Παλαμά, «η ψυχή συνκτίζεται γηίνω σώ­ματι» κατά τρόπο μυστικό, μη πλήρως κα­τανοητό και μη επιδεχόμενο επιστημονικής έρευνας. Ο Αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος στο βιβλίο του «Έπη Θεολογικά» υποστη­ρίζει ότι η ψυχή είναι τελεία και όταν ακόμη βρίσκεται στο έμβρυο, δεν μπορεί όμως να φανερώσει όλην της την ενέργεια λόγω της σωματικής ατέλειας του εμβρύου. Έτσι η ψυχή στην αρχή σιωπά, μετά ακούμε την άτονη φωνή της και μετά την ολοκλήρωση του σώματος αφήνει να ξε­χύνεται όλη η δύναμη, η σοφία, η σύνεση και η αρετή της.

Αυτή η αλήθεια, ότι η ψυχή υπάρχει από τη σύλληψη και είναι και τελεία, έχει σημαντι­κές βιοηθικές προεκτάσεις. Έτσι οι όποιοι χειρισμοί στο έμβρυο είναι χειρι­σμοί σε έμψυχη ανθρώπινη ύπαρξη με πλήρη ανθρώπινα δικαιώματα, και δεν μπορούν να είναι βλαπτι­κοί και πολύ περισσότερο καταστροφικοί για το έμβρυο, όποιος και αν είναι ο στόχος τους και η χρησιμότητά τους. Κατά συνέπεια ο πειραματισμός επί των εμβρύων, η παρέμ­βαση στον γενετικό κώδικα, η δημιουργία εμβρύων για συλλογή βλαστικών κυττάρων, ο προγεννητικός και προεμφυτευτικός έλεγ­χος, ορισμένες αναπαραγωγικές τεχνικές, η θεραπευτική κλωνοποίηση και φυσικά πάνω από όλα η έκτρωση δεν μπορεί να είναι απο­δεκτές ενέργειες, αφού οι περισσότερες από αυτές οδηγούν σε καταστροφή εμβρύων και δημιουργούν ποικίλα όσα βιοηθικά διλήμματα και προβλήματα. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας θέτουν ως προϋπόθεση της βιολογικής ζωής τού ανθρώπου την ύπαρξη ψυχής εντός τού σώ­ματος, δηλ. την ύπαρξη και διατήρηση της συμφυΐας σώματος και ψυχής.

Η ψυχή είναι η ζωοποιητική τού σώματος δύναμη. Ο Αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς γράφει: «...πάσα λο­γική και νοερά φύσις, είτ' αγγελική είποι τις είτ' ανθρωπίνην, ουσίαν έχει την ζωήν, δι' ήν και διαμένει επίσης καθ' ύπαρξιν αθάνατος, διαφθοράν μη επιδεχομένη. Αλλ' η μεν εν ημίν νοερά και λογική φύσις, ου μόνον ουσίαν έχει την ζωήν, αλλά και την ενέργειαν, ζωοποιεί το συνημμένον σώμα, διό και τούτου λέγεται ζωή...». Και αλλού ο ίδιος Πατήρ σημειώνει: «...η δε νοερά και λογική φύσις τής ψυχής, επεί γηίνω συνεκτίσθη σώματι και ζωοποιόν έλαβε το Πνεύμα τού Θεού, δι’ ού συνέχει και ζωοποιεί το συνημμένο σώμα...». Αλλά και ο Αγ. Ιωάννης ο Δαμα­σκηνός γράφει για την ανθρώπινη ψυχή: «... οργανικώ σώματι κεχρημένη και τούτω ζωής, αυξήσεώς τε και αισθήσεως και γεννήσεως παρεκτική...». Η ζωοποιητική δύ­ναμη της ψυχής ενεργεί διαμέσου των σωματικών οργάνων. Ο Αγ. Γρηγόριος ο Σιναΐτης υποστηρίζει: «Ώσπερ ο Θεός την άπασαν κτίσιν, ούτως η ψυχή τα του σώματος μέλη και ενεργεί και κινεί έκαστον προς την ιδίαν ενέργειαν». Και ο Αγ. Γρηγόριος Νύσσηςθεωρεί την ψυχή ως «...ενδεικνυμένην τας ιδίας κινήσεις δια των σωματικών οργάνων...».

Όπου υπάρχει βιολογική ζωή, έστω και υποβαθμισμένη ή τεχνολογικά υποστηριζομένη, υπάρχει και ψυχή στο σώμα. Συνεπώς τα άτομα σε φυτική κατάσταση ή σε παρα­τεινόμενο κώμα, τα ανεγκέφαλα νεογνά, τα άτομα που η ζωή τους συντηρείται από τη σύγχρονη ιατρική τεχνολογία, τα άτομα με ανίατες αρρώστιες και βαριές αναπηρίες, που υποφέρουν από πολύ σωματικό πόνο και ψυχική ταλαιπωρία και για τα οποία κά­ποιες κοινωνίες επιτρέπουν την ευθανασία ή και σε μερικές περιπτώσεις την προτεί­νουν, είναι ανθρώπινες υπάρξεις με όχι λι­γότερη αξία και λιγότερα δικαιώματα, είναι πρόσωπα στα μάτια τού Θεού, που χρήζουν τη δική μας βοήθεια και φροντίδα.

Στο ερώτημα πού εδρεύει η ψυχή, οι Αγιοι Πατέρες απαντούν: πανταχού του σώματος. Ο Αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς υποστηρίζει: «...η μέντοι ψυχή συνέχουσα το σώμα, ω και εκτίσθη, πανταχού του σώματός εστιν, ουχ' ως εν τόπω, ουδ' ως περιεχομένη, αλλ' ως συνέχουσα και περιέχουσα και ζωοποιούσα τούτο, κατ' εικόνα και τούτ' έχουσα Θεού... ». Και ο Αγ. Γρηγόριος Νύσσης γράφει: «... ούτε έξωθεν περιλαμβάνων, ούτ' ένδοθεν κρατούμενος, αλλά κατά τινα τρόπον αμήχανόν τε και ακατανόητον εγγίζων ο νους τη φύσει και προσαπτόμενος και εν αυτή και περί αυτήν θεωρείται oύτ’ εγκαθήμενος ούτε περιπτυσσόμενος…».

Ο Alan Shewmon, καθηγητής Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο του UCLA στο Los Angeles των ΗΠΑ, το 1998 δημοσίευσε στο περιοδικό Neurology ένα άρθρο που αφορούσε τη με­λέτη 70 περιπτώσεων απόλυτα διαπιστωμέ­νων εγκεφαλικά νεκρών ατόμων με επιβίωση πέραν της εβδομάδος. Το συμπέρασμα της μελέτης ήταν ότι: «Το φαινόμενο του χρόνιου εγκεφαλικού θανάτου υπονοεί ότι η απαρτιωτική ενότητα ενός σύνθετου οργανισμού, δηλ. η λειτουργία τού οργανισμού ως όλου, είναι ένα έμφυτο, μη εντοπιζόμενο ολιστικό χαρακτηριστικό, που προέρχεται από την αμοιβαία αλληλεπίδραση όλων των μερών και όχι ένας εκ των άνω προς τα κάτω συν­τονισμός, που επιβάλλεται από ένα μέρος, τον εγκέφαλο, πάνω σε ένα παθητικό άθροι­σμα οργάνων. Ο ρόλος του εγκεφάλου δεν είναι εκείνος του κεντρικού ρυθμιστού, χωρίς τον οποίον το σώμα χάνει την ενότητά του και σταματά να αποτελεί ένα ζωντανό βιο­λογικό οργανισμό».

Στα επόμενα χρόνια η θέση αυτή υιοθετή­θηκε και από πολλούς άλλους ιατρούς και βιοηθικούς και αποτέλεσε ισχυρό πλήγμα στα θεμέλια του εγκεφαλικού θανάτου.

Πέραν αυτού θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι αυτό το έμφυτο, μη εντοπιζόμενο, ολι­στικό χαρακτηριστικό, που συντονίζει τη λειτουργία τών διαφόρων οργάνων και δη­μιουργεί τη λειτουργική ενότητα του οργανι­σμού, αντιστοιχεί στη ζωοποιητική ενέργεια της ψυχής, για την οποία ομιλούν οι Αγιοι Πατέρες. Η ψυχή είναι και αυτή έμφυτη, αφού υπάρχει από τη στιγμή της συλλή­ψεως, είναι μη εντοπιζόμενη, αφού «παντα­χού του σώματός εστι», και έχει και το ολιστικό χαρακτηριστικό, αφού η ζωή, της οποίας είναι αιτία, είναι κάτι πέραν και πάνω από το άθροισμα της λειτουργίας τών επιμέρους οργάνων. Έτσι ο Shewmon κατά κάποιον τρόπο επιβεβαιώνει τους Πατέρας στο θέμα αυτό.

Η συμφυΐα σώματος και ψυχής κά­ποτε, με τρόπο φυσικό ή βίαιο, τε­λειώνει και η διάσπαση της συμφυΐας και η αναχώρηση της ψυχής από το σώμα σηματοδοτεί τον θάνατο του ανθρώπου, όπως μας βεβαι­ώνει και ο Μ. Αθανάσιος, όταν γράφει ότι: «...ουχ' η ψυχή εστίν η αποθνήσκουσα, αλλά δια την ταύτης αναχώρησιν αποθνήσκει το σώμα». Ο θάνατος είναι μυστήριο και ο ακριβής χρονικός προσδιορισμός της εξόδου της ψυχής από το σώμα είναι ανέφικτος, τόσο θεο­λογικά όσο και ιατρικά. Ο θάνατος διαγιγνώσκεται εκ των υστέρων από τα σημεία τού νεκρού σώματος. Πάντως ένα είναι βέβαιο, ότι ή λύση της συμφυΐας είναι ένα στιγμιαίο γεγονός.

Ο ιερός υμνογράφος τής νεκρώσιμης ακο­λουθίας το επιβεβαιώνει:

«όντως φοβερώτατον το του θανάτου μυστήριον. Πως η ψυχή βιαίως χωρίζεται εκ της αρμονίας και της συμφυΐας ο φυσικότατος δεσμός Θείω Βουλήματι αποτέμνεται...».

Αλλά και από βιολογικής απόψεως ο θάνα­τος ορίζεται ως το στιγμιαίο γεγονός που χωρίζει δύο διαδικασίες, τη διαδικασία τού θανάτου από τη διαδικασία τής αποσυνθέσεως και το καλύτερο κριτήριο προσδιορισμού του είναι η οριστική παύση τής κυκλοφορίας του αίματος.

Κατά τη διαδικασία τού θανάτου το άτομο είναι ζωντανό και πορεύεται προς τον θά­νατο, δηλ. πεθαίνει. Στο τέλος αυτής της δια­δικασίας επισυμβαίνει ο θάνατος ως στιγμιαίο γεγονός και την επόμενη στιγμή αρχίζει η διαδικασία τής αποσυνθέσεως, οπότε το άτομο είναι πεθαμένο.
Οι θιασώτες τού «εγκεφαλικού θανάτου», προκειμένου να δικαιολογήσουν γιατί ένα εγκεφαλικά νεκρό άτομο θεωρείται νεκρό ενώ ένα μεγάλο μέρος τού οργανι­σμού του λειτουργεί, υπο­στηρίζουν ότι ο θάνατος είναι γεγονός διαρκείας με σταδιακή νέκρωση των διαφόρων οργάνων του. Όμως η άποψη αυτή είναι λανθασμένη θεολογικά και ιατρικά. Προ­φανώς, ηθελημένα ή μη, συγχέουν τη διαδικα­σία τού θανάτου με τον θάνατο. Ταυτίζουν την πρόγνωση ότι το άτομο θα πεθάνει με το αποτέλεσμα ότι είναι ήδη νεκρό. Αυτό όμως αποτελεί λογικό σφάλμα.

Μία άλλη ιατρικά λανθασμένη και θεολογικά αυθαίρετη και αναπόδεικτη άποψη είναι και εκείνη που διατυπώνεται στην 13η βασική θέση επί της ηθικής των μεταμο­σχεύσεων της Επι­τροπής Βιοηθικής τής Εκκλησίας τής Ελλάδος, σύμφωνα με την οποία «Αυτό που εις την ουσίαν επιτυγχάνει η τεχνητή υποστήριξις της αναπνοής είναι ότι προσωρινώς αναχαιτίζει την διαδικασίαν αποσυνθέσεως του σώματος, όχι όμως και αναχώρησιν της ψυχής». Ιατρικά αυτό που κάνει η υποστήριξη της αναπνοής είναι να διατηρεί την καρδιακή λειτουργία και την κυ­κλοφορία τού αίματος, με αποτέλεσμα την αναστολή επελεύσεως του θανάτου και τη διατήρηση της ζωής και όχι να αναχαιτίζει την αποσύνθεση του σώματος, η οποία μπο­ρεί να επιτευχθεί προσωρινώς ή μακροχρο­νίως με ψύξη ή ταρίχευση. Συνεπώς πώς μπορεί να υποστηριχθεί πειστικά η αναχώ­ρηση της ψυχής από ένα βιολογικά ζωντανό σώμα;

(Απόσπασμα άρθρου από το περιοδικό «Η Δράση μας» Μάιος – Ιούνιος/Ιούλιος 2012)

alopsis.gr

Πηγή : Πατερική Θεολογία  

Σχόλιο: Η συμφυία ή η ενότης ψυχής και σώματος, κατ'αρχάς δέν υπάρχει στην Πατερική παράδοση ούτε στην αρχαία φιλοσοφία, διότι η ψυχή πρέπει να άρχει του σώματος. Η ψυχή ζώσα που μας εδόθη απο τον Κύριο δέν ήταν σύμφυτος του σώματος. Και απωλέσθη με την πτώση μας. Οι νέες εντολές που δόθηκαν απο τον Κύριο για να μπορέσουμε να ελπίσουμε στο έλεος του Κυρίου μετά την πτώση μας δίνουν την απαραίτητη ενέργεια στο νέο σώμα, στους δερμάτινους χιτώνες. Μόνον εφόσον το σώμα απαλλαχθεί απο την σάρκα της επιθυμίας, την αλογία του σώματος, μπορεί να δεχθεί τον ηγεμόνα νού, ο οποίος θα επιβάλλει την πολυπόθητη ενότητα ψυχής και σώματος. Και με το βάπτισμα θα πραγματοποιήσει την πολυπόθητη καταλλαγή με τον Κύριο.
Οι ευσεβείς πόθοι, ότι διαθέτουμε τάχα ψυχή ή και ενότητα ψυχής και σώματος, δέν ανήκουν στην πραγματικότητα της πτώσεως μας.
Ο Κύριος μας προειδοποίησε: Αφήστε τους νεκρούς να θάψουν τους νεκρούς τους και όποιος θέλει οπίσω μου ελθείν, ας με ακολουθήσει, διότι εγώ είμαι η οδός και η αλήθεια και η ζωή.

…η λειτουργία τού οργανισμού ως όλου, είναι ένα έμφυτο, μη εντοπιζόμενο ολιστικό χαρακτηριστικό, που προέρχεται από την αμοιβαία αλληλεπίδραση όλων των μερών και όχι ένας εκ των άνω προς τα κάτω συν­τονισμός, που επιβάλλεται από ένα μέρος, τον εγκέφαλο, πάνω σε ένα παθητικό άθροι­σμα οργάνων…

Σε αντίθεση με το σώμα, το οποίο ζει εφόσον όλα τα μέρη του αλληλεπιδρούν συντονισμένα, τα κύτταρα που το αποτελούν μπορούν να ζήσουν αυτόνομα, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Κύτταρα τα οποία ζουν αυτόνομα είναι τα καρκινικά κύτταρα.

Ο κυτταρικός θάνατος είναι μια διαδικασία απαραίτητη για την σωστή ανάπτυξη και λειτουργία του σώματος. Χωρίς τον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο (απόπτωση), ο εγκέφαλος δεν θα μπορουσε να αναπτυχθεί σωστά κατά την διάρκεια της ανάπτυξης του εμβρύου. Θα περιείχε ένα σωρό περιττά κύτταρα, η λειτουργία του θα ήταν ελαττωματική. Κατά την διάρκεια της ζωής  μας, εκατομμύρια κύτταρα πεθαίνουν καθημερινά στο σώμα μας, ερυθρα αιμοσφαίρια, κύτταρα της επιδερμίδας.... Μέχρι σήμερα έχουν περιγραφεί διάφοροι μηχανισμοί κυτταρικού θανάτου: νέκρωση, απόπτωση, νεκρόπτωση, αυτοφαγία...

Ο καρκίνος υπερβαίνει τον κυτταρικό θάνατο. Κανονικά, όταν κάποιο κύτταρο υποστεί ζημιά (πχ, στο γενετικό υλικό) πεθαίνει με έναν από τους προαναφερθέντες τρόπους. Στον καρκίνο όμως, τα κύτταρα αθανατοποιούνται. Ξεφεύγουν από τον έλεγχο. Η ζημιά στο γενετικό υλικό οδηγεί στην αθανασία, και όχι στον θάνατο τους. Αυτή τους η ιδιότητα είναι πολύ χρήσιμη στην κυτταροκαλλιέργεια. Πρωτογενείς καλλιέργειες (πχ, καλλιέργεια κυττάρων κατευθείαν από τον νεφρό) επιζούν για λίγες μέρες. Οι κυτταρικές σειρές όμως, είναι πρακτικά αθάνατες. Χιλιάδες κυτταρικές σειρές, από σχεδόν όλα τα είδη κυττάρων είναι διαθέσιμες σήμερα. Φυλάσσονται συνήθως στους -190°C (υγρό άζωτο), μέσα φιαλίδια που περιέχουν γλυκερίνη. Πολλές είναι οι εταιρίες που τις πουλούν. Κάθε βιολογικό εργαστήριο έχει συνήθως περισσότερες από μια στη διάθεση του. Η πιο διάσημη κυτταρική σειρά, που χρησιμοποιείται σε πολλές εργαστηριακές μελέτες είναι η HeLa. Τα κύτταρα αυτά προέρχονται από την Henrietta Lacks, η οποία είχε καρκίνο του τράχηλου της μήτρας. Η ίδια πέθανε στις 4 Οκτωβρίου του 1951. Τα κύτταρα του καρκίνου της όμως, «ζουν» μέχρι σήμερα. Ο καρκίνος είναι μάλλον μια αρνητική(εωσφορική) ανάσταση. 

 Ίσως η επιστήμη έφτασε στό σημείο να κατανοήσει  τόν Ευαγγελικό λόγο ότι η φύση συνοδύνει μέ τόν πεπτωκότα άνθρωπο μέσα στά δεσμά τού θανάτου.

Αμέθυστος