Τριαδική Θεολογία του Θωμά Ακινάτη: μια Ζηζιουλική απόκριση - Dr. Reinhard Hütter

Dr. Reinhard Hütter

Τριαδική Θεολογία του Θωμά Ακινάτη: μια Ζηζιουλική απόκριση

Στον σύγχρονο θεολογικό διάλογο είναι σύνηθες να ακούγεται η διάκριση μεταξύ των «ανατολικών ή δυτικών» μοντέλων της τριάδας. Ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους Τριαδικούς θεολόγους που συνεισφέρει σε αυτή τη συζήτηση είναι ο Ιωάννης Ζηζιούλας (1931-), του οποίου η Τριαδική θεολογία είναι αποδομητική και εποικοδομητική. Ο Ζηζιούλας έχει ασκήσει πολλές κριτικές για τις δυτικές θεολογικές αντιλήψεις της Τριάδας, ωστόσο, θα μπορούσαν όλες να συνοψιστούν ως μία κύρια κριτική, δηλαδή ότι η δυτική Τριαδική θεολογία προστατεύει το μονοθεϊσμό με τίμημα τον Τριαδισμό. 

Σύμφωνα με τον Ζηζιούλα, όταν η Δυτική θεολογία της Τριάδος προστατεύει τον μονοθεϊσμό συνδυάζοντας την ενικότητα (ενότητα) του Θεού με τη θεϊκή ουσία, το γεγονός αυτό συμπεριλαμβάνει μια Τριαδική κατανόηση του Θεού. Έτσι, η πίστη στην βιβλική αποκάλυψη, στην αποστολική παράδοση και στους Πατέρες της Εκκλησίας χάνονται. Ο Ζηζιούλας δίνει την ευθύνη στον Αυγουστίνο, του οποίου η Τριαδική θεολογία έθεσε λογικά τη μία ουσία του Θεού πριν από τα τρία πρόσωπα. Σύμφωνα με τον Ζηζιούλα, η εξήγηση του Αυγουστίνου δεν απέκλειε την ετερότητα από το είναι του Θεού, «αλλά [αυτό] έγινε δευτερεύον στην ενικότητα (ενότητα) που εκφράζεται μέσα από την ιδέα της ουσίας».

 Ο Ζηζιούλας συμφωνεί με την αφήγηση του Ράνερ για την ιστορία της Τριαδικής θεολογίας στη Δύση καθώς γράφει: «Υπάρχει μια οντολογική προτεραιότητα της ουσίας πέρα από και ενάντια των προσωπικών σχέσεων στο Θεό στην τριαδική θεολογία του Αυγουστίνου. Αυτό ακολουθήθηκε πιστά από τη μεσαιωνική δυτική θεολογία, η οποία επεξεργάστηκε το De Deo Uno πριν από την Τριάδα. Σε ολόκληρη τη θεολογία της Μεταρρύθμισης ακολουθήθηκε η ίδια πορεία και το αποτέλεσμα ήταν μια αδυναμία της δυτικής θεολογίας να φιλοξενήσει το δόγμα της Τριάδας στην λατρεία και τη λογική της».

Ενώ επισημαίνεται πως οι θεολόγοι του 20ου αιώνα όπως ο Barth και ο Rahner δεν επιδίωκαν να καταστήσουν την Τριάδα δευτερεύουσα στον έναν Θεό, ο Ζηζιούλας δηλώνει ότι το πρόβλημα θα επιλυθεί μόνο με την αποδοχή της λύσης των Καππαδοκών Πατέρων που είχαν (στη θεολογία τους)  τις τρεις υποστάσεις ως αφετηρία και όχι την ουσία. Ο Ζηζιούλας υποστηρίζει ότι οι Καππαδόκες Πατέρες συνδέουν την «θεϊκή μοναρχία στην οντολογική της έννοια με το πρόσωπο του Πατέρα και όχι με τη θεϊκή ουσία». Για να έχει η ετερότητα οντολογική θέση στον Θεό, «ο ένας Θεός πρέπει να είναι ένα πρόσωπο και όχι ουσία, διότι η ουσία είναι εξ ορισμού μια μονιστική κατηγορία (μπορεί να υπάρχει μόνο μία ουσία και καμία άλλη στο Θεό), ενώ ένα πρόσωπο, όπως ο Πατέρας, είναι αδιανόητο χωρίς σχέση με άλλα πρόσωπα. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά και η τριαδική θεολογία του Ζηζιούλα έχει υποστεί τις κριτικές της.

Ενώ ο Αυγουστινιανός-Θωμιστικός Τριαδισμός έχει επικριθεί από σύγχρονους θεολόγους όπως ο Karl Kahner, ο Jürgen Moltmann και ο Ιωάννης Ζηζιούλας, υπήρξε πρόσφατη επιστροφή στις πηγές της Τριαδικής θεολογίας του Θωμά Ακινάτη. Θεολόγοι όπως ο Giles Emery, η  Karen Kilby και ο Matthew Levering χρησιμοποίησαν όλοι τους την θωμιστική Τριαδική θεολογία ως βάση για την κριτική σύγχρονων μορφών κοινωνικού Τριαδισμού. Έτσι, υπάρχει η ανάγκη να δούμε τη σχέση της Τριαδικής θεολογίας του Θωμά Ακινάτη με εκείνη του Ιωάννη Ζηζιούλα.

Ωστόσο, για να δούμε που διαφέρουν οι Ιωάννης Ζηζιούλας και ο Θωμάς Ακινάτης, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε την κατανόηση του Θωμά για τα τρία πράγματα τα οποία ο  Ζηζιούλας θεωρεί προβληματικά. Πρώτον, η σχέση μεταξύ της θεϊκής ουσίας και των τριών προσώπων. Δεύτερον, το πρόσωπο του Πατέρα ως πηγή της Τριάδας και, τέλος, τα πρόσωπα ως υφιστάμενες σχέσεις. Αφού εξετάσουμε τους λόγους της θέσης του Θωμά, θα γίνει μια υπόθεση για το λόγο που θα προτιμηθεί η τριαδική θεολογία του Ζηζιούλα έναντι της θεώρησης του Θωμά. Η συσχέτιση του Θωμά Ακινάτη της ενικότητας (ενότητας) του Θεού με τη θεϊκή ουσία καθιστά λογικά δύσκολο να συμβιβαστεί ο ένας και η τριάδα στο Θεό, ενώ για τον Ζηζιούλα το λογικό πρόβλημα της Τριάδας εξαφανίζεται επειδή η ετερότητα γίνεται η πρωταρχική οντολογική κατηγορία.

(Συνεχίζεται)