Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (39)

 Συνέχεια απο: Τρίτη 1 Σεπτεμβρίου 2020

Υποταγή β

Ο άνθρωπος είναι όλα όσα θέλει να είναι, και εμείς ξέρουμε τι θέλει 

Πολλά από αυτά είναι θαυμαστά, όχι μόνο η αναζήτηση στο ίντερνετ. Κάποια μέρα το Google θα διαπιστώσει ότι θέλουμε να πάμε σινεμά, και θα μας παραλάβει με αυτοκίνητο που οδηγεί μόνο του, και θα μας πάει με αυτό εκεί. Για να μην δημιουργούνται παρεξηγήσεις: οι «συστάσεις» του Google ή του Amazon λειτουργούν προς το παρόν πολύ καλά. Οι υποθέσεις περί λογικότητας, «προθέσεων» και το «εγώ» τού ανθρώπου(ή user) είναι αναπόφευκτες. Παλιά οι άνθρωποι εμπιστεύονταν τον βιβλιοπώλη τους. Τώρα το Amazon σας προφέρει ακόμα μερικά βιβλία, που μπορεί να ενδιαφέρουν  τον πελάτη. Σχεδιαστές τραπεζών δεδομένων για βιβλιοθήκες, ξέρουν ότι είναι αδύνατο να κωδικοποιηθούν όλες οι λεπτομερείς πληροφορίες για τον κάθε αναγνώστη ξεχωριστά. Αυτό ίσως γίνει δυνατό κατά την εποχή τουE-Book, αλλά μέχρι τότε οι απλοποιήσεις είναι αναπόφευκτες. Αυτό ισχύει για πολιτικές πληροφορίες, κοινωνικές συζητήσεις, προσφορές επιχειρημάτων και τοποθετήσεων. Το ερώτημα κλειδί δεν είναι πως να αποφευχθούν οι απλοποιήσεις, αλλά ποιο είδος είναι αποδεκτό για μας και ποια συμφέροντα εξυπηρετούν.

Τι γίνεται όμως αν συμβεί ακριβώς αυτό που παρατηρήσαμε να συμβαίνει κατά τα Flash-Crash; Και αν τα συστήματα δεν απεικονίζουν τις προτιμήσεις μας, αλλά τις δημιουργούν; Τότε η τεχνολογική αιτιοκρατία θα έχει γίνει μια για πάντα κοινωνική αιτιοκρατία. Τότε ο άνθρωπος είναι αυτό που οι άλλοι θεωρούν πως είναι οι προτιμήσεις του. Όχι μόνο το Amazon, αλλά και οι φίλοι στο Facebook, η οικογένεια, το τμήμα προσωπικού, η τράπεζα, οι δημόσιες υπηρεσίες, ή όπως θα δούμε και οι ιστοσελίδες όπου παρουσιάζει κανείς το επαγγελματικό του προφίλ, όπως το Linkedin. Και τότε μπορεί άπειρες φορές να ειπωθεί πως μεταξύ ουρανού και γης υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν εξυπηρετούν την βελτιστοποίηση του κέρδους και τον εγωισμό. Ένας κόσμος όμως που αποκαλύπτει και πουλάει στον άνθρωπο τις προτιμήσεις του (ανθρώπου), δεν του δίνει την ευκαιρία να είναι κάτι άλλο παρά μια εγώ-μηχανή, εάν θέλει να θεωρείται λογικό ον. Όλα υπόκεινται στους νόμους της αγοράς, ακόμα και οι πολιτικές και κοινωνικές προτιμήσεις μιάς διαρκώς παρακολουθούμενης κοινωνίας. Τα ερωτήματα όμως περί των συσχετίσεων δεν αφορούν ποτέ μόνο τις αγορές. Είναι πολιτικές αποφάσεις.

Η Ellen Ullman ήταν μόνο το πρωτότυπο, που είχε δημιουργήσει η νέα οικονομία τής πληροφορίας. Ο Jerome Kerviel ενώπιον του δικαστή είναι το εγκληματικό αντίστοιχο αυτής της εικόνας. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να είναι για πολύ εκτεθειμένοι στο περιβάλλον του αυτοματοποιημένου εγωισμού, χωρίς να πληρώσουν το τίμημα, που είναι έτσι κι αλλιώς το μόνο κέντρο αναφοράς. Ο πολιτισμός μας προβάλλει τις επιθυμίες του στα εργαλεία που διαθέτει, η τεχνολογία όμως είναι πάντα εξαρτημένη από τους θεσμικούς σκοπούς και στόχους.

Τι σκέφτονταν οι άνθρωποι όπως η Ellen Ullman, και τι σκέφτονται οι άνθρωποι ακόμα και σήμερα; Είναι παλιά η ιστορία της τεχνολογίας ως δούρειου ίππου. Δεν λειτουργεί όμως έτσι. Ποτέ δεν λειτούργησε έτσι. Λειτούργησαν μόνο όταν θεσμοί και εξουσίες χρησιμοποίησαν την τεχνολογία, όπως ο Friedrich ο μέγας, που χρησιμοποίησε τα αυτόματα, για να τα εμφυτεύσει ως δούρειο ίππο στην σκέψη των υποτελών του.

Τα εργαλεία ανθίζουν και ευδοκιμούν, η δύναμη τους αυξάνεται, το άτομο όμως γίνεται στην πραγματικότητα πιο εξαρτημένο και πιθανόν πιο αδύναμο. Ο ψυχολόγος Raymond Barglow (από την Καλιφόρνια), περιγράφει, πως η οικονομία της πληροφορίας «απογυμνώνει» κυριολεκτικά το άτομο από κάθε ταυτότητα, και στο τέλος μένει το όνειρο να γίνει κανείς Hightech-υπάλληλος στην Silicon Valley: «Εικόνα ενός κεφαλιού ... και σε αυτό συνδεδεμένο ένα πληκτρολόγιο... εγώ είμαι αυτό το προγραμματισμένο κεφάλι»225. Αυτή είναι η εικόνα της απόλυτης μοναξιάς,  όπως διαπιστώνει ο Manuel Castell.

Η Ullman περιγράφει μια κοινωνική εμπειρία στο «Close to The Machine». Είναι αδιάφορο εάν με τον όρο μηχανή εννοείται ο υπολογιστής ή ένας από υπολογιστή καθοδηγούμενος άνθρωπος (πράγμα που παρατηρεί ο καθένας που προσπαθεί να πείσει την μηχανή ότι αυτός έχει δίκαιο). Δεν υπάρχει τίποτα που νά  έχει λιγότερη ευθύνη από ένα υπολογιστή, όπως και τίποτα με λιγότερη ευθύνη από την αγορά που ο υπολογιστής αντιπροσωπεύει.

Ο υπολογιστής και η αγορά έχουν πάντα δίκαιο, όπως φάνηκε σε μεγάλη κλίμακα κατά την οικονομική κρίση. Ακόμα και όταν δεν είναι δυνατόν να έχουν δίκαιο. Μιλώντας με την γλώσσα της θεωρίας των παιγνίων, πληρώνει εκείνος που νευριασμένος διακόπτει το download. Πληρώνει ένα τίμημα για την ακούσια συνεργασία του, που επιτρέπει στους άλλους να συνεχίσουν το παιχνίδι.

Σε ένα κόσμο όπου είναι αδύνατο να φέρεις αντίρρηση, πρέπει ο καθένας να ψάξει στον εαυτό του την «ενοχή». Αυτός είναι ο πυρήνας της νέας ιδεολογίας και η ουσία των κοινωνιών όπου ισχύει «Winner-takes-it-all»: καθένας μπορεί να γίνει τα πάντα. Youtube-Star, 50-Shades-of Grey-bestseller γίγαντας, με ένα καλό ανέκδοτο ή βίντεο σταρ για εκατομμύρια ανθρώπους, με δανεισμό από τίποτα να κάνεις λεφτά και να αγοράσεις σπίτια... Μόνο όταν ο καθένας το πιστέψει και είναι διατεθειμένος να εγκαταλείψει την θέση του ηττημένου, χωρίς να κατηγορεί τον εαυτό του ή την τύχη, μόνο τότε έχει ανοίξει πραγματικά η μεγάλη παρτίδα πόκερ.

Κανένας δεν θα έπαιζε εθελοντικά αυτό το παιχνίδι αν λέγονταν ξεκάθαρα αυτά τα πράγματα. Το «νούμερο 2» αναγκάστηκε να διαπιστώσει, πως παρά την θεωρητική προεργασία, η αντίσταση του εγώ ήταν τεράστια. Για τον λόγο αυτό έπρεπε να ηττηθεί με άλλο τρόπο. Και για να θυμηθούμε την Susan Sontag: ο άλλος τρόπος δεν ήταν να το σκοτώσουν, αλλά να το εξαφανίσουν. 

Συνεχίζεται

Αμέθυστος 

Σημειώσεις 

225. Castells, The Rise of the Network Society, σ. 23.