Συνέχεια από: Πέμπτη 9 Οκτωβρίου 2025
Χάιντεγγερ καὶ ᾿Αρεοπαγίτης
ή, Περί απουσίας και αγνωσίας του Θεού
Β' - Ο ΑΠΟΦΑΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΓΝΩΣΙΑΣ
1. Ἡ ἀπόφαση ὡς ἄρνηση καὶ ὡς παραίτηση (2η συνέχεια)
Τὸ κρίσιμο ἀπόσπασμα, ποὺ συχνὰ ἐπικαλοῦνται οἱ σχολαστικοί, εἶναι τὸ ἀκόλουθο:
«Ἐπὶ τούτοις ζητῆσαι χρή, πῶς ἡμεῖς Θεὸν γινώσκομεν, οὐδὲ νοητόν, οὐδὲ αἰσθητόν, οὐδέ τι καθόλου τῶν ὄντων ὄντα. Μήποτε οὖν ἀληθὲς εἰπεῖν, ὅτι Θεὸν γινώσκομεν οὐκ ἐκ τῆς αὐτοῦ φύσεως, (ἄγνωστον γὰρ τοῦτο, καὶ πάντα λόγον καὶ νοῦν ὑπεραῖρον)· ἀλλ᾽ ἐκ τῆς πάντων τῶν ὄντων διατάξεως, ὡς ἐξ αὐτοῦ προβεβλημένης, καὶ εἰκόνας τινὰς καὶ ὁμοιώματα τῶν θείων αὐτοῦ παραδειγμάτων ἐχούσης, εἰς τὸ ἐπέκεινα πάντων ὁδῷ καὶ τάξει κατὰ δύναμιν ἄνειμεν ἐν τῇ πάντων ἀφαιρέσει καὶ ὑπεροχῇ, καὶ ἐν τῇ πάντων αἰτίᾳ»72.
Καταρχὴν στὸ ἀπόσπασμα αὐτὸ ἀποκλείεται ἀπερίφρα-στα ἡ δυνατότητα νὰ γνωρίσει ὁ ἄνθρωπος τὸν Θεὸ κατὰ τὴ φύση ἢ οὐσία Του. Ἡ φύση ἢ οὐσία τοῦ Θεοῦ ὑπερβαίνει τὴν ἀντιληπτικότητα τοῦ νοῦ καὶ τῶν αἰσθήσεων τοῦ ἀνθρώπου, γιατὶ ὑπερβαίνει καὶ κάθε ἀναλογικὴ συσχέτιση μὲ ὁποιοδήποτε ὑπαρκτό. (Δὲν ὑπάρχουν ὁμοιότητες -ἀφετηρίες ἀναλογικοῦ συσχετισμοῦ τῆς οὐσίας τῶν ὄντων καὶ τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ- ποὺ νὰ προϋποθέτουν καὶ νὰ συνιστοῦν ἀναλογικὲς ἀνομοιότητες. ᾿Ακόμα καὶ οἱ στερητικοὶ προσδιορισμοί, ὅπως: ἄκτιστος, ἄχρονος, ἀδιάστατος, κλπ., κατανοοῦνται ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο μόνο ὡς νοηματικὲς ἀντιθέσεις στὸ κτιστό, τὸ χρονικό, τὸ διαστατό, κλπ., χωρὶς νὰ μποροῦν νὰ κάνουν προσιτὸ στὴν ἀνθρώπινη ἀντιληπτικότητα ἕνα εἶδος ὑπάρξεως ποὺ διαφεύγει ἀπὸ τὶς προϋποθέσεις μὲ τὶς ὁποῖες ἡ ἀνθρώπινη ἐμπειρία κατανοεῖ τὴν ὕπαρξη.) Εἶναι λοιπὸν ἀδύνατο νὰ γνωρίσουμε τὸν Θεὸ κατὰ τὴν οὐσία ἢ φύση του, ἀφοῦ δὲν μποροῦμε νὰ ὑποτάξουμε τὴ θεία (ἄκτιστη) οὐσία ἢ φύση στὴ σημαντικὴ τοῦ λόγου καὶ στὸ καταληπτὸν τοῦ νοήματος.
(Σχολιάζοντας ὁ Μάξιμος Ομολογητὴς τὸν ᾿Αρεοπαγίτη σημειώνει ὅτι ἀκόμα καὶ ὁ ὅρος φύσις μόνο καταχρηστικά χρησιμοποιεῖται προκειμένου περὶ τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ὁ Θεὸς εἶναι πέρα ἀπὸ ὁ,τιδήποτε θὰ μποροῦσε νὰ σημάνει ὁ ὅρος φύση ἢ οὐσία. Μόνο μὲ τὴ σάρκωση καὶ ἐνανθρώπισή του τὸ Πρόσωπο τοῦ Θεοῦ Λόγου μετέχει φύσεως: «Ορᾶς πῶς φησιν, ἐπειδὴ καὶ ἕως φύσεως ἐλήλυθε· φύσεως μὲν τῆς ἡμετέρας νόησον· καὶ ὅτι τὸ φύσεως οὐ καλῶς λέγομεν ἐπὶ Θεοῦ· ἰδού γαρ πῶς φησιν, ἕως φύσεως κατῆλθε, τουτέστιν, ἕως ἐκείνου ἔφθασε τοῦ ἀτιμοτέρου, καὶ οὔπερ αὐτὸς οὐκ ἐκέκτητο»73. Η ἀναφορὰ στὴ «φύση» τοῦ Θεοῦ ὑποτάσσει τὴ Θεότητα στὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμβανόμαστε τὶς κτιστὲς ὀντότητες ὁ ὅρος φύση (ἀπὸ τὸ φύεσθαι-γίγνεσθαι) ἔχει γιὰ τὴν ἀνθρώπινη ἀντίληψη πάντοτε ὀντικὸ καὶ κτιστὸ χαρακτήρα. Τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ γιὰ τὸν ὅρο οὐσία: «Πάσης οὐσίας ὑπέρκειται ὁ Θεός, οὐδέν τι τῶν ὄντων ὤν, ἀλλ᾽ ὑπὲρ τὰ ὄντα καὶ ἐξ οὐ τὰ ὄντα»74. Ἡ μόνη δυνατότητα γιὰ τὸν ἄνθρωπο νὰ γνωρίσει τὸν Θεό, εἶναι κατὰ τὸν Μάξιμο ἡ πρόσβαση ὄχι στὴ θεία φύση ἢ οὐσία, ἀλλὰ στὸ ἀποτέλεσμα τῆς συνεκτικῆς καὶ προ-νοητικῆς δυνάμεως τοῦ Θεοῦ: «Οὐδενὶ λόγῳ ἢ νοήματι καὶ πράγματι ἔχει τὸ Θεῖον τὴν πρὸς τὰ ὄντα σχέσιν τε καὶ κοινωνίαν, ἀλλ᾽ ἔστι πάντῃ καὶ κατὰ πάντα ὑπερῃρμένον, μόνῳ τῷ συνέχειν καὶ προνοεῖσθαι τούτων ἐφαπτόμενον, ὡς ἄν τις εἴποι»75.)
Σημειώσεις
72. Περὶ θείων ὀνομάτων 7, III, Migne P.G. 3, 869CD-872A – Νεοελληνική μετάφραση: «Κοντά σ' αὐτὰ πρέπει νὰ ἀναζητήσομε, πῶς ἐμεῖς ἔχομε γνώση τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ δὲν ὑπόκειται οὔτε στὴ νόηση οὔτε στὴν αἴσθηση, οὔτε εἶναι γενικά κάποιο ἀπὸ τὰ ὄντα. Μήπως λοιπὸν εἶναι ἀληθινὸ νὰ ποῦμε ὅτι τὸ Θεὸ δὲν τὸν γνωρίζομε ἀπὸ τὴ φύση του – τοῦτο εἶναι ἄγνωστο καὶ ξεπερνά κάθε λογικὴ καὶ κάθε νόηση. ᾿Αλλὰ ἀπὸ τὴ διάταξη ὅλων τῶν ὄντων, ἐπειδὴ ἀπὸ αὐτὸν ἔχει τακτοποιηθεῖ καὶ ἔχει κάποιες εἰκόνες καὶ κάποια ὁμοιώματα τῶν θείων παραδειγμάτων, ἀνεβαίνομε προχωρητικὰ καὶ μὲ τάξη, κατὰ τὴ δύναμή μας, στὸ πέρα ἀπὸ τὰ πάντα, μέσα στὴν ἀφαίρεση καὶ τὸ ξεπέρασμα τῶν πάντων καὶ μέσα στὴν αἰτια ποὺ ἐνώνει τὰ πάντα», ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ᾿Αρεοπαγίτη, Περὶ θείων ὀνομάτων, μετάφραση: Ἰγνάτιος ΣΑΚΑΛΗΣ, ᾿Αθήνα (Έκδ. Παπαζήση) 1978, σελ. 113.
73. Σχόλια εἰς τὸ Περὶ θείων ὀνομάτων, Migne P.G. 4, 229C. (Στὸ ἑξῆς: Σχόλια).
74. Σχόλια, 188 A.
75.Σχόλια, 321 В.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου