Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (27)

Συνεχίζεται από Παρασκευή,16 Αυγούστου 2013
ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο

Η βελτίωση της ζωής
Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του

Κεραυνός α

Οι εγώ-μηχανές λειτουργούν όπως το προδιαγράφουν τα βιβλία-και προκαλούν πολέμους

Ένας πολύ έμπειρος σκακιστής χρειάζεται 650 χιλιοστά του δευτερολέπτου, μέχρι να καταλάβει ότι ο άλλος του έκανε ματ. Ένας κανονικός άνθρωπος χρειάζεται 1000 χιλιοστά, δηλαδή 1 δευτερόλεπτο, για να αντιδράσει σε ένα επικίνδυνο ερέθισμα. Οι αγορές χρειάζονται στην καλύτερη περίπτωση, τον ίδιο χρόνο όπως ο σκακιστής, για να αντιδράσουν σε μια κατάρρευση του χρηματιστηρίου.

Οι ταχύτητες των συναλλαγών στις αγορές πλησιάζουν εν τω μεταξύ την ταχύτητα του φωτός. Οι traders εγκαθιστούν τους server τους δίπλα στους υπολογιστές του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης, για να κερδίσουν ακόμα και χιλιοστά του δευτερολέπτου (που θα διαρκούσε η μεταφορά σήματος σε μεγαλύτερη απόσταση). Ένα καλώδιο από την μια άκρη του Ατλαντικού ως την άλλη τοποθετήθηκε ειδικά για να συνδέσει την Wall Street με το χρηματιστήριο του Λονδίνου. Η μεταφορά σήματος με αυτό το καλώδιο διαρκεί μόνο 740 νανοδευτερόλεπτα (1 χιλιοστό του δευτερολέπτου αντιστοιχεί με ένα εκατομμύριο νανοδευτερόλεπτα). Το αντίστοιχο της διαφοράς αυτής, σε χρονικά μεγέθη όπως τα αντιλαμβανόμαστε είναι το εξής: πρέπει να παρθεί μια απόφαση σε ένα λεπτό ή σε 10 εβδομάδες. Η παγίδα κλείνει εκατομμύρια φορές πιο γρήγορα απ’ όσο χρειάζεται ένα ανθρώπινο ον να αντιληφθεί ότι έχει πέσει στην παγίδα.

Ένας που κατασκευάζει τέτοια συστήματα λέει: «όταν ένας κανονικός πελάτης παρατηρεί την κίνηση του χρηματιστηρίου, είναι σαν να παρατηρεί ένα αστέρι, που έχει σβήσει εδώ και χιλιετίες¹⁶⁹». Μεταξύ των ρυθμικών χτύπων αυτής της σχεδόν υποατομικής μονάδος χρόνου, δεν λάμπει κανένα φως. Οι χτύποι έχουν ως περιεχόμενο αποφάσεις, ζυγίσματα, κρίσεις, προτιμήσεις, που μετατρέπονται σε χρήμα - ένα δισεκατομμύριο bytes την ημέρα.

Στην έκρηξη του πλήθους των δεδομένων αντιστοιχεί η κατάρρευση του χρόνου. Ο μέσος χρόνος κατοχής ομολόγων στις ΗΠΑ έχει μειωθεί μέσα σε τέσσερα χρόνια, από τους δυο μήνες σε 22 δευτερόλεπτα (κατά την δεκαετία του 50 ήταν κατά μέσον όρο 4 χρόνια)¹⁷⁰. Από την οπτική γωνία της φυσικής, το οικονομικό σύμπαν κινείται προς τα πίσω, προς το big bang.

Ακόμα και η κρίση που χτύπησε την Lehman προκλήθηκε από πολυσύνθετα τραπεζικά προϊόντα, η φυσική των οποίων ήταν ακαταλαβίστικη ακόμα και  για τους μυημένους. Το flash-crash της 6 Μαΐου 2010, που προκάλεσε την μεγαλύτερη ημερήσια απώλεια του δείκτη Dow Jones που σημειώθηκε ποτέ, και που μέχρι σήμερα παραμένει ανεξήγητη. Οι μυστηριώδεις διαδικασίες που έλαβαν χώρα κατά το crash της εταιρίας BATS. Η μέσα σε δευτερόλεπτα απώλεια του κεφαλαίου της Knights Capital. Όλα αυτά είναι περιπτώσεις που δαγκώνουν, και ο μόνος λόγος που δεν άφησαν σημάδια στα κεφάλια μας, είναι επειδή τα στόματα αυτά ξανάνοιξαν και οι περιπτώσεις αγνοήθηκαν.

Τον Αύγουστο του 2012, η Knights Capital είχε χάσει μέσα σε μισή ώρα σχεδόν ένα δισεκατομμύριο δολάρια (και αργότερα κέρδισε πάλι το 99% αυτών που είχε χάσει, με τον ίδιο ανεξήγητο τρόπο) και το 75% της χρηματιστηριακής της αξίας, μέσω περίεργων εντολών συναλλαγής, τις οποίες είχε δώσει ο υπολογιστής της εταιρίας. Ο ιστορικός της επιστήμης George Dyson λέει: «είναι σαν να βλέπαμε να σκοτώνεται κάποιος πεζός από ένα αυτοκίνητο, και ξαφνικά να σηκώνεται και να φεύγει¹⁷¹».

Τον Φεβρουάριο του ιδίου έτους, ο φυσικός Neil Johnson είχε προειδοποιήσει για την κατάρρευση ολόκληρου του συστήματος,  η οποία θα μπορούσε να προκληθεί από τον παγκόσμιο πόλεμο ανταγωνιζόμενων αλγορίθμων. Η αγορά είναι σύμφωνα με τον Johnson μια λίμνη γεμάτη πιράνχας, τα οποία είτε κυνηγούν μεγάλα θηράματα, πίσω από τα οποία κρύβονται τεράστια fonds, είτε αλληλοτρώγονται σε περίπτωση έλλειψης τροφής172.

Σε όλα τα ψηφιακά συστήματα, όπου έχει εγκατασταθεί το «νούμερο 2», από τις αγορές μέχρι την Amazon, το «νούμερο 2» έχει μια εμμονή: να προβλέψει τις κινήσεις της άλλης πλευράς, να τις αναπαράγει, να δώσει απάντηση με την βοήθεια της εξίσωσης ισορροπίας του Nash. Στους χρηματιστηριακούς αλγόριθμους όμως, όπως έγινε φανερό με το Flash-Crash, όπου μετακινήσεις τεράστιων κεφαλαίων είχαν επιφέρει ελάχιστο κέρδος, το «νούμερο 2» δεν λειτουργούσε εντός της αγοράς, αλλά ήταν η ίδια η αγορά.

Αν μεταφέρουμε την κατάσταση αυτή στο πολιτικό επίπεδο, είναι σαν να έχουμε μια διαρκή κρίση της Κούβας. Ακόμα και οι παραμικρές τιμωρίες, ο παραμικρός πόνος κατά τις «διαπραγματεύσεις», η παραμικρή απόκλιση από το απόλυτο εγωιστικό συμφέρον, μπορούν να απελευθερώσουν το τέρας. Αυτή η «αλγοριθμική τραγωδία του κοινού καλού, όπου όλοι οι παίκτες πράττουν με μόνο γνώμονα το ίδιον συμφέρον, οι οποίοι δημιούργησαν έτσι μια θανατηφόρο αγορά» έφερε τον τον κόσμο στα πρόθυρα μιας συστημικής κατάρρευσης¹⁷³.

Το αληθινό κοπάδι, σε ένα κόσμο όπου η αλήθεια είναι η αγορά, δεν είναι η κοινή λογική. Είναι τα εκατομμύρια πιράνχας, τα οποία κυνηγούν τις προθέσεις μας, τους σκοπούς και τις επιθυμίες. Σε ένα κόσμο που ονομάζει τον εαυτό του «οικονομία της γνώσης», προσπαθώντας να κρύψει έτσι το πραγματικό του πρόσωπο, κάθε ερώτηση, απάντηση, αγορά ή πώληση, είναι μια δήλωση, η οποία προδίδει για εκείνον που την κάνει, περισσότερα από όσα θα ήθελε.

Όπως πάντα, οι αγορές είναι και στο σημείο αυτό οι πρωτοπόροι: μέσα σε λίγα χρόνια είχε εκραγεί το τμήμα των συναλλαγών στα «Dark Pools», στα μαύρα εκείνα ύδατα -στην πραγματικότητα απλώς ανεξέλεγκτα σημεία των χρηματιστηρίων- όπου κατέφευγαν οι κάποτε οι επενδυτές, για να κρυφτούν από τους κλέφτες της τροφής τους. Ένα fonds μεταβάλλει αμέσως την τιμή, όταν οι αλγόριθμοι του αποφασίσουν να αγοράσουν ή να πουλήσουν μεγάλο όγκο αξιών. Όποιος είναι σε θέση να προβλέψει μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου, ότι θα γίνει αυτό, μπορεί να κάνει καλές δουλειές.

Υπάρχουν αλγόριθμοι που ταΐζουν τα μεγάλα ψάρια, δηλαδή αγοράζουν ή πουλούν σε μικρές δόσεις, και έτσι διώχνουν τους πράκτορες της άλλης πλευράς, με τιμές που ανεβαίνουν μέσα σε νανοδευτερόλεπτα. Άλλοι επιτίθενται στα μεγάλα ψάρια με ψεύτικα σήματα. Άλλοι πάλι προδίδουν τις προθέσεις του πωλητή, και επίσης υπάρχει και το ακατάπαυστο πυρ από συστήματα με ονόματα όπως «Blast»(έκρηξη), τα οποία πουλούν και αγοράζουν ταυτόχρονα, με απίστευτη ταχύτητα, για να κατασπαράξουν έτσι τα πιράνχας.

Ο ερευνητής οικονομικός δημοσιογράφος Scott Patterson,  που είναι ίσως ο πρώτος που αντίκρισε τον πάτο των «Dark Pools», αναφέρει πως οι δημιουργοί των αρπακτικών αλγορίθμων, έχουν δημιουργήσει ένα νέο δαρβινισμό, ο οποίος θεωρούνταν μέχρι τότε νεκρός, ακόμα και στον χώρο των πιο σκληρών συναλλαγών. Δεν είναι ο δαρβινικός αγώνας για επιβίωση κατά την βικτωριανή εποχή, αλλά ένας διαρκής πόλεμος, όπου τρως και τρώγεσαι από αυτόνομα και αστραπιαία αρπακτικά, «ένας πυρετώδης χορός των κυνηγών και του θηράματος»174.

Το σοκ που προκάλεσαν τα Flash-Crash τον Μάη του 2010 και Αύγουστο του 2012 στα κοινωνικά δίκτυα των αγορών, ήταν ένα μέτρο αστάθειας των συστημάτων.

Σήμερα είναι ακόμα πιο ανησυχητική η σαφής γλώσσα, με την οποία σχεδόν όλες οι πηγές μαρτυρούν, πως κανένας από τους εμπλεκόμενους δεν γνώριζε πως να βρει μια διέξοδο, χωρίς να καταστρέψει τα θεμέλια του συστήματος. Ήταν οι παλιοί φόβοι του Ψυχρού Πολέμου, οι οποίοι είχαν μεταφερθεί σε ένα κόσμο, η παρανοϊκή τεχνολογία γνώσης του οποίου, δεν δημιουργεί διαφάνεια, αλλά τον γυμνό φόβο για τα τέρατα.

Όπως και στον Ψυχρό Πόλεμο, γίνονται αψιμαχίες, εκφράζονται απειλές για ολική εξόντωση του άλλου, διεξάγονται εικονικοί πόλεμοι.  Δυο φορές από την αρχή του αιώνα ξέσπασαν κρίσεις στα αυτόματα συστήματα, οι οποίες αργότερα έγιναν γνωστές ως Algo-Wars, πόλεμοι αλγορίθμων¹⁷⁵. Στην αναπαράσταση των γεγονότων την οποία παρουσίασε ο Scott Patterson στο βιβλίο του «Dark Pools», βρισκόμαστε εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου. Αναπτύσσονται «θανατηφόρα όπλα», τα οποία προκαλούν τρομακτικές ζημιές κατά τον πόλεμο των αλγορίθμων, επειδή οι προθέσεις και τα σχέδια τους είναι αόρατα. Αναπτύσσονται πολύπλοκες κινήσεις, στις οποίες ο καθένας περιμένει ότι ο άλλος θα τον εξαφανίσει, και όλοι προσπαθούν απελπισμένα να εγκαταστήσουν μια «ισορροπία του τρόμου».

Και ενώ η πολιτική είχε απλώσει το δικό της SDI με την μορφή ομπρέλας διάσωσης, μια έρευνα η οποία μελέτησε 19000 εξαιρετικά γρήγορες και απρόσμενες κινήσεις στις αγορές, κατά την περίοδο 2006-2011, έχει δείξει πως τρούλος που σκέπαζε τις αγορές είχε υποστεί «εξαιρετικά γρήγορα ρήγματα», τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε «μια αργή κατάρρευση του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος»¹⁷⁶.

Ο κύριος λόγος για τα δεδομένα είναι αυτά είναι πως η επικοινωνία μηχανής με μηχανή έχει αντικαταστήσει την επικοινωνία του ανθρώπου με την μηχανή. Δεν ήταν μόνο ο «Darth Vader» Joseph M. Gregory, που είπε στους συνεργάτες του, ότι το μόνο που χρειάζεται κανείς για να έχει κέρδος είναι η «μηχανή». Αμέτρητοι άλλοι το είπαν επίσης.

Ειδικοί όπως ο George Dyson,  λένε ανοικτά, πως σήμερα κανείς δεν ξέρει πως θα εξελιχθεί ένα μέρος αυτών των mutants του «νούμερο 2», τα οποία αφέθηκαν ελεύθερα στην φύση. Το μόνο που ξέρουν είναι ότι μια γαλβανική σπίθα αρκεί, για να βάλει μπρος κάποια διαδικασία. Ο Dyson αναφέρει: «Μπορεί να συμβεί οπουδήποτε γύρω μας, όχι μόνο στων κόσμο των αγορών. Και εμείς δε θα το καταλάβουμε κατ’ ανάγκην, ότι υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος επικοινωνίας, η οποία δεν είναι ανθρώπινη επικοινωνία. Είναι οι μηχανές που επικοινωνούν με μηχανές. Επικοινωνούν ίσως με χρήματα ή πληροφορίες, που αποκτούν άλλο νόημα. Αν το μέσο επικοινωνίας είναι το χρήμα, θα το καταλάβουμε σε κάποια στιγμή. Μια μικρή ζεστή λιμνούλα περιμένει την ηλεκτρική σπίθα.¹⁷⁷»

Συνεχίζεται

ΣΧΟΛΙΟ: Η διάσημη εξίσωση τού Αϊνστάϊν που εξισώνει τήν ψυχη με τό σώμα στήν πραγματικότητα φανερώνει τήν ταχύτητα τής καταστροφής, τήν ταχύτητα τού ηλεκτρισμού, τού ηλεκτρικού φωτός πού είναι τό γνωστό από τήν παράδοσή μας ένδυμα φωτός.

 Αμέθυστος

Σημειώσεις
169. Jerry Adler, ‘Raging Bulls: How Wall Street Got Addicted to Light-Speed Trading’.
170. Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall Street, σ. 46.
171. Dyson, ‘Conversation: Technology: A Universe of Self-Replicating Code’.
172. Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall Street, σ. 62.
173. Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall Street, σ. 315.
174. Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall Street, σ. 6.
175. Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall Street, σ. 40.
176. Neil Johnson et al., ‘Financial Black Swans Driven by Ultrafast Machine Ecology’, σ. 1.
177. ‘Conversation: Technology: A Universe of Self-Replicating Code’.