ΠΕΡΙ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑΣ-Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΙΡΕΣΗ - Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ (23)

Συνέχεια από: Παρασκευή, 3 Ιουλίου 2020

Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Του Jean Pierre Torrell.

Οι καρποί τού πνεύματος.

Αφού μίλησε για τα δώρα, ο Ακινάτης προσθέτει άλλα δύο θέματα που ξαφνιάζουν είναι αλήθεια όποιον δέν περιμένει από αυτόν παρά μία απλή περιγραφή των νοητικών δομών, αλλά δέν πρέπει όμως να μας ξαφνιάζουν πλέον, διότι γνωρίζουμε πώς είναι ένας θερμός και ακούραστος αναγνώστης της Αγίας Γραφής. Με πλήρη συνείδηση του γεγονότος ότι "η επί του όρους ομιλία περιέχει το πλήρες πρόγραμμα τής Χριστιανικής ζωής", αναρωτιέται λοιπόν πάνω σ'αυτό που είναι οι Μακαρισμοί για τους οποίους ομιλεί ο Κύριος στα Ευαγγέλια (Ματθ 5,3-12, Λουκ 6,20-26) και γύρω από όσα ο Άγιος Παύλος ονομάζει "οι καρποί του πνεύματος" (Γαλ. 5,22-23). Το πλησίασμα αυτό δέν είναι τυχαίο, διότι υπάρχουν πολλά κοινά σημεία ανάμεσα στους καρπούς αυτούς και τους Μακαρισμούς και ο δεσμός τους με το Άγιο Πνεύμα είναι φανερός, αν ξεκινήσουμε απο την στιγμή κατά την οποία κατανοούμε ότι όλο αυτό ριζώνει σ'αυτό, σαν στην πηγή του! Μελετήθηκαν πολύ λίγο αυτά τα δύο θέματα διότι θεωρήθηκαν δευτερεύοντα στο σύνολο τής Summa, αλλά εκτιμήθηκαν αντιθέτως από τους μεγαλύτερους συγχρόνους ηθικούς θεολόγους. Όλοι αυτοί βλέπουν σ'αυτά "ένα πρόγραμμα ζωής και πνευματικής προόδου" και μας εμπνέουν και μάς καθοδηγούν για να "χαράξουμε ένα πλήρες πορτραίτο του πνευματικού ανθρώπου".

          Ο κατάλογος των Μακαρισμών δέν απαιτεί να τον θυμήσουμε εδώ, αλλά ίσως είναι χρήσιμο να θυμήσουμε εκείνον των 12 καρπών του πνεύματος έτσι όπως ο Ακινάτης τον έβρισκε στην λατινική μετάφραση τής volgata: έλεος, χαρά, ειρήνη, υπομονή, πραότης, καλωσύνη, μεγαλοψυχία, αθωότης, πίστη, ταπεινότης, εγκράτεια και παρθενία. [Δέν υπάρχουν μ'αυτή την σειρά στα Ελληνικά και βρίσκονται μόνον εννέα]. Για να κατανοήσουμε περί τίνος πρόκειται, πρέπει να γνωρίζουμε ότι σε σύγκριση με τις αρετές και τα δώρα, Μακαρισμοί και καρποί δέν αντιπροσωπεύουν νέες κατηγορίες συνηθειών, αλλά μόνον τις ενέργειες που προέρχονται (απ' αυτά).

          «Ο όρος "καρπός" μεταφέρθηκε απο υλικά πράγματα στα πνευματικά. Όμως στα υλικά πράγματα λέγεται "καρπός" αυτό που παράγει το φυτό αφού έχει φτάσει στην τελειότητά (ωριμότητά) του και έχει καθαυτό μία κάποια γλυκύτητα. Και αυτός ο καρπός μπορεί να αναφερθεί σε δύο πράγματα: στο δένδρο που τον παράγει και στον άνθρωπο που από το δένδρο τόν μαζεύει. Σύμφωνα μ'αυτό το παράδειγμα όταν πρόκειται για πνευματικά πράγματα, μπορούμε να θεωρήσουμε τον όρο "καρπός" σε μία διπλή εκδοχή: με μία πρώτη σημασία θα μιλήσουμε για τον καρπό τού ανθρώπου για να δείξουμε αυτό που παράγεται από αυτόν και με μία δεύτερη σημασία, ο καρπός του ανθρώπου θα είναι αυτό που συγκέντρωσε, που καλλιέργησε»(ST Ia IIae q. 70 a. 1)! [Πάντως δέν ανήκει τελείως ο καρπός στο δένδρο. Το άνθος του δένδρου γονιμοποιείται από τον αέρα ή από τα πετεινά του ουρανού].

          Αυτή η απλή συστηματοποίηση του λεξιλογίου μάς επιτρέπει ένα πρώτο ξεκαθάρισμα. Εάν σκεφθούμε σ'αυτό που παράγεται απο τον άνθρωπο, είναι φανερό ότι ονομάζονται "καρποί" οι ανθρώπινες πράξεις. Εάν υπολογισθούν σύμφωνα με την ικανότητα της νοήσεως, τότε είναι καρποί της νοήσεως. Εάν όμως είναι καρποί σύμφωνα με μία πιό υψηλή αρετή, εκείνη του Αγίου Πνεύματος, εργαζόμενη στις αρετές και στα δώρα, τότε λέγεται ότι η πράξη του ανθρώπου είναι ο καρπός του Αγίου Πνεύματος, "σαν να προερχόταν από έναν θεϊκό σπόρο". 

          Εάν όμως σκεφθούμε τον καρπό σαν αυτό που έχει μαζευτεί, καλλιεργηθεί απο τον άνθρωπο, τότε φανερώνεται μία προοπτική ανύποπτου ανοίγματος. Ο καρπός τού ανθρώπου, όπως και εκείνος της γής, δέν είναι μόνον αυτό ή εκείνο το απομονωμένο προϊόν, αλλά η σοδειά ολόκληρη την οποία παρήγαγε η καλλιέργεια. Μεταφερόμενος στο πεδίο του ανθρώπου και της πράξης του, ο καλλιεργημένος καρπός θα είναι το έσχατο τέλος το οποίο θα απολαύσει ο άνθρωπος. «Συνεπάγεται ότι τα έργα μας, καθότι αποτελέσματα του πνεύματος Αγίου το οποίο ενεργεί σε μας, παρουσιάζονται σαν καρποί, αλλ'όμως στο μέτρο κατά το οποίο κατευθύνονται πρός το τέλος τους, πού είναι η αιώνιος ζωή, παρουσιάζονται μάλλον σαν άνθη»(ST Ia IIae q. 70 a. 1 ad 1). Ο Ακινάτης ο οποίος υπερασπίζεται την ακρίβεια της γλώσσας πολύ συχνά, δέν υποχωρεί ούτε σ'αυτή την περίπτωση μπροστά στην μεταφορά, μάλιστα δέ την καλοδέχεται : απο τον σπόρο που αφήνει το Άγιο Πνεύμα στην ψυχή μέχρι τον καρπό της Μακαριότητος, περνώντας ανάμεσα στα άνθη των καλών μας έργων, είναι τελικώς όλο αυτό ένα πρόγραμμα.

          Εάν όμως, ακολουθώντας τον Άγιο Παύλο, μιλά ευχαρίστως για τους καρπούς και όχι για τα άνθη, είναι γιατί οι ενάρετες πράξεις φέρουν μέσα τους την δική τους ευχαρίστηση και με κάποιο τρόπο και την αμοιβή τους {Σχόλιο τής πρός Γαλάτας 5,22 ανάγν. 6 κ. 322: τα έργα των αρετών και του πνεύματος οικοδομούν σε μας μία έσχατη πραγματικότητα (quid ultimum)}. Γι'αυτό και εδώ ακριβώς ξαναβρίσκουμε τους Μακαρισμούς. Όπως οι καρποί, οι Μακαρισμοί είναι επίσης πράξεις οι οποίες κατάγονται από τις αρετές και τα δώρα, αλλά διακρίνονται από τους καρπούς με την έννοια ότι είναι ακόμη καλύτερες ενέργειες: «Απαιτείται κάτι παραπάνω για τον όρο της Μακαριότητος από εκείνον των καρπών... ονομάζονται Μακαρισμοί μόνον τα τέλεια έργα και εξ'άλλου γι'αυτόν τον λόγο αποδίδονται στα δώρα παρά στις αρετές»(ST Ia IIae q. 70 a. 2). Περισσότερο, λόγω του γεγονότος ότι φέρουν το ίδιο όνομα του καρπού που έχει μαζευτεί τελευταία, οι μακαρισμοί μιλούν ακόμη καλύτερα για την εικόνα του καρπού, οι οποίοι δέν είναι παρά η αρχή ενός προορισμού που πρέπει να πραγματοποιηθεί. [Φυσική Μεταφυσική].

          Ανάμεσα στον Άγιο Αμβρόσιο, ο οποίος προόριζε τους Μακαρισμούς για την μέλλουσα ζωή και τον Αυγουστίνο, ο οποίος τούς εννοούσε για την παρούσα ζωή ή ακόμη και τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, ο οποίος τους χώριζε σε δύο κατηγορίες, ο Ακινάτης αναγκάστηκε να ψάξει τον δικό του προσωπικό δρόμο: Η απάντηση του λοιπόν είναι πιό ενδιαφέρουσα!

          «Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η ελπίδα της μέλλουσας μακαριότητος μπορεί να βρεθεί σε μας μ'έναν διπλό τρόπο: τόσο λόγω μίας κάποιας προπαρασκευής ή διαθέσεως πρός αυτή την μακαριότητα, αυτό δηλαδή που συμβαίνει κάτω από την μορφή τής αξίας, όσο και σαν κάποια ατελή αρχή τής μελλοντικής μακαριότητος η οποία πραγματοποιείται στους Αγίους και σ'αυτή την ζωή. Η ελπίδα να δούμε ένα δένδρο να καρπίσει όταν βλέπουμε να πετάγονται μόνο τα φύλλα του, είναι διαφορετική από εκείνη η οποία καθορίζεται από την εμφάνιση των πρώτων καρπών. 
Γι'αυτό όλα όσα εμφανίζονται σαν αξία στους μακαρισμούς συνιστούν μία προετοιμασία ή μία διάθεση πρός την μακαριότητα, τόσο αρχική όσο και τέλεια! Ενώ όλα όσα εμφανίζονται σαν αμοιβή ανήκουν τόσο στην τέλεια μακαριότητα και επομένως στην μέλλουσα ζωή, όσο και στην αρχική μακαριότητα όπως συμβαίνει στους Αγίους και στους τέλειους και επομένως στην παρούσα ζωή. Και πράγματι όταν κάποιος αρχίζει να προοδεύει στις πράξεις των αρετών και των δώρων, μπορούμε να ελπίσουμε ότι αυτός θα αποκτήσει την τελειότητα σαν προσκυνητής και σαν πολίτης του ουρανού!»(ST Ia IIae q. 69 a. 2).

          Αυτοί οι στοχασμοί μας μεταφέρουν χωρίς αμφιβολία την ηχώ μίας πνευματικής εμπειρίας, εάν όχι του συγγραφέως, τουλάχιστον εκείνης τόσων αγίων οι οποίοι φανέρωσαν, την μακαριότητά τους με τον τρόπο τους. Είναι αλήθεια βεβαίως, όπως εξηγεί και ο Ακινάτης σχετικά με την μακαριότητα των δακρύων, ότι οι άγιοι παρηγορούνται ήδη σ'αυτή την ζωή καθότι μετέχουν του παρακλήτου. Εξίσου οι πεινώντες την δικαιοσύνη είναι κι'αυτοί ικανοποιημένοι καθότι η τροφή τους, όπως εκείνη του Ιησού, είναι η υπακοή του θελήματος του Πατρός. Όσο για τους καθαρούς της καρδίας είναι εξίσου αληθές ότι βλέπουν τον Θεό κατά κάποιο τρόπο μέσω του δώρου της νοήσεως!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.