Η ώρα του κόσμου 7

Συνέχεια από: 7 Αυγούστου 2019

Η ώρα του κόσμου 

Του Frank Schirrmacher

Το τραγούδι του Kaspar Hauser 1

Η σιωπή τού Georg Trakl

Στο ιστορικό τής ασθένειας του Georg Trakl, το οποίο τελειώνει στις 4 Νοεμβρίου 1914, με την καταχώρηση τού θανάτου του που επήλθε το προηγούμενο βράδυ, βρίσκουμε την ακόλουθη περιγραφή του ποιητή:

«Ως παιδί προσπάθησε να αυτοκτονήσει. Για πρώτη φορά στα πέντε του χρόνια, βούτηξε στο νερό. Την τελευταία φορά την Άνοιξη τού τρέχοντος έτους. Αλλιώς «εντελώς υγιής»… Μελετούσε καλά. Σπουδές χωρίς δυσκολίες. Υπηρέτησε το 1908. Δηλώθηκε εθελοντικά κατά την επιστράτευση. Μπήκε την 1^η Αυγούστου… Εδώ και χρόνια πάσχει περιστασιακά από βαριές ψυχικές καταθλίψεις με φόβο, τότε αρχίζει να πίνει πολύ, για να ελευθερωθεί από αυτό τον φόβο. Από την παιδική του ηλικία έχει οπτικές παραισθήσεις, αισθάνεται ότι πίσω του βρίσκεται ένας άνδρας που έχει τραβήξει το μαχαίρι. Κατά την περίοδο από 12 έως 24 ετών δεν είχε τέτοια φαινόμενα, εδώ και τρία χρόνια όμως πάσχει από τέτοιες οπτικές παραισθήσεις, εκτός αυτών ακούει και χτύπημα καμπάνας. Θεωρούσε πως ο πατέρας του δεν ήταν ο πραγματικός του πατέρας, αλλά είχε την υποψία πως καταγόταν από ένα καρδινάλιο, και πως στο μέλλον θα είναι ένας μεγάλος κύριος». Αυτή είναι μια σύντομη διήγηση για την ασθένεια προς θάνατον. Είναι γραμμένη με την επίσημη γλώσσα των Αψβούργων, και ο φάκελος οπωσδήποτε ήταν προορισμένος να εξαφανιστεί για πάντα στα αρχεία των υπηρεσιών. Η γλωσσική κρούστα τού επίσημου ιστορικού τής ασθένειάς του αναδιπλώνεται σαν μια κενή διατύπωση πάνω από την συνομιλία, που ο γιατρός διεξήγε με τον ασθενή του. Ο Trakl θα του είχε πει, πως αν εξαιρέσει αυτά που τού εμφανίζονται στην καθημερινή του κόλαση, είναι «εντελώς υγιής». Στο πρωτόκολλο τού γιατρού, η δήλωση αυτή ακούγεται σαν χλευασμός. Τα εισαγωγικά θέλουν να δηλώσουν, πως δεν πρόκειται περί ιατρικής διάγνωσης, αλλά περί μιας αυτοεκτίμησης τού ασθενούς-με τρόπο ώστε το αίσθημα, πως είναι «εντελώς υγιής», να παριστάνεται σαν να ήταν η πιο παράξενη παραίσθηση τού πάσχοντος από παράνοια.

Πολλά από αυτά που βρίσκονται στην αναφορά αποδεδειγμένα δεν ισχύουν, μερικά πιθανόν να τα παρουσίασε ο Trakl εσφαλμένα, υπό την επήρεια ναρκωτικών και φαρμάκων, άλλα τα παρεξήγησε ο γιατρός. Το έγγραφο όμως αυτό είναι μια μαρτυρία ανεκτίμητης αξίας, καθώς δείχνει, κάτω από ποιες συνθήκες το Αψβούργο, ευρισκόμενο στο τέλος του, διηγούνταν τις βιογραφίες των υιών του.

Ο Freud αναφερόμενος στην εποχή μίλησε για «Οικογενειακό μυθιστόρημα των νευρωτικών». Εφευρίσκει κανείς για τον εαυτό του άλλους γονείς από τους σωματικούς, προσδίδει στον εαυτό του φανταστικές γενεαλογίες και πορεύεται σαν παραγνωρισμένος πρίγκηπας- μια επιχείρηση που μπορεί να απελευθερώσει απίστευτες παραγωγικές ενέργειες. Στις βιογραφίες των George και Rilke συναντούμε συχνά αυτό το μοτίβο. Ο Trakl είναι εκείνος που πληρώνει την τιμή τής ταυτότητας, χωρίς επιβραβευθεί  με δώρο ένα μυθιστόρημα, δηλαδή με μια ιστορία της ζωής του την οποία ο ίδιος επιβλέπει.

«Θα παραμείνω εν τέλει για πάντα ένας φτωχός Kaspar Hauser», γράφει ο Trakl τον Απρίλιο του 1912 από το Innsbruck. Αυτή δεν ήταν απλώς μια φιλοδοξία, πως έχει γεννηθεί σε εντελώς διαφορετικές συνθήκες, από αυτές που η πορεία της ζωής του ισχυριζόταν. Ήταν η εικασία, πως διέθετε ένα μυστικό, το οποίο σε κάποια στιγμή θα συντεθεί από το πλέγμα της γλώσσας, που με κόπο έμαθε, και της μνήμης, που αργά επιστρέφει. Ο Kaspar Hauser είχε δολοφονηθεί την στιγμή που έγινε αναφορά σε αυτή την μνήμη. Αυτό από μόνο του καθιστά την μοίρα του ελκυστική για την ιδιωτική μυθολογία ενός ποιητή.

Ο Trakl γνώριζε το «Gaspard Hauser chante» του Paul Verlains και το μυθιστόρημα του Jakob Wassermann. Φαίνεται όμως πως τά διάβασε έτσι, όπως οι άλλοι άνθρωποι κοιτάζουν τον καθρέφτη. Πάντως στο τέλος, το παιχνίδι, με τις εκφράσεις του προσώπου και τους ρόλους, είχε καταντήσει σοβαρό. «Πέραν τούτων ακούει πολύ συχνά καμπάνες» και πιστεύει «πως πίσω από την πλάτη του βρίσκεται ένας άνδρας με τραβηγμένο το μαχαίρι». Αντιλαμβανόμαστε αμέσως, πως αυτή είναι η πολύ ακριβής περιγραφή της ώρας του θανάτου τού Kaspar Hauser.

«Στα σοβαρά», όπως λέει στο «Τραγούδι τού Kaspar Hauser», ο Trakl έφτιαξε την ιστορία τής καταγωγής του όπως την ήθελε. Το μοτίβο του έκθετου παιδιού είχε δημιουργήσει μια άγραφη επιφάνεια προβολής στο παρελθόν. Ταυτόχρονα όμως, δεν υπήρχε άλλος ποιητής, που να ήταν τόσο εγκλωβισμένος στις οικογενειακές του σχέσεις, όπως ο Trakl. Η μέχρι σήμερα αδιευκρίνιστη σχέση με την αδελφή του Margarethe, είχε οπωσδήποτε χαρακτηριστικά τής σχέσης μεταξύ βασιλόπαιδων. Και όλα τα χαρακτηριστικά συνηγορούν στο ότι, η καλλιτεχνικά φιλόδοξη αδελφή βρήκε μια αναπλήρωση στην οργάνωση τής ζωής της ως τελετουργικού. Πέραν τού ερωτήματος τι πραγματικά συνέβη, οι ομολογίες ενοχής από πλευράς του Trakl, η με αιμομικτικές επιθυμίες κυριαρχούμενη φαντασία, το παθιασμένα εκφρασμένο «συγχώρησε μας», αποδεικνύουν πως ο Trakl ήταν πεπεισμένος, πως παρέβη το οικογενειακό δίκαιο. «Στον αγαπημένο μου, τον μικρό δαίμονα, που βγήκε από το πιο γλυκό και βαθύ παραμύθι από τις 1001 νύχτες», είναι η διάσημη αφιέρωση, με την οποία παρέδωσε στην αδελφή τού Flauberts την Madame Bovary. Εξέφρασε την σχέση προς τον δαίμονά του στα ποιήματα του, και δεν έχουν άδικο όσοι υποδεικνύουν, πως ολόκληρο το έργο του Trakl διηγείται και την ιστορία αυτής της αγάπης. Όλες όμως οι μαρτυρίες περί παράδοσης-αδυναμίας και της ορμής που τον διακατείχε, δεν μπορούν να αποκρύψουν την εκπληκτική ενέργεια, με την οποία κατέστησε την ερωτική σχέση με την αδελφή του ιστορικό σύμβολο τής εποχής του.

«Συνταρακτική είναι η παρακμή τού φύλου», γράφει στο «Helian». Αυτό δεν είναι μόνο μια ηχώ στο έργο τού Weininger «Φύλο και Χαρακτήρας», ένα βιβλίο που αρχικά τον ενθουσίασε και αργότερα πίκρανε, αλλά περισσότερο μια πρόρρηση στις αδελφές, που «μακριά σε λευκούς γέρους πήγαν». Γιατί η αιμομιξία διακόπτει την αλυσίδα των γενεών και τερματίζει την ιστορία. Πριν ακόμα το ξέσπασμα του παγκοσμίου πολέμου διαφωτίσει την καταστροφή τής ιστορικής διαδικασίας, ο Trakl, στο μοτίβο του έρωτα για την αδελφή, εκφράζει την ριζοσπαστική έκφραση αυτής τής καταστροφής. Για τούτο στις ιστορίες αυτές γίνεται πολύς λόγος για τα αγέννητα, που δε θα έρθουν ποτέ στον κόσμο. Στο μήνυμα αντιστοιχεί η ομολογία πως «τόσο πολύ μισούσε» την μητέρα του, «ώστε θα μπορούσα να την είχα σκοτώσει». Στην παλιά ρήση τής τραγωδίας, πως η μεγαλύτερη ευτυχία συνίσταται στο να μην γεννηθείς καν, ο Trakl απαντά με μια σχεδόν μεσσιανική διαβεβαίωση, πως αναλαμβάνει επάνω του τήν ενοχή, για να αποτρέψει την γέννηση.

Συνεχίζεται