ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1.Σχετικά με τη φύση του animus
Σημειώσεις
2. Η anima σαν στοιχειακή ύπαρξη
Σημειώσεις
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Το δοκίμιο « Σχετικά με τη φύση του animus » διαβάστηκε στη Λέσχη Ψυχολογίας της Ζυρίχης τον Νοέμβριο του 1931, και τυπώθηκε για πρώτη φορά, σε κάπως πιο εκτεταμένη μορφή, στο « Πραγματικότητα της ψυχής », Ζυρίχη, Rascher Verlag, 1934. Με τη μορφή που διαβάστηκε στη Λέσχη μεταφράσθηκε στα Αγγλικά από την G. Baynes την άνοιξη του 1941. Η παρούσα έκδοση αναθεωρήθηκε, για να ανταποκρίνεται περισσότερο στην δημοσιευμένη γερμανική έκδοση. Τυπώθηκε με την άδεια του εκδοτικού οίκου Rascher Verlag.
« Η anima σαν στοιχειώδης ύπαρξη » στα Γερμανικά έχει τίτλο « Die Anima als Naturwesen , και εμφανίστηκε στο « Σπουδές στην αναλυτική ψυχολογία του C.G. Yung », Ζυρίχη, Rascer Verlag, 1955, τόμοι 2.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ANIMUS
Η anima και ο animus είναι δύο αρχετυπικές μορφές ιδιαίτερα μεγάλης σπουδαιότητας. Ανήκουν αφ’ ενός στο ατομικό συνειδητό, και από την άλλη έχουν τις ρίζες τους στο συλλογικό ασυνείδητο, σχηματίζοντας έτσι ένα συνδετικό δεσμό ή γέφυρα ανάμεσα στο προσωπικό και στο απρόσωπο, το συνειδητό και το ασυνείδητο. Επειδή το ένα είναι θηλυκό και το άλλο αρσενικό, C. G. Yung τα ονόμασε anima και animus αντίστοιχα.¹ Αντιλαμβάνεται αυτές τις μορφές σαν λειτουργικά συμπλέγματα, που συμπεριφέρονται με τρόπο αντισταθμιστικό προς την εξωτερική προσωπικότητα, δηλαδή συμπεριφέρονται σαν να ήταν εσωτερικές προσωπικότητες, και φέρνουν τα χαρακτηριστικά που λείπουν στην εξωτερική και φανερή συνειδητή προσωπικότητα. Στον άνδρα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι θηλυκά, στην γυναίκα αρσενικά. Κανονικά και τα δύο είναι πάντοτε παρόντα, σε ορισμένο βαθμό, αλλά δεν βρίσκουν χώρο στις κατευθυνόμενες προς τα έξω λειτουργίες του ατόμου, επειδή παρενοχλούν την προσαρμογή του προς τον εξωτερικό κόσμο, αλλοιώνοντας την καθιερωμένη απ’ αυτόν ιδανική εικόνα του εαυτού του.
Εντούτοις ο χαρακτήρας αυτών των μορφών δεν προσδιορίζεται μόνο από τα λανθάνοντα χαρακτηριστικά του φύλλου που αντιπροσωπεύουν, καθορίζεται από την εμπειρία που κάθε άτομο έχει αποκτήσει στην ζωή του ή την ζωή της με εκπροσώπους του άλλου φύλλου, και επίσης από την συλλογική εικόνα του άνδρα που υπάρχει στη γυναίκα. Αυτοί οι τρεις παράγοντες συνενώνονται για να σχηματίσουν κάτι που δεν είναι αποκλειστικά μια εικόνα, ούτε αποκλειστικά μια εμπειρία, αλλά μία οντότητα που δεν συνδυάζεται οργανικά στην δραστηριότητά της με τις άλλες ψυχικές λειτουργίες. Συμπεριφέρεται σαν να ήταν ένας νόμος καθ’ εαυτόν, που επεμβαίνει στην ζωή του ατόμου σαν ένα ξένο στοιχείο μερικές φορές αυτή η επέμβαση είναι βοηθητική, μερικές φορές ενοχλητική, αν όχι πραγματικά καταστροφική. Έχουμε, επομένως, κάθε λόγο να ασχοληθούμε μ’ αυτές τις ψυχικές οντότητες, και να φθάσουμε σε μία κατανόηση του πώς μας επηρεάζουν.
Αν σ’ αυτά που ακολουθούν μιλάω γιά τον animus και τις εκδηλώσεις του σαν πραγματικότητες, ο αναγνώστης πρέπει να θυμάται ότι μιλάω για ψυχικές πραγματικότητες² που δεν είναι συγκρίσιμες με συγκεκριμένες πραγματικότητες, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν έχουν λιγότερο σημαντική επίδραση. Εδώ θα προσπαθήσω να παρουσιάσω μερικές πλευρές του animus, χωρίς εν τούτοις να διεκδικώ πλήρη κατανόηση αυτού του ασυνήθιστα σύνθετου φαινομένου. Επειδή μιλώντας για τον animus ασχολούμαστε όχι μόνο με μία αφηρημένη, αμετάβλητη ενότητα, αλλά επίσης με μία πνευματική διεργασία. Έχω σκοπό να περιορισθώ εδώ στους τρόπους που ο animusφανίζεται σε σχέση με το άτομο και το συνειδητό.
Συνειδητές και εξωτερικές εκδηλώσεις του animus.
Η βασική πρόταση από την οποία ξεκινάω είναι ότι στον animus έχουμε να κάνουμε με μία αρσενική αρχή. Αλλά πώς πρέπει να χαρακτηριστεί αυτή η αρσενική αρχή; Ο Goethe βάζει τον Φάουστ, που ασχολείται με την μετάφραση του Ευαγγελίου του Ιωάννη, να αναρωτιέται εάν το εδάφιο « εν αρχή ήν ο Λόγος » δεν θα διαβαζόταν καλύτερα εάν ήταν « Στην αρχή ήταν η Δύναμη » ή « το Νόημα », και τελικά τον βάζει να γράφη « Στην αρχή ήταν η Πράξη ». Μ’ αυτές τις τέσσερις εκφράσεις, που νοηματικά αποδίδουν το Ελληνικό « Λόγος », η πεμπτουσία της αρσενικής αρχής φαίνεται πραγματικά να εκφράζεται. Συγχρόνως, βρίσκουμε σ’ αυτό μια προοδευτική ακολουθία, με κάθε στάδιο να έχει το αντίστοιχό του στην ζωή καθώς και στην ανάπτυξη του animus. Η δύναμη αντιστοιχεί πολύ καλά στο πρώτο στάδιο, η πράξη ακολουθεί, , έπειτα ο λόγος, και τελικά, σαν τελευταίο στάδιο, το νόημα. Θα μπορούσε να πή κανείς καλύτερα αντί για δύναμη, κατευθυνόμενη δύναμη – αυτό είναι η θέληση, επειδή η απλή δύναμη δεν είναι ακόμη ανθρώπινη, ούτε είναι πνευματική. Αυτός ο τετράπλευρος χαρακτήρας της αρχής του λόγου προϋποθέτει, όπως βλέπουμε, το στοιχείο της συνειδητότητας, επειδή χωρίς συνειδητότητα δεν μπορεί να νοηθή ούτε η θέληση, ούτε ο λόγος, ούτε η πράξη, ούτε το νόημα.
Ακριβώς όπως υπάρχουν άνδρες με ξεχωριστή σωματική δύναμη, άνδρες των πράξεων, άνδρες των λόγων και άνδρες σοφοί, έτσι διαφοροποιείται και ο animus ανάλογα με το ιδιαίτερο στάδιο ανάπτυξης της γυναίκας, ή τα φυσικά χαρακτηριστικά της. Αυτή η εικόνα μπορεί να μεταβιβασθή σε ένα αληθινό άνδρα, που αποκτάει το ρόλο του animus εξ αιτίας της ομοιότητάς του μ’ αυτόν˙ εναλλακτικά, μπορεί να εμφανισθή σαν όνειρο ή φανταστική μορφή αλλά επειδή αντιπροσωπεύει μία ζωντανή ψυχική πραγματικότητα , δίνει ένα καθοριστικό χρώμα, που προέρχεται από το εσωτερικό της γυναίκας, σε όλα όσα κάνει. Για την πρωτόγονη γυναίκα, ή τη νέα γυναίκα, ή για το πρωτόγονο στοιχείο σε κάθε γυναίκα, ένας άνδρας που διακρίνεται για τις σημαντικές αρετές του γίνεται μία μορφή του animus. Τυπικά παραδείγματα είναι οι θρυλικοί ήρωες, ή οι σημερινές δημοσιότητες του αθλητισμού, οι κάου μπόυς, οι ταυρομάχοι, οι αεροπόροι, και ούτω καθεξής. Για πιό απαιτητικές γυναίκες, η μορφή του animus είναι ένας άνδρας που εκτελεί πράξεις, με την έννοια ότι κατευθύνει την δύναμή του σε κάτι που έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα. Το μεταβατικό χάσμα εδώ δεν είναι συνήθως μεγάλο, επειδή η δύναμη και η πράξη προσδιορίζουν το ένα το άλλο. Ένας άνδρας που κυριαρχεί πάνω στον « λόγο » ή πάνω στο « νόημα » αντιπροσωπεύει μια ουσιαστικά διανοητική τάση, επειδή ο λόγος και το νόημα αντιστοιχούν κατ’ εξοχήν σε πνευματικές ικανότητες. Ένας τέτοιος άνδρας ενσαρκώνει τον animus στην πιο στενή του έννοια, που γίνεται κατανοητός σαν ένας πνευματικός οδηγός και σαν εκπρόσωπος των διανοητικών ιδιοτήτων της γυναίκας. Σ’ αυτό το στάδιο, ως επί το πλείστον επίσης, ο animus γίνεται προβληματικός, γι’ αυτό θα πρέπει να επιμείνουμε σ’ αυτό περισσότερο.
Οι εικόνες του animus που αντιπροσωπεύουν τα στάδια της δύναμης και της πράξης προβάλλονται πάνω στη μορφή ενός ήρωα. Αλλά υπάρχουν επίσης γυναίκες, στις οποίες αυτή η πλευρά του αρσενικού ήδη συνδυάζεται αρμονικά με τη θηλυκή αρχή, και της δίνει αποτελεσματική βοήθεια. Αυτές είναι οι δραστήριες, ενεργητικές, γενναίες και δυναμικές γυναίκες. Αλλά υπάρχουν και εκείνες, στις οποίες η ολοκλήρωση έχει αποτύχει, στις οποίες η αρσενική συμπεριφορά έχει υπερβάλει και καταβάλει τη θηλυκή αρχή. Αυτές είναι οι υπερ-ενεργητικές, ανελέητες, κτηνώδεις αντρο-γυναίκες, οι Ξανθίππες που δεν είναι μόνο δραστήριες, αλλά επιθετικές. Σε πολλές γυναίκες αυτή η πρωτόγονη αρσενικότητα εκφράζεται επίσης στην ερωτική ζωή τους, και τότε η προσέγγισή τους στον έρωτα, έχει ένα αρσενικό επιθετικό χαρακτήρα, και δεν έχει σχέση ούτε καθορίζεται ‘όπως συνήθως συμβαίνει στις γυναίκες, με το συναίσθημα, αλλά λειτουργεί από μόνη της, ξεχωριστά από την υπόλοιπη προσωπικότητα, όπως συμβαίνει κατ’ εξοχήν με τους άνδρες.
Συνολικά, πάντως, μπορούμε νά πούμε ότι οι ποιο πρωτόγονες μορφές αρσενικότητας έχουν ήδη αφομοιωθή από τις γυναίκες. Γενικά, έχουν βρη εδώ και καιρό τις εφαρμογές τους στον γυναικείο τρόπο ζωής, και ανέκαθεν έχουν υπάρξει γυναίκες που η δύναμη της θέλησής τους, η σκοπιμότητα των πράξεών τους, η δραστηριότητα και η ενεργητικότητά τους ενεργούν σαν βοηθητικές δυνάμεις στις κατά τα άλλα ήσυχες γυναικείες ζωές τους. Το πρόβλημα της σημερινής γυναίκας φαίνεται μάλλον να βρίσκεται στην τάση της απέναντι στον animus- λόγο, στο αρσενικό – διανοητικό στοιχείο στην πιο στενή έννοια. Επειδή η επέκταση της συνειδητότητας σε γενική, ευρύτερη συνειδητότητα σε όλους τους τομείς φαίνεται να είναι μία αναπόφευκτη ανάγκη – καθώς και χάρισμα – του καιρού μας. Μια έκφραση αυτού είναι το γεγονός ότι μαζί με τις ανακαλύψεις και τις εφευρέσεις των τελευταίων πενήντα χρόνων, είχαμε επίσης την αρχή του ονομαζόμενου γυναικείου κινήματος, την πάλη των γυναικών για ίσα δικαιώματα με τους άνδρες. Ευτυχώς σήμερα έχουμε ξεπεράσει το χειρότερο προϊόν αυτού του αγώνα, την « γυναίκα-διανοούμενη ». Η γυναίκα έχει μάθει να βλέπη ότι δεν μπορεί να γίνει σαν τον άνδρα, επειδή, πρώτα και κύρια, είναι γυναίκα και πρέπει να είναι. Εντούτοις, παραμένει το γεγονός ότι ένα ορισμένο ποσόν αρσενικού πνεύματος έχει ωριμάσει στην συνείδηση της γυναίκας, και πρέπει να βρή το χώρο και την αποτελεσματικότητά του στην προσωπικότητά της. Το να μάθη να γνωρίζει κανείς αυτούς τους παράγοντες, και να τους συνδυάζη έτσι, που να μπορούν να παίζουν το ρόλο τους με ένα σημαντικό τρόπο, είναι ένα σπουδαίο μέρος του προβλήματος του animus.
Από καιρό σε καιρό ακούμε να λένε ότι δεν υπάρχει ανάγκη η γυναίκα να ασχολείται με πνευματικά ή διανοητικά ζητήματα, ότι αυτό είναι μόνο μία ηλίθια μίμηση του άνδρα, ή ένας ανταγωνιστικός αγώνας δρόμου που δείχνει μεγαλομανία. Αν και αυτό είναι οπωσδήποτε αληθινό σε πολλές περιπτώσεις, ιδίως όσον αφορά τα φαινόμενα στην αρχή του γυναικείου κινήματος, εν τούτοις σαν εξήγηση του ζητήματος δεν είναι δικαιολογημένο. Ούτε η αλαζονεία, ούτε η αναίδεια μας οδηγούν στην τόλμη να θέλουμε να μοιάσουμε με τον Θεό – δηλαδή, με τον άνδρα˙ δεν είμαστε σαν την αρχαία Εύα, που προσελκύσθηκε από την ομορφιά του καρπού του δέντρου της γνώσεως, ούτε το φίδι μας ενθαρρύνει να τον γευθούμε. Όχι, έχει έρθει σε μας κάτι σαν εντολή˙ βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την ανάγκη να δαγκώσουμε αυτό το μήλο, ανεξάρτητα αν το νομίζουμε καλό να το φάμε ή όχι, αντιμέτωποι με το γεγονός ότι ο παράδεισος της φύσης και της ασυνειδητότητας, στον οποίο πολλοί από εμάς πολύ ευχαρίστως θα φώλιαζαν με αδράνεια, έχει φύγει για πάντα.
Έτσι λοιπόν έχουν τα πράγματα κατά βάση, ακόμη και αν στην επιφάνεια δείχνουν κάποτε διαφορετικά. Και επειδή πρόκειται για μια τόσο σημαντική στροφή, δεν θα πρέπει να μας εκπλήξουν ανεπιτυχείς προσπάθειες και χοντρές υπερβολές, ούτε να αφεθούμε να αποθαρρυνθούμε από αυτές. Αν το πρόβλημα δεν αντιμετωπισθή, αν η γυναίκα δεν αντιμετωπίσει επαρκώς το αίτημα για συνειδητότητα ή διανοητική δραστηριότητα, ο animus γίνεται αυτόνομος και αρνητικός και δουλεύει καταστρεπτικά πάνω στο άτομο το ίδιο και τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους. Αυτό το γεγονός μπορεί να εξηγηθή ως εξής: αν η δυνατότητα πνευματικής λειτουργίας δεν αναληφθή από τον συνειδητό νου, η ψυχική ενέργεια που προορίζεται γι’ αυτό πέφτει στο ασυνείδητο, και εκεί ενεργοποιεί το αρχέτυπο του animus. Κάτω από την κατοχή της ενέργειας που έχει γλιστρήσει πίσω στο ασυνείδητο, η μορφή του animus γίνεται αυτόνομη, τόσο δυνατή, πραγματικά, που μπορεί να πλημμυρίση το συνειδητό εγώ, και έτσι τελικά να κυριέψη όλη την προσωπικότητα. Πρέπει να προσθέσω εδώ ότι ξεκινάω από την άποψη ότι μέσα στον ανθρώπινο ον υπάρχει μία ορισμένη βασική ιδέα προς εκπλήρωση, όπως, για παράδειγμα, μέσα σε ένα αυγό ή σε ένα σπόρο καλαμποκιού, ήδη περιέχεται η ιδέα της ζωής που πρόκειται να προέλθη απ’ αυτό. Επομένως μιλάω για ένα ποσό διαθέσιμης ενέργειας, που προορίζεται για πνευματικές λειτουργίες, και πρέπει να διατεθή σ’ αυτές. Μεταφορικά εκφρασμένη με οικονομικούς όρους, η κατάσταση μοιάζει με αυτήν ενός σπιτικού προϋπολογισμού ή κάποιας άλλης επιχείρησης παρόμοιου είδους, όπου ορισμένα ποσά χρημάτων διατίθενται για ορισμένους σκοπούς. Επί πλέον, από καιρό σε καιρό ποσά που χρησιμοποιήθηκαν προηγουμένως με άλλους τρόπους, θα γίνουν διαθέσιμα, είτε επειδή δεν χρειάζονται πιά για αυτόύς τους σκοπούς, ή επειδή δεν μπορούν να επενδυθούν αλλοιώς. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτή είναι η κατάσταση με τη γυναίκα σήμερα. Κατ’ αρχήν, σπάνια βρίσκει ικανοποίηση στην καθιερωμένη θρησκεία, ειδικά αν είναι προτεστάντης. Η Εκκλησία που κάποτε ικανοποιούσε σε ένα μεγάλο βαθμό τις πνευματικές και διανοητικές της ανάγκες, δεν προσφέρει πιά αυτή την ικανοποίηση. Παλαιότερα ο animus, μαζί με τα σχετικά με αυτόν προβλήματα, μπορούσε να μεταβιβασθή στο υπερπέραν (γιατί για πολλές γυναίκες ο βιβλικός Θεός – Πατέρας αντιπροσώπευε μια μεταφθσική υπερανθρώπινη άποψη της εικόνας του animus ), και όσο η πνευματικότητα μπορούσε έτσι να εκφρασθή πειστικά στις γενικά αποδεκτές μορφές της θρησκείας, δεν προέκυπτε καμμία σύγκρουση. Μόλις τώρα, που αυτό δεν μπορεί πιά να επιτευχθή, ανακύπτει το πρόβλημά μας.
Μία ακόμη αιτία για την ύπαρξη κάποιου προβλήματος όσον αφορά την διάθεση ψυχικής ενέργειας είναι ότι με τη δυνατότητα του ελέγχου των γεννήσεων έχει απελευθερωθεί ένα αξιόλογο ποσό ενέργειας. Είναι αμφίβολο κατά πόσο η ίδια η γυναίκα μπορεί να εκτιμήση σωστά πόσο μεγάλο είναι αυτό το ποσό, που χρειαζόταν προηγουμένως για να διατηρή μια συνεχή κατάσταση ετοιμότητας για το βιολογικό της έργο.
Μία τρίτη αιτία βρίσκεται στα επιτεύγματα της τεχνολογίας, που προσφέρουν καινούργια μέσα για τόσες πολλές εργασίες, στις οποίες η γυναίκα παλαιότερα εφάρμοζε την εφευρετικότητά και το δημιουργικό της πνεύμα. Όπου παλιά φυσούσε τη φωτιά στο τζάκι, και έτσι εκτελούσε ακόμη την πράξη του Προμηθέα, σήμερα γυρίζει τον διακόπτη του γκαζιού ή του ηλεκτρικού, και δεν έχει ιδέα του τι θυσιάζει με αυτούς τους πρακτικούς νεωτερισμούς, ούτε τι συνέπειες μπορεί να έχη αυτή η απώλεια. Επειδή κάθε τι που δεν γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο θα γίνη με ένα καινούργιο τρόπο, και αυτό δεν είναι εντελώς απλό. Υπάρχουν πολλές γυναίκες, που όταν φθάσουν στο επίπεδο όπου βρίσκονται αντιμέτωπες με διανοητικές ανάγκες, λένε « θα προτιμούσα να είχα κι άλλο ένα παιδί », για να αποφύγουν ή τουλάχιστον να αναβάλουν τη δυσάρεστη και ενοχλητική απαίτηση. Αλλά αργά ή γρήγορα μία γυναίκα πρέπει να προσαρμοσθή για να την αντιμετωπίση, επειδή οι βιολογικές ανάγκες φυσιολογικά μειώνονται προοδευτικά μετά το πρώτο μισό της ζωής, έτσι που σε κάθε περίπτωση μια αλλαγή στάσης είναι αναπόφευκτη, εάν η γυναίκα δεν θέλει να πέση θύμα μιάς νεύρωσης ή κάποιας άλλης μορφής αρρώστειας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Lieder des Rig-Veda, μεταφρασμένο στα Γερμανικά απο τον H. Hillebrandt. Göttingen : Vandenhoock Ruprecht, 1913, X 95, sel 142.
2. Satapatha-Brahmana στο « Ιερά Βιβλία της Ανατολής », XLIV, Ed.F. Max Mueller,Οξφόρδη, Oxford Unιversity Press, 1900, σελ. 69
Συνεχίζεται
Αμέθυστος
1.Σχετικά με τη φύση του animus
Σημειώσεις
2. Η anima σαν στοιχειακή ύπαρξη
Σημειώσεις
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Το δοκίμιο « Σχετικά με τη φύση του animus » διαβάστηκε στη Λέσχη Ψυχολογίας της Ζυρίχης τον Νοέμβριο του 1931, και τυπώθηκε για πρώτη φορά, σε κάπως πιο εκτεταμένη μορφή, στο « Πραγματικότητα της ψυχής », Ζυρίχη, Rascher Verlag, 1934. Με τη μορφή που διαβάστηκε στη Λέσχη μεταφράσθηκε στα Αγγλικά από την G. Baynes την άνοιξη του 1941. Η παρούσα έκδοση αναθεωρήθηκε, για να ανταποκρίνεται περισσότερο στην δημοσιευμένη γερμανική έκδοση. Τυπώθηκε με την άδεια του εκδοτικού οίκου Rascher Verlag.
« Η anima σαν στοιχειώδης ύπαρξη » στα Γερμανικά έχει τίτλο « Die Anima als Naturwesen , και εμφανίστηκε στο « Σπουδές στην αναλυτική ψυχολογία του C.G. Yung », Ζυρίχη, Rascer Verlag, 1955, τόμοι 2.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ANIMUS
Εντούτοις ο χαρακτήρας αυτών των μορφών δεν προσδιορίζεται μόνο από τα λανθάνοντα χαρακτηριστικά του φύλλου που αντιπροσωπεύουν, καθορίζεται από την εμπειρία που κάθε άτομο έχει αποκτήσει στην ζωή του ή την ζωή της με εκπροσώπους του άλλου φύλλου, και επίσης από την συλλογική εικόνα του άνδρα που υπάρχει στη γυναίκα. Αυτοί οι τρεις παράγοντες συνενώνονται για να σχηματίσουν κάτι που δεν είναι αποκλειστικά μια εικόνα, ούτε αποκλειστικά μια εμπειρία, αλλά μία οντότητα που δεν συνδυάζεται οργανικά στην δραστηριότητά της με τις άλλες ψυχικές λειτουργίες. Συμπεριφέρεται σαν να ήταν ένας νόμος καθ’ εαυτόν, που επεμβαίνει στην ζωή του ατόμου σαν ένα ξένο στοιχείο μερικές φορές αυτή η επέμβαση είναι βοηθητική, μερικές φορές ενοχλητική, αν όχι πραγματικά καταστροφική. Έχουμε, επομένως, κάθε λόγο να ασχοληθούμε μ’ αυτές τις ψυχικές οντότητες, και να φθάσουμε σε μία κατανόηση του πώς μας επηρεάζουν.
Αν σ’ αυτά που ακολουθούν μιλάω γιά τον animus και τις εκδηλώσεις του σαν πραγματικότητες, ο αναγνώστης πρέπει να θυμάται ότι μιλάω για ψυχικές πραγματικότητες² που δεν είναι συγκρίσιμες με συγκεκριμένες πραγματικότητες, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν έχουν λιγότερο σημαντική επίδραση. Εδώ θα προσπαθήσω να παρουσιάσω μερικές πλευρές του animus, χωρίς εν τούτοις να διεκδικώ πλήρη κατανόηση αυτού του ασυνήθιστα σύνθετου φαινομένου. Επειδή μιλώντας για τον animus ασχολούμαστε όχι μόνο με μία αφηρημένη, αμετάβλητη ενότητα, αλλά επίσης με μία πνευματική διεργασία. Έχω σκοπό να περιορισθώ εδώ στους τρόπους που ο animusφανίζεται σε σχέση με το άτομο και το συνειδητό.
Συνειδητές και εξωτερικές εκδηλώσεις του animus.
Η βασική πρόταση από την οποία ξεκινάω είναι ότι στον animus έχουμε να κάνουμε με μία αρσενική αρχή. Αλλά πώς πρέπει να χαρακτηριστεί αυτή η αρσενική αρχή; Ο Goethe βάζει τον Φάουστ, που ασχολείται με την μετάφραση του Ευαγγελίου του Ιωάννη, να αναρωτιέται εάν το εδάφιο « εν αρχή ήν ο Λόγος » δεν θα διαβαζόταν καλύτερα εάν ήταν « Στην αρχή ήταν η Δύναμη » ή « το Νόημα », και τελικά τον βάζει να γράφη « Στην αρχή ήταν η Πράξη ». Μ’ αυτές τις τέσσερις εκφράσεις, που νοηματικά αποδίδουν το Ελληνικό « Λόγος », η πεμπτουσία της αρσενικής αρχής φαίνεται πραγματικά να εκφράζεται. Συγχρόνως, βρίσκουμε σ’ αυτό μια προοδευτική ακολουθία, με κάθε στάδιο να έχει το αντίστοιχό του στην ζωή καθώς και στην ανάπτυξη του animus. Η δύναμη αντιστοιχεί πολύ καλά στο πρώτο στάδιο, η πράξη ακολουθεί, , έπειτα ο λόγος, και τελικά, σαν τελευταίο στάδιο, το νόημα. Θα μπορούσε να πή κανείς καλύτερα αντί για δύναμη, κατευθυνόμενη δύναμη – αυτό είναι η θέληση, επειδή η απλή δύναμη δεν είναι ακόμη ανθρώπινη, ούτε είναι πνευματική. Αυτός ο τετράπλευρος χαρακτήρας της αρχής του λόγου προϋποθέτει, όπως βλέπουμε, το στοιχείο της συνειδητότητας, επειδή χωρίς συνειδητότητα δεν μπορεί να νοηθή ούτε η θέληση, ούτε ο λόγος, ούτε η πράξη, ούτε το νόημα.
Ακριβώς όπως υπάρχουν άνδρες με ξεχωριστή σωματική δύναμη, άνδρες των πράξεων, άνδρες των λόγων και άνδρες σοφοί, έτσι διαφοροποιείται και ο animus ανάλογα με το ιδιαίτερο στάδιο ανάπτυξης της γυναίκας, ή τα φυσικά χαρακτηριστικά της. Αυτή η εικόνα μπορεί να μεταβιβασθή σε ένα αληθινό άνδρα, που αποκτάει το ρόλο του animus εξ αιτίας της ομοιότητάς του μ’ αυτόν˙ εναλλακτικά, μπορεί να εμφανισθή σαν όνειρο ή φανταστική μορφή αλλά επειδή αντιπροσωπεύει μία ζωντανή ψυχική πραγματικότητα , δίνει ένα καθοριστικό χρώμα, που προέρχεται από το εσωτερικό της γυναίκας, σε όλα όσα κάνει. Για την πρωτόγονη γυναίκα, ή τη νέα γυναίκα, ή για το πρωτόγονο στοιχείο σε κάθε γυναίκα, ένας άνδρας που διακρίνεται για τις σημαντικές αρετές του γίνεται μία μορφή του animus. Τυπικά παραδείγματα είναι οι θρυλικοί ήρωες, ή οι σημερινές δημοσιότητες του αθλητισμού, οι κάου μπόυς, οι ταυρομάχοι, οι αεροπόροι, και ούτω καθεξής. Για πιό απαιτητικές γυναίκες, η μορφή του animus είναι ένας άνδρας που εκτελεί πράξεις, με την έννοια ότι κατευθύνει την δύναμή του σε κάτι που έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα. Το μεταβατικό χάσμα εδώ δεν είναι συνήθως μεγάλο, επειδή η δύναμη και η πράξη προσδιορίζουν το ένα το άλλο. Ένας άνδρας που κυριαρχεί πάνω στον « λόγο » ή πάνω στο « νόημα » αντιπροσωπεύει μια ουσιαστικά διανοητική τάση, επειδή ο λόγος και το νόημα αντιστοιχούν κατ’ εξοχήν σε πνευματικές ικανότητες. Ένας τέτοιος άνδρας ενσαρκώνει τον animus στην πιο στενή του έννοια, που γίνεται κατανοητός σαν ένας πνευματικός οδηγός και σαν εκπρόσωπος των διανοητικών ιδιοτήτων της γυναίκας. Σ’ αυτό το στάδιο, ως επί το πλείστον επίσης, ο animus γίνεται προβληματικός, γι’ αυτό θα πρέπει να επιμείνουμε σ’ αυτό περισσότερο.
Οι εικόνες του animus που αντιπροσωπεύουν τα στάδια της δύναμης και της πράξης προβάλλονται πάνω στη μορφή ενός ήρωα. Αλλά υπάρχουν επίσης γυναίκες, στις οποίες αυτή η πλευρά του αρσενικού ήδη συνδυάζεται αρμονικά με τη θηλυκή αρχή, και της δίνει αποτελεσματική βοήθεια. Αυτές είναι οι δραστήριες, ενεργητικές, γενναίες και δυναμικές γυναίκες. Αλλά υπάρχουν και εκείνες, στις οποίες η ολοκλήρωση έχει αποτύχει, στις οποίες η αρσενική συμπεριφορά έχει υπερβάλει και καταβάλει τη θηλυκή αρχή. Αυτές είναι οι υπερ-ενεργητικές, ανελέητες, κτηνώδεις αντρο-γυναίκες, οι Ξανθίππες που δεν είναι μόνο δραστήριες, αλλά επιθετικές. Σε πολλές γυναίκες αυτή η πρωτόγονη αρσενικότητα εκφράζεται επίσης στην ερωτική ζωή τους, και τότε η προσέγγισή τους στον έρωτα, έχει ένα αρσενικό επιθετικό χαρακτήρα, και δεν έχει σχέση ούτε καθορίζεται ‘όπως συνήθως συμβαίνει στις γυναίκες, με το συναίσθημα, αλλά λειτουργεί από μόνη της, ξεχωριστά από την υπόλοιπη προσωπικότητα, όπως συμβαίνει κατ’ εξοχήν με τους άνδρες.
Συνολικά, πάντως, μπορούμε νά πούμε ότι οι ποιο πρωτόγονες μορφές αρσενικότητας έχουν ήδη αφομοιωθή από τις γυναίκες. Γενικά, έχουν βρη εδώ και καιρό τις εφαρμογές τους στον γυναικείο τρόπο ζωής, και ανέκαθεν έχουν υπάρξει γυναίκες που η δύναμη της θέλησής τους, η σκοπιμότητα των πράξεών τους, η δραστηριότητα και η ενεργητικότητά τους ενεργούν σαν βοηθητικές δυνάμεις στις κατά τα άλλα ήσυχες γυναικείες ζωές τους. Το πρόβλημα της σημερινής γυναίκας φαίνεται μάλλον να βρίσκεται στην τάση της απέναντι στον animus- λόγο, στο αρσενικό – διανοητικό στοιχείο στην πιο στενή έννοια. Επειδή η επέκταση της συνειδητότητας σε γενική, ευρύτερη συνειδητότητα σε όλους τους τομείς φαίνεται να είναι μία αναπόφευκτη ανάγκη – καθώς και χάρισμα – του καιρού μας. Μια έκφραση αυτού είναι το γεγονός ότι μαζί με τις ανακαλύψεις και τις εφευρέσεις των τελευταίων πενήντα χρόνων, είχαμε επίσης την αρχή του ονομαζόμενου γυναικείου κινήματος, την πάλη των γυναικών για ίσα δικαιώματα με τους άνδρες. Ευτυχώς σήμερα έχουμε ξεπεράσει το χειρότερο προϊόν αυτού του αγώνα, την « γυναίκα-διανοούμενη ». Η γυναίκα έχει μάθει να βλέπη ότι δεν μπορεί να γίνει σαν τον άνδρα, επειδή, πρώτα και κύρια, είναι γυναίκα και πρέπει να είναι. Εντούτοις, παραμένει το γεγονός ότι ένα ορισμένο ποσόν αρσενικού πνεύματος έχει ωριμάσει στην συνείδηση της γυναίκας, και πρέπει να βρή το χώρο και την αποτελεσματικότητά του στην προσωπικότητά της. Το να μάθη να γνωρίζει κανείς αυτούς τους παράγοντες, και να τους συνδυάζη έτσι, που να μπορούν να παίζουν το ρόλο τους με ένα σημαντικό τρόπο, είναι ένα σπουδαίο μέρος του προβλήματος του animus.
Από καιρό σε καιρό ακούμε να λένε ότι δεν υπάρχει ανάγκη η γυναίκα να ασχολείται με πνευματικά ή διανοητικά ζητήματα, ότι αυτό είναι μόνο μία ηλίθια μίμηση του άνδρα, ή ένας ανταγωνιστικός αγώνας δρόμου που δείχνει μεγαλομανία. Αν και αυτό είναι οπωσδήποτε αληθινό σε πολλές περιπτώσεις, ιδίως όσον αφορά τα φαινόμενα στην αρχή του γυναικείου κινήματος, εν τούτοις σαν εξήγηση του ζητήματος δεν είναι δικαιολογημένο. Ούτε η αλαζονεία, ούτε η αναίδεια μας οδηγούν στην τόλμη να θέλουμε να μοιάσουμε με τον Θεό – δηλαδή, με τον άνδρα˙ δεν είμαστε σαν την αρχαία Εύα, που προσελκύσθηκε από την ομορφιά του καρπού του δέντρου της γνώσεως, ούτε το φίδι μας ενθαρρύνει να τον γευθούμε. Όχι, έχει έρθει σε μας κάτι σαν εντολή˙ βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την ανάγκη να δαγκώσουμε αυτό το μήλο, ανεξάρτητα αν το νομίζουμε καλό να το φάμε ή όχι, αντιμέτωποι με το γεγονός ότι ο παράδεισος της φύσης και της ασυνειδητότητας, στον οποίο πολλοί από εμάς πολύ ευχαρίστως θα φώλιαζαν με αδράνεια, έχει φύγει για πάντα.
Έτσι λοιπόν έχουν τα πράγματα κατά βάση, ακόμη και αν στην επιφάνεια δείχνουν κάποτε διαφορετικά. Και επειδή πρόκειται για μια τόσο σημαντική στροφή, δεν θα πρέπει να μας εκπλήξουν ανεπιτυχείς προσπάθειες και χοντρές υπερβολές, ούτε να αφεθούμε να αποθαρρυνθούμε από αυτές. Αν το πρόβλημα δεν αντιμετωπισθή, αν η γυναίκα δεν αντιμετωπίσει επαρκώς το αίτημα για συνειδητότητα ή διανοητική δραστηριότητα, ο animus γίνεται αυτόνομος και αρνητικός και δουλεύει καταστρεπτικά πάνω στο άτομο το ίδιο και τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους. Αυτό το γεγονός μπορεί να εξηγηθή ως εξής: αν η δυνατότητα πνευματικής λειτουργίας δεν αναληφθή από τον συνειδητό νου, η ψυχική ενέργεια που προορίζεται γι’ αυτό πέφτει στο ασυνείδητο, και εκεί ενεργοποιεί το αρχέτυπο του animus. Κάτω από την κατοχή της ενέργειας που έχει γλιστρήσει πίσω στο ασυνείδητο, η μορφή του animus γίνεται αυτόνομη, τόσο δυνατή, πραγματικά, που μπορεί να πλημμυρίση το συνειδητό εγώ, και έτσι τελικά να κυριέψη όλη την προσωπικότητα. Πρέπει να προσθέσω εδώ ότι ξεκινάω από την άποψη ότι μέσα στον ανθρώπινο ον υπάρχει μία ορισμένη βασική ιδέα προς εκπλήρωση, όπως, για παράδειγμα, μέσα σε ένα αυγό ή σε ένα σπόρο καλαμποκιού, ήδη περιέχεται η ιδέα της ζωής που πρόκειται να προέλθη απ’ αυτό. Επομένως μιλάω για ένα ποσό διαθέσιμης ενέργειας, που προορίζεται για πνευματικές λειτουργίες, και πρέπει να διατεθή σ’ αυτές. Μεταφορικά εκφρασμένη με οικονομικούς όρους, η κατάσταση μοιάζει με αυτήν ενός σπιτικού προϋπολογισμού ή κάποιας άλλης επιχείρησης παρόμοιου είδους, όπου ορισμένα ποσά χρημάτων διατίθενται για ορισμένους σκοπούς. Επί πλέον, από καιρό σε καιρό ποσά που χρησιμοποιήθηκαν προηγουμένως με άλλους τρόπους, θα γίνουν διαθέσιμα, είτε επειδή δεν χρειάζονται πιά για αυτόύς τους σκοπούς, ή επειδή δεν μπορούν να επενδυθούν αλλοιώς. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτή είναι η κατάσταση με τη γυναίκα σήμερα. Κατ’ αρχήν, σπάνια βρίσκει ικανοποίηση στην καθιερωμένη θρησκεία, ειδικά αν είναι προτεστάντης. Η Εκκλησία που κάποτε ικανοποιούσε σε ένα μεγάλο βαθμό τις πνευματικές και διανοητικές της ανάγκες, δεν προσφέρει πιά αυτή την ικανοποίηση. Παλαιότερα ο animus, μαζί με τα σχετικά με αυτόν προβλήματα, μπορούσε να μεταβιβασθή στο υπερπέραν (γιατί για πολλές γυναίκες ο βιβλικός Θεός – Πατέρας αντιπροσώπευε μια μεταφθσική υπερανθρώπινη άποψη της εικόνας του animus ), και όσο η πνευματικότητα μπορούσε έτσι να εκφρασθή πειστικά στις γενικά αποδεκτές μορφές της θρησκείας, δεν προέκυπτε καμμία σύγκρουση. Μόλις τώρα, που αυτό δεν μπορεί πιά να επιτευχθή, ανακύπτει το πρόβλημά μας.
Μία ακόμη αιτία για την ύπαρξη κάποιου προβλήματος όσον αφορά την διάθεση ψυχικής ενέργειας είναι ότι με τη δυνατότητα του ελέγχου των γεννήσεων έχει απελευθερωθεί ένα αξιόλογο ποσό ενέργειας. Είναι αμφίβολο κατά πόσο η ίδια η γυναίκα μπορεί να εκτιμήση σωστά πόσο μεγάλο είναι αυτό το ποσό, που χρειαζόταν προηγουμένως για να διατηρή μια συνεχή κατάσταση ετοιμότητας για το βιολογικό της έργο.
Μία τρίτη αιτία βρίσκεται στα επιτεύγματα της τεχνολογίας, που προσφέρουν καινούργια μέσα για τόσες πολλές εργασίες, στις οποίες η γυναίκα παλαιότερα εφάρμοζε την εφευρετικότητά και το δημιουργικό της πνεύμα. Όπου παλιά φυσούσε τη φωτιά στο τζάκι, και έτσι εκτελούσε ακόμη την πράξη του Προμηθέα, σήμερα γυρίζει τον διακόπτη του γκαζιού ή του ηλεκτρικού, και δεν έχει ιδέα του τι θυσιάζει με αυτούς τους πρακτικούς νεωτερισμούς, ούτε τι συνέπειες μπορεί να έχη αυτή η απώλεια. Επειδή κάθε τι που δεν γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο θα γίνη με ένα καινούργιο τρόπο, και αυτό δεν είναι εντελώς απλό. Υπάρχουν πολλές γυναίκες, που όταν φθάσουν στο επίπεδο όπου βρίσκονται αντιμέτωπες με διανοητικές ανάγκες, λένε « θα προτιμούσα να είχα κι άλλο ένα παιδί », για να αποφύγουν ή τουλάχιστον να αναβάλουν τη δυσάρεστη και ενοχλητική απαίτηση. Αλλά αργά ή γρήγορα μία γυναίκα πρέπει να προσαρμοσθή για να την αντιμετωπίση, επειδή οι βιολογικές ανάγκες φυσιολογικά μειώνονται προοδευτικά μετά το πρώτο μισό της ζωής, έτσι που σε κάθε περίπτωση μια αλλαγή στάσης είναι αναπόφευκτη, εάν η γυναίκα δεν θέλει να πέση θύμα μιάς νεύρωσης ή κάποιας άλλης μορφής αρρώστειας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Lieder des Rig-Veda, μεταφρασμένο στα Γερμανικά απο τον H. Hillebrandt. Göttingen : Vandenhoock Ruprecht, 1913, X 95, sel 142.
2. Satapatha-Brahmana στο « Ιερά Βιβλία της Ανατολής », XLIV, Ed.F. Max Mueller,Οξφόρδη, Oxford Unιversity Press, 1900, σελ. 69
Συνεχίζεται
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου