ΣΥΝΟΡΑ ΚΑΙ ΤΕΙΧΗ

 Το πρακτορείο ταξιδιών Momondo έκανε ένα βίντεο το οποίο, για να ωθήσει στο ταξίδι, δείχνει, με ένα τεστ DNA, ότι οι εθνικές ταυτότητες δεν υπάρχουν και ότι όλοι είμαστε 'ξαδέλφια'. Ο επίσημος ύμνος των Ολυμπιακών του Ρίο ήταν ένα μείγμα από τους εθνικούς ύμνους όλου του πλανήτη (περίεργη σύμπτωση, επιλέχθηκαν μόνο τα μέρη που μιλούν για 'πρόοδο'…) και με ένα μήνυμα στο τέλος που αναφερόταν στην 'αδελφοσύνη των εθνών'. Εν ολίγοις, η ιδεολογία 'no  borders' διαχέεται.

Κρίμα, γιατί τα σύνορα δίνουν αξία σε αυτό που περιέχουν, καθιστώντας το χαρακτηριστικό. Το άνοιγμα των συνόρων σημαίνει ομογενοποίηση, πτώχευση, ισοπέδωση...Σημαίνει θάνατο.
                                                                                     

 «Εσύ οριοθετείς τους λαούς και τις πόλεις και
τα μεγάλα βασίλεια: χωρίς εσένα κάθε πεδίο
θα είναι σε διαμάχη».
(Οβίδιος, Fasti, II, 659-660)

Άρθρο του Claudio Mutti                                                                                            

Μετάφραση: Ιωάννης Αυξεντίου

Αφού διέσχισε την Ευρώπη σε αναζήτηση των βοδιών του Γηρυόνη, ο Ηρακλής έφθασε στην  νότιο Ιβηρία στην Ταρτησσό, όπου το Betis (το σημερινό Γουαδαλκιβίρ) εκβάλλει στον Ατλαντικό και εκεί τοποθέτησε, στη μνήμη της διάβασής του, δύο στήλες, την μία εμπρός από την άλλη, στα σύνορα της Ευρώπης και της Λιβύης. Ανακαλώντας το τελευταίο ταξίδι του Οδυσσέα, ο Δάντης θα επιβεβαιώσει την ιερότητα των ορίων που τοποθετήθηκαν από τον ήρωα στο δυτικό άκρο της Μεσογείου, ώστε «ο άνθρωπος πιο μακριά να μην πάει.»

Με μία δραματική βεβαίωση της ιερότητας των συνόρων, αρχίζει και η ιστορία της Ρώμης: Ο ιδρυτής της Πόλεως τιμωρεί με θάνατο τον αδελφό του που παραβίασε την περίμετρο της Roma Quadrata. Ο Πλούταρχος μας διηγείται πως «Ενώ ο Ρωμύλος έσκαβε την τάφρο με την οποία σκόπευε να περιβάλλει τα τείχη, ο Ρώμος χλεύαζε μερικές από τις εργασίες του και προσπαθούσε να εμποδίσει κάποιες άλλες. Σε εκείνο το σημείο, πέφτει κτυπημένος, συμφώνα με ορισμένους από τον ίδιο τον Ρωμύλο, συμφώνα με άλλους από έναν σύντροφο του, τον Celere». Ο Τίτος Λίβιος αναφέρει την απειλή του Ρωμύλου: «Έτσι, από τώρα και μετά, θα πεθάνει οποιοσδήποτε  παραβιάσει τα τείχη μου!»

Το επεισόδιο που θεμελιώνει τον Ρωμαϊκό κύκλο απεικονίζει με τον καλύτερο τρόπο την δήλωση του Carl  Schmitt σύμφωνα με την οποία «ο 'νόμος' μπορεί να ορισθεί ως ένα τείχος, διότι και το τείχος βασίζεται πάνω σε ιερές τοποθεσίες, αφού η γη, που στην μυθική γλώσσα λέγεται η μητέρα του 'νόμου', έχει πάνω στο στερεό έδαφός της περιφράξεις και οριοθετήσεις, πέτρες στα σύνορα, τείχη, σπίτια και άλλα κτήρια. Εδώ γίνονται εμφανή τα συστήματα και οι εντοπισμοί της ανθρώπινης συνύπαρξης.»

Murus sanctus (ιερός τοίχος) είναι η έκφραση με την οποία ο Benveniste αποσαφηνίζει την αρχική έννοια του sanctum (ιερό): από το sancire, που σημαίνει καθιστώ απαραβίαστο ένα πράγμα, θέτοντάς το υπό την προστασία των θεών και ζητώντας για τον ενδεχόμενο παραβάτη την θεϊκή τιμωρία. Πράγματι το Digesto ορίζει ότι «είναι ιερό αυτό που υπερασπίζεται και προφυλάσσεται από την προσβολή των ανθρώπων.»

Ο μύθος λέει ότι στο τέλος της βασιλικής περιόδου, όταν ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος  θέλησε να  εκδιώξει από το Καπιτώλιο τα άλλα ιερά για να ανεγείρει έναν ναό στην Τριάδα του Καπιτωλίου (Δίας, Γιούνο, Μινέβρα), όλοι οι θεοί που είχαν την έδρα τους στον λόφο δέχτηκαν να αποχωρήσουν, εκτός από δύο: ο Juventas και ο Terminus (από την λέξη 'τέρμα' δηλ. σύνορο). Συνάχθηκε ότι ο Ρωμαϊκός λαός δεν θα γέραζε και τα σύνορα του δεν θα παραβιάζονταν ποτέ. 

Πράγματι, βάσει ενός νόμου του Νουμά Πομπίλιου (που καθιέρωσε την εορτή των Terminalia), οποιοσδήποτε αφαιρέσει ή μετακινήσει τις τερματικές πέτρες θα έπρεπε να κηρυχτεί  sacer, δηλαδή 'επιφορτισμένος με μία ανεξίτηλη ενοχή, (…) καταραμένος, (…) που προκαλεί φρίκη', οπότε και μπορούσε να θανατωθεί. 

Διαμέσου της σύγκρισης Ινδοϊρανικών υλικών, ο Georges Dumézil δείχνει πως το όνομα Terminus, πριν να αποδοθεί σε μία αυτόνομη και ιδιαίτερη θεότητα, αντιστοιχούσε σε μία χαρακτηριστική ιδιότητα του κυρίαρχου θεού που λατρεύονταν από τους ινδοευρωπαϊκούς λαούς: εκείνη του υπέρτατου προστάτη των εδαφικών ορίων . 

Είναι η ίδια λειτουργία που η ιεροτελεστία των Fratres Arvales αναγνωρίζει τον Άρη ως προστάτη των μηνών και  των γεωργικών περιοχών, καλώντας τον να λάβει έδρα στο όριο του Ager Romanus και να παραμείνει εκεί για να προστατέψει την γη από κάθε συμφορά.

Ο παραδοσιακός συμβολισμός αποδίδει στα 'τείχη' μία ειδική σημασία (και στο ψυχικό πεδίο): Ένα τείχος αποτελεί μαζί μία προστασία και έναν περιορισμό, οπότε κατά μία έννοια θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό (το τείχος) έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Όμως εάν λάβουμε υπόψη μας ότι ουσιαστικά προορίζεται για να εξασφαλίζει την άμυνα, έναντι των επιθέσεων που προέρχονται από τα χαμηλά πεδία της ύπαρξης, τα οφέλη είναι πολύ περισσότερα, και σε γενικές γραμμές, είναι πολύ καλύτερα για όποιον βρίσκεται εντός των τειχών, να περιορίζεται από το κατώτερο μέρος, παρά να είναι συνεχώς εκτεθειμένος στις επιθέσεις του εχθρού, ή ακόμη χειρότερα σε μία πλήρη καταστροφή.

Η παραδειγματική περίπτωση είναι εκείνη του τείχους που ο Μέγας Αλέξανδρος ανέγειρε για να σταματήσει τις επιθέσεις των εφιαλτικών ορδών των Γωγ και Μαγώγ, οι οποίες, μέσα στο αποκαλυπτικό πλαίσιο που θα προηγηθεί της αντι-Χριστικής παρουσίας, θα ρίξουν το τείχος και θα εισβάλουν στον κόσμο μας.

Στο πλαίσιο του σύγχρονου διεθνούς δικαίου, η έννοια των συνόρων αντιστοιχεί σε μία ιδεατή γραμμή που περιορίζει την επέκταση ενός εδάφους ή την κυριαρχία ενός κράτους, σημαδεύοντας το χωρικό όριο εντός του οποίου αυτό το τελευταίο έχει την νομική δυνατότητα να εφαρμόσει τους νόμους του. Ένα σύνορο είναι φυσικό εάν «συμπίπτει με ένα εμφανές στοιχείο της φυσικής γεωγραφίας ή σε αυτό στηρίζεται: γραμμή των θαλασσίων ακτών, ορεινή αλυσίδα, ομάδα λόφων, έρημος, ποταμός, δάσος». Είναι τεχνητό εφόσον, ελλείψει φυσικών εμποδίων που μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως συνοριακές γραμμές, «οι άνθρωποι κατασκευάζουν έργα, πάνω στα οποία τοποθετούν το πολιτικό όριο». Σημαντικό γεγονός, τα σύνορα δεν υποδηλώνουν πια έναν αποκλεισμό αλλά μάλλον «μία αμοιβαία αναγνώριση του διεθνούς διακαίου, ιδιαίτερα η αναγνώριση του γεγονότος ότι το έδαφος του γείτονα, πέραν των συνόρων, δεν είναι χωρίς  κυρίαρχο».

Στην μεταμοντέρνα εποχή, το σύνορο γίνεται μία από τις λέξεις που δεν πρέπει να προφέρονται, όπως  πατρίδα,  λαθρομετανάστης κλπ. Εξάλλου, τα σύνορα γίνονται διαπερατά και πορώδη, και η πτώση του τείχους του Βερολίνου εγκαινιάζει την διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Έτσι, με την εξαφάνιση του σοβιετικού συστήματος, οι αξιοθρήνητοι στίχοι της Bandiera rossa (κόκκινη σημαία), 'Όχι πια εχθροί, όχι πια σύνορα' μεταμορφώνονται στο πιο ενημερωμένο αγγλόφωνο σύνθημα της παγκοσμιοποίησης: 'No borders'. Όλα είναι πια χωρίς σύνορα, όχι μόνον οι τράπεζες και οι πολυεθνικές, αλλά και οι γιατροί, οι δημοσιογράφοι… Για να παραθέσω το ανέκδοτο του Régis Debray: «Σύντομα, θα έχουμε τελωνειακούς χωρίς σύνορα.»

Εάν  η βαθιά έννοια των εδαφικών συνόρων συνίσταται στις έννοιες του ορίου και του μέτρου, που από τις απαρχές του ο ευρωπαϊκός πολιτισμός διακήρυξε ως θεμελιώδεις και απαραίτητες, διατυπώνοντας την Δελφική εντολή 'Μηδέν Άγαν' (τίποτα καθ' υπερβολή), η παγκοσμιοποιητική άρνηση των συνόρων μεταφράζει σε ιδεολογικούς όρους, εκείνη την αλαζονική ώθηση της ασεβούς υπερβολής (Ύβρις) την οποία, ο Ηράκλειτος λέει, πως «πρέπει να κατασβηστεί ακόμη περισσότερο και από την αναζωπύρωση μιας πυρκαγιάς»!

Θεόδοτος: ΣΥΝΟΡΑ ΚΑΙ ΤΕΙΧΗ (theodotus.blogspot.com)