Η ΣΟΦΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΟΛΟΒΙΕΦ (9)

ΤΟΥ NYNFA BOSCO

Συμπεράσματα.

Ο Σολόβιεφ υπήρξε ο πρώτος, και παραμένει μέχρι σήμερα, και ο μεγαλύτερος Ρώσος Φιλόσοφος. Μ’ αυτόν η Ρωσική φιλοσοφία γεννιέται τελείως εξοπλισμένη, όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Δία. Εξ’ αρχής είναι καθαροί οι σκοποί, και τα μέσα πολυάριθμα και δυνατά. Αλλά εάν οι σκοποί είναι οι τυπικοί σκοποί ενός Ρώσου διανοούμενου της «ασημένιας εποχής», τα μέσα αντιθέτως, τουλάχιστον στο ξεκίνημα, είναι εισαγωγής.

Όπως όλοι οι καλύτεροι ανάμεσα στους Ρώσους, στους πιστούς και στους άπιστους, ο Σολόβιεφ απορρίπτει τον διαχωρισμό λογικής και πίστεως (θρησκευτικής ή πολιτικής), σκέψης και πράξης, ατόμου και κοινωνίας (εκκλησιαστικής ή πολιτισμικής), συναίσθημα, φαντασία και στοχασμό. Σιχαίνεται την αφαίρεση, την μετρικότητα, την ειδικότητα, αλλά και τον πραγματισμό και τον σχετικισμό. Δεν ικανοποιείται με μισές αλήθειες, ψάχνει την απόλυτη και πλήρη αλήθεια, και αυτό τον πλησιάζει στους σλαβόφιλους και εξηγεί την κριτική του στην υπερλογική και θετικιστική Δύση. Αλλά την μοναδική και ολόκληρη αλήθεια γύρω από τον κόσμο και την Ιστορία ο Σολόβιεφ, διαφορετικά από τους σλαβόφιλους, προτίθεται να την σκεφθεί με συνέπεια, χρησιμοποιώντας το εργαλείο της Εγελιανής διαλεκτικής. Και αυτό τον πλησιάζει στους Δυτικιστές.

Εξ’αρχής όμως πρέπει να τονισθεί πως η διαλεκτική είναι γι’ αυτόν μια λογική αλλά δεν είναι μεταφυσική. Χρειάζεται για την απαγωγή του πραγματικού από το Ιδεατό, για να φανερώσει τον ουσιώδη Ιδεαλισμό, για να υποστηρίξει την υπόθεση μιας καθολικής και αιώνιας σημασίας του είναι, που η πολλαπλότης και η αστάθεια των όντων, των καταστάσεων, των χρόνων, των σχεδιασμών δεν διαγράφει αλλά ενσαρκώνει, παρά το ότι, ενσαρκώνοντας την, την κατακερματίζει και την σκοτεινιάζει. Η μεταφυσική του Σολόβιεφ αντιστοιχεί στην λογική, με την έννοια πως ξεκινώντας από την εμπειρία που συγκεντρώνεται στην ολότητά της, χωρίς ιδεολογικούς αποκλεισμούς, προσπαθεί να ξανανέβει από το πραγματικό στο Ιδεατό και να ξαναοικοδομήσει, ξεκινώντας από τα γεγονότα, την Ουσιώδη και πρωτογενή ενότητα του κοσμικό-ιστορικού σχεδίου: αλλά δεν συμπίπτει, εγελιανά, με την λογική.

Δεν μπορεί να συμπέσει διότι ο Σολόβιεφ είναι ένας Χριστιανός Φιλόσοφος, και επομένως ένας φιλόσοφος της υπερβάσεως και της αγαπητικής συγκαταβάσεως του Θεού πρός την Φύση και την Ιστορία, και όχι της ενυπάρξεως (immanent) και της ανάγκης. Σ’ αυτή την ακαταμάχητη επιθυμία να είναι αληθινός φιλόσοφος και αληθινός Χριστιανός (Ορθόδοξος), σ’ αυτή του την επιθυμία να ξανασκεφτεί, λαμβάνοντας υπόψιν τις νέες κατακτήσεις και τα προβλήματα του μοντερνισμού, την πίστη των Πατέρων, βρίσκονται ακριβώς το Ιδιαίτερο, η αξία και η επικαιρότης τής φιλοσοφίας του Σολόβιεφ.

Αντίθετα από ότι σκέφτονται πολλοί σήμερα, κυρίως λόγω της Χρήσης του όρου ‘Θεοκρατία’ που παραπέμπει στον Μεσαίωνα, ο Σολόβιεφ δεν είναι παραδοσιακός και συντηρητικός, αλλά ένας μοντερνιστής και ένας προοδευτικός, με την ακριβέστερη σημασία του όρου. Είναι όμως, και εδώ υφίσταται η πρωτοτυπία, σε μια προοπτική και σε μια θεματολογία αποκλειστικώς Χριστιανικές. Ο Χρόνος του Θεού του Ιησού Χριστού, είναι πράγματι το μέλλον, εκείνο το απόλυτο της Βασιλείας αλλά και εκείνο της Ιστορίας, στην οποία σιγά-σιγά πραγματοποιείται η ΕΝΟΛΟΤΗΣ. [Η Βασιλεία δεν ανήκει στο μέλλον φυσικά, υπάρχει ήδη, αλλά απαιτεί την Μετάνοια, η οποία με την σειρά της καταστρέφει την ευθεία Ιστορική πρόοδο]. Το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους οι οποίοι δέχονται την αποκάλυψή Του. Και ο δικός τους Χρόνος είναι εκείνος της αναμονής, της γεμάτης εμπιστοσύνη, η οποία εργάζεται την νεωτερικότητα της ζωής στην οποία μας καλεί ο Χριστός. Μέλλον, ή καλύτερα παρόν, το οποίο προοδεύοντας στο μέλλον φτάνει να ολοκληρωθεί στο «αιώνιο Σάββατο».

Εκείνο που προτίθεται να προσφέρει, ο Σολόβιεφ, στους συγχρόνους του και σε μάς, τους επιγόνους του, είναι μια εναλλακτική στην εκκοσμίκευση θεωρία και πρακτική, όσο και στην αθεϊστική Ιδεολογία, η οποία κατακτούσε τον κόσμο και ήδη κυριαρχούσε στην Δύση. Η κρίση του για την εκκοσμίκευση ενός πολιτισμού όπως ο Ευρωπαϊκός, που έχει αναμφίβολες Χριστιανικές ρίζες, πέρα από τις Ελληνικές, και στον οποίο αυτός ο ίδιος ο Ελληνισμός έφτασε μέσω της διαμεσολαβήσεως της Χριστιανικής πατριστικής (και μόνον αργότερα μέσω του Ισλάμ), που έχει όμως και μια κοσμική Ιστορία προδοσίας και παρερμηνείας του ευαγγελικού κηρύγματος, η κρίση του λοιπόν δεν είναι απλώς αρνητική. Στην εκκοσμίκευση, που είναι ένα διαφορετικό πράγμα από το κοσμικό φρόνημα, ο Σολόβιεφ αναγνωρίζει όπως θα πράξει πολύ αργότερα ο Μπονόφερ, μια διπλή όψη, αντιχριστιανική από την μια πλευρά αλλά εσωτερική στον Χριστιανισμό από την άλλη, που και οι δύο πλευρές μαζί συνθέτουν μιάν απειλή και ένα ξεκαθάρισμα. Μέχρι του σημείου να συνταχθεί γύρω στο ’90 με εκείνους τους άθεους τους οποίους εμπνέει μυστικά το πνεύμα, καθώς λέει, όταν δεν προσλαμβάνεται από τους πιστούς, και ακριβώς γι' αυτό, επειδή κινούνται από το πνεύμα παλεύουν για την δικαιοσύνη, την ειρήνη, την αλληλεγγύη, χωρίς να το γνωρίζουν ή να επιθυμούν να το αναγνωρίσουν.

Αυτό, ενάντια στο οποίο διαμαρτύρεται ο Σολόβιεφ, και έχει την πρόθεση να το φανερώσει σαν μια ψεύτικη εναλλακτική λύση, είναι κυρίως η υποχρεωτική επιλογή για τον μοντέρνο άνθρωπο, για την οποία είχε ήδη μιλήσει και ο Σλαϊερμάχερ, ανάμεσα στον πολιτισμό (μοντερνισμός) και τον Χριστιανισμό. Και το χειρίζεται το θέμα αυτό, δημιουργώντας δύο ξεχωριστές γραμμές επιχειρηματολογίας. Στην θεωρητική γραμμή προσπαθεί να αποδείξει πως η Αλήθεια και το Αγαθό, απόλυτα και υπερβατικά, που είναι η Ουσία του Θεού του Ζώντος, δεν είναι απρόσιτα στο ανθρώπινο πνεύμα, όπως απαιτεί η κριτική φιλοσοφία (από τον Kant ξεκινώντας), διότι και ο άνθρωπος είναι θείος ή καλύτερα θεανθρώπινος, καθότι φέρει μέσα του την αδιάφθορη εικόνα του Δημιουργού του και την μορφή του Χριστού, τον ενσαρκωμένο Λόγο αλλά και τον τέλειο άνθρωπο, και επομένως έχει πρόσβαση, χάριτι αλλά και εκ φύσεως, ή καλύτερα χάρη στην νέα ανθρωπότητα που εγκαινίασε και θεμελίωσε η ελεύθερη ενσάρκωση του Θείου Λόγου, στην βαθειά διάσταση των όντων και των γεγονότων, στον κόσμο της αλήθειας και των αυθεντικών αξιών, στα οποία φιλοδοξεί πέρα από κάθε απαγόρευση.

Στην Ιστορική γραμμή, στην διάσταση της Ιστορίας, ο Σολόβιεφ αποδεικνύει, ακόμη και με το ίδιο του το παράδειγμα, ότι ο μηδενισμός, ο οποίος δημιουργείται αναγκαίως από την αντιστροφή, το αναποδογύρισμα του Εγελιανού πανλογισμού, δεν αποτελεί το αναγκαίο αποτέλεσμα της μοντέρνας σκέψης, αλλά μόνον μια από τις δυνατές απολήξεις. Η αποφυγή του εξαρτάται από εμάς, από την απόφασή μας, η οποία είναι τόσο λογική όσο και η αντίθεσή της, να ποντάρουμε στην φιλοσοφία της ελευθερίας και της Χάρης, παρά σ’ εκείνη της ανάγκης και της αρνήσεως. Έτσι ακριβώς όπως έκανε και ο Σολόβιεφ όταν προτίμησε τον Σέλλινγκ από τον Χέγκελ και στην καταγωγή τής Ιδεατής – πραγματικής διαλεκτικής, δεν έθεσε την απόλυτη και κενή αοριστία της έννοιας αλλά την ελεύθερη Χάριτι πρωτοβουλία του Ουσιώδους, του υπαρκτού.

Συνεχίζεται.

Αμέθυστος.