John Meyendorff - Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΜΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (9)

 Συνέχεια Τετάρτη 8 Νοεμβρίου 2023

Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΜΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ 

 Τζον Μάγιεντορφ 

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ από την πρωτότυπη γαλλική έκδοση

ΕΛ. ΜΑΪΝΑΣ

- Συμεών ο Νέος Θεολόγος (917-1022)

Στουδίτης μοναχός, έπειτα ηγούμενος στο μοναστήρι του αγίου Μάμαντα στην Κωνσταντινούπολη, ο Συμεών κατέχει εξαιρετική θέση στην ιστορία της πνευματικής ζωής του ανατολικού Χριστιανισμού. Ανήκει από τη μια πλευρά, πραγματικά, στους μεγάλους μυστικούς, δεξιοτέχνες της προσευχής του Ιησού, υιοθετώντας ολοκληρωτικά τη γραμμή που παρέδωσαν, αλλά από την άλλη πλευρά, η ασυνήθιστα δυνατή προσωπικότητά του εκφράζεται σχεδόν σε κάθε γραμμή που έγραψε. Μόνος αυτός από όλους τους ορθόδοξους μυστικούς του Μεσαίωνα, μιλεί ανοιχτά για την προσωπική και ενδόμυχη εμπειρία του, περιγράφει τα οράματα του, δεν φοβάται ν' αντιτάξει το πνευματικό γεγονός της μυστικής ζωής σ' ορισμένους παραδοσιακούς θεσμούς της 'Εκκλησίας.

Έχουν συχνά παρατηρήσει τον απρόσωπο χαρακτήρα που έχουν τα περισσότερα γραφτά ασκητικής και πνευματικής ζωής του ανατολικού Χριστιανισμού: Ο Ιωάννης της Κλίμακος ή κι αυτός ακόμη ο Μάξιμος ο Ομολογητής δεν προβάλλουν ποτέ τον εαυτό τους, όταν διδάσκουν την προσευχή. Έχουν συνείδηση πως ανήκουν σε μια σχολή πνευματικής ζωής, στη ζωή της Εκκλησίας. Κι ακόμη όταν τολμούν να πούν αυτό που άλλοι δεν έχουν πεί, βλέπουν στα πρωτότυπα αυτά στοιχεία μια καινούργια έκφραση της ίδιας παράδοσης. Ο Συμεών, στο βάθος δεν αποτελεί εξαίρεση σ' αυτό τον κανόνα, αλλά το γεγονός της προσωπικής συνάντησης με το Θεό του φαίνεται τόσο συντριπτικό, που δεν νοιάζεται τόσο πολύ όσο οι άλλοι να δώσει παραδοσιακή μορφή στα γραφτά του. Η μέθοδός του μπορεί να συγκριθεί στο σημείο αυτό με τη μέθοδο των μεγάλων μυστικών της Δύσης;;;[ΠΟΙΟΣ ΕΙΧΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΘΕΟ ΣΤΗ ΔΥΣΗ; ΚΑΝΕΝΑΣ]. Θα περιοριστούμε εδώ να υπογραμμίσουμε με μερικά κείμενα δύο κεφαλαιώδη στοιχεία του έργου του Συμεών:

1. Τη διαβεβαίωσή του για το πρωτείο του πνευματικού γεγονότος, ιδίως όταν περιγράφει τη δική του μεταστροφή. 

2. Τον έντονο ρεαλισμό της χριστοκεντρικής μυστικής ζωής και, κυρίως, το μυστηριακό του ρεαλισμό.

Να ένα απόσπασμα από το 91ο Λόγο του Συμεών όπου περιγράφει τη μοναστική του κλήση.

Συ με τράβηξες απ' το βρωμερό έλος, κι όταν άγγιξα το έδαφος, Συ με εμπιστεύτηκες στον υπηρέτη σου και μαθητή σου (Συμεών τον Ευλαβή, πνευματικό δάσκαλο του Συμεών του «νέου») διατάσσοντάς τον να με πλύνει από κάθε βρωμιά. Με οδήγησε από το χέρι όπως οδηγούν ένα τυφλό στην πηγή, δηλαδή στις άγιες Γραφές και στις θεϊκές σου εντολές... Μια μέρα όπου έτρεχα για να λουστώ στο καθημερινό λουτρό, πάνω στο δρόμο με συνάντησες Εσύ, Συ που με είχες άλλοτε τραβήξει από τη βρωμιά. Τότε είναι που για πρώτη φορά έλαμψε στ' αδύναμα μάτια μου το ακηλίδωτο φως του θεϊκού Σου προσώπου... Από την ημέρα αυτή, Συ ξαναγύριζες πιο συχνά. Κάθε φορά που βρισκόμουνα μπροστά στην πηγή, έπιανες το κεφάλι μου και το βύθιζες μέσα στο κύμα, αφήνοντάς μου να δω τη λάμψη του φωτός Σου, αλλά αμέσως χανόσουνα, ξαναγινόμενος αόρατος, χωρίς να μ' αφήσεις να καταλάβω ποιος ήσουν...

Στο τέλος, καταδέχτηκες, να μου αποκαλύψεις το φοβερό μυστήριο. Μια μέρα, όταν ακούραστα με βύθιζες και με ξαναβύθιζες, έτσι μου φαινότανε, στα καθαρτήρια νερά, είδα αστραποβόλες λάμψεις να με περικυκλώνουν. Είδα τις ακτίνες του Προσώπου Σου να αναμειγνύονται στα νερά, και νιώθοντας πλυμμένος από τ' απαστράπτοντα κύματα, βγήκα από τον εαυτό μου και βυθίστηκα καταγοητευμένος σε έκσταση.

Έτσι έζησα αρκετό καιρό. Έπειτα, με την χάρη Σου, μου δόθηκε να θαυμάσω ένα πιο φοβερό ακόμη μυστήριο. Είδα, πως παίρνοντάς με μαζί Σου, ανέβηκες στους ουρανούς, αλλά δεν ξέρω αν με παρέσυρες με σώμα η χωρίς σώμα μαζί Σου - Εσύ το ξέρεις μονάχα, Συ που με δημιούργησες...

Και Συ πάλι με άφησες μονάχο στη γη, όπου στεκόμουν προτήτερα, και βρέθηκα θρηνώντας κι απορώντας για την ταλαιπωρία μου. Επειτα από λίγο καιρό που βρισκόμουν στη γη καταδέχτηκες να μου δείξεις ψηλά, πάνω στα ουράνια που άνοιξαν, το προσωπό Σου ολόιδιο με ήλιο, χωρίς μορφή και είδος. 'Αλλά και τότε δεν μου δωσες να γνωρίσω ποιος ήσουν Εσύ. Και πως θα μπορούσα να το γνωρίσω, χωρίς Συ να μου το πείς, αφού την ίδια στιγμή εξαφανίστηκες από τη ματιά μου....

Και κλαίγοντας πάντοτε, βγήκα στην αναζήτησή Σου, Αγνωστε. Συντριμμένος από τη θλίψη κι από την κατάνυξη, απολησμόνησα εντελώς τον εαυτό μου και όλο τον κόσμο κι όσα βρίσκονται στον κόσμο, μη διατηρώντας στο Πνεύμα μου τίποτα απ' ό,τι είναι αισθητό. Τότε φανερώθηκες, Εσύ, Αόρατε, Απιαστε, Ανέγγιχτε. Αισθάνθηκα πως μου καθαρίζεις το νού, πως μου ανοίγεις τα μάτια της ψυχής μου, πως μου επέτρεψες να θαυμάσω πιο τέλεια τη δόξα Σου, και πως Συ ο ίδιος μεγάλωνες μέσα στο φως... Μου φάνηκε, ω Κύριε, πως Συ ο ακίνητος με πλησίαζες, Συ ο αμετάβλητος άλλαζες, Συ ο απρόσωπος έπαιρνες μορφή... Αστραποβολούσες πέρα από κάθε μέτρο και φαινότανε σαν να μου παρουσιαζόσουνα ολόκληρος, στο κάθε τι, σε μένα που έβλεπα καθαρά. Τόλμησα τότε να Σε ρωτήσω, λέγοντας: «Ποιος είσαι, Κύριε;»

Τότε για πρώτη φορά με καταξίωσες εμένα, τον άθλιο αμαρτωλό, ν' ακούσω τη γλύκα της φωνής Σου. Μου μίλησες με τέτοια τρυφερότητα που ρίγησα και καταγοητεύθηκα· αναρωτιόμουνα πως και γιατί ευεργετήθηκα με τις χάριτές Σου. Μου είπες: «Είμαι ο Θεός που έγινα άνθρωπος, για την αγάπη σου. Κι επειδή με πόθησες και μ' αναζήτησες μ' όλη σου την ψυχή, τώρα θα 'σαι αδελφός μου, φίλος μου, συγκληρονόμος της δόξας μου». Μου το 'πες και σώπασες. Έπειτα αργά απομακρύνθηκες από μενα, λατρευτέ μου και γλυκέ μου Δάσκαλε, Κύριε, Ιησού, Χριστέ μου. (Vie Spirituelle, ΧΧΙ, 1931, pp. 305-308).

Ο Συμεών, ταυτόχρονα ποιητής και μυστικός, εκφράζει εδώ σε εικόνες ζωντανές το ουσιώδες της χριστιανικής εμπειρίας: την κοινωνία με τον Απρόσιτο και τη γνωριμία με τον Άγνωστο, που έγιναν δυνατές με την Ενσάρκωση του Λόγου, που έσυρε το κτίσμα από την αμαρτία και το προσάρμοσε στη θεϊκή ζωή. Σ' αυτό εδώ το σημείο βρίσκεται, ακριβώς, αυτό που θα εκφράσει ο Παλαμάς πολύ αργότερα διακρίνοντας στο Θεό την ουσία και τις «ενέργειες»[ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ.ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ]. Ο Συμεών περιορίζεται;;; να βεβαιώσει την ουσιαστική υπερβατικότητα, να περιγράψει το συγκλονισμό που ένα δημιουργημένο ον αισθάνεται μπροστά στο Μυστήριο και να δηλώσει το γεγονός της Αποκάλυψης και της χάρης, το γεγονός της πρόσωπο με πρόσωπο όρασης, που προσφέρεται με τον Ιησού Χριστό από ένα ζώντα Θεό.

Ο «Νέος Θεολόγος» υπήρξε, σ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, σημείο αντιλεγόμενο με τις εκκλησιαστικές αρχές. Οι αρχές αυτές παρατηρούσαν με υποψία τον οραματιστή;;;; αυτό μοναχό να υπερασπίζεται με βίαιο πάθος την αρχαία μοναχικη συνήθεια της εξομολόγησης που γινότανε δεκτή από απλούς μοναχούς, χωρίς το χάρισμα της ιερωσύνης (η «εξομολόγηση» αυτή ήταν, άλλωστε, καθαρά διαφοροποιημένη από το Μυστήριο της «μετανοίας»), που αμφισβητούσε την αποτελεσματικότητα του βαπτίσματος αν δεν έφερε κανένα καρπό στο βαπτισμένο. Η ζωή του Συμεών αποτελεί απ' αρχή μέχρι τέλους μια εικονογράφηση της σύγκρουσης ανάμεσα στον προφήτη και στο ιερατείο, ανάμεσα στο Γεγονός και στο Θεσμό, που γνώρισαν πολλοί άλλοι άγιοι – στη Δύση, ο Φτωχούλης του Θεού! [ΑΛΛΟ Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΚΤΙΣΗΣ, ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ, ΤΟΥ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟ ΤΟΥ ΚΤΙΣΤΟΥ]. Ωστόσο στο Συμεών υπάρχει αδιαφιλονείκητη θεολογική κατανόηση και μια βαθειά ενδόμυχη οικειότητα με τη Βίβλο. Οι αναφορές στον απ. Παύλο δεν ξεχειλίζουν παντού στη διήγηση της μεταστροφής του που έχουμε διηγηθεί; Η αντίθεση του σε κάθε μηχανική αντίληψη των Μυστηρίων –ξένη άλλωστε στο σύνολο της Χριστιανικής Ανατολής– δεν τον οδήγησαν με κανένα τρόπο σε ξανακύλισμα προς τη μυστική «νοησιαρχία» του Ευαγρίου η προς τη νεοπλατωνική πνευματοκρατία.[ΑΛΛΟ ΤΟ ΚΤΙΣΤΟ ΚΑΙ ΑΛΛΟ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ. Η ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΟΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟ ΚΤΙΣΤΟ, ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΟΥ, ΣΤΗΝ ΟΛΟΤΗΤΑ ΤΟΥ. ΤΙ ΣΧΕΣΗ ΕΧΕΙ ΜΕ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΤΟΥ ΣΥΜΕΩΝ;] Τα Μυστήρια της Εκκλησίας αποτελούν ολοκληρωμένο να μέρος του πνευματικού του σύμπαντος και των προσευχών του, πριν και μετά τη θεία Κοινωνία. Οι προσευχές του είναι ανάμεσα στις πιο ρεαλιστικές απ' όσες περιέχει σήμερα ο «Συνέκδημος Ορθοδόξου».[ΑΛΛΟ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΑΛΛΟ Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ]

Όποιος Κοινωνεί Χριστέ μου 

στη θεουργική Σου χάρη 

μόνος του δεν είναι πιά 

αλλ' ολόκληρος μαζί Σου…

 Γι' αυτό, βλέπεις, προσεγγίζω 

με τα δάκρυα σε Σένα 

και ψυχή που 'ναι σπασμένη 

λύτρο στ' αμαρτήματά μου 

ικετεύοντας να λάβω 

και τη δύναμη για να 'χω 

στ' άμεμπτα Μυστήρια Σου 

μετοχή, ζωή που δίνουν, 

δίχως να με κατακρίνεις... 

Τόλμη δίνουνε σε μένα 

όλοι, που τους έχεις σώσει, 

με φτερώνουνε Χριστέ μου. 

Κι από τις ευεργεσίες, 

πλούσιες σ' όλους που δίνεις 

θάρρος παίρνω, τις δικές Σου. 

Χαίροντας, συνάμα τρέμω, 

τη φωτιά μεταλαμβάνω 

χορταράκι, με δροσίζει, 

τι παράδοξο το θαύμα! 

όπως στα παλιά η βάτος 

που καιγότανε αφλέκτως.

(ΙΖ΄ ευχή: Ακολουθία πριν τη θεία Κοινωνία)

Περί Θειας και Θεοποιού Μεθέξεως ή περί τής Θείας και Υπερφυούς απλότητος(1)  amethystos: Περί Θειας και Θεοποιού Μεθέξεως ή περί τής Θείας και Υπερφυούς απλότητος(1) (amethystosbooks.blogspot.com) 

Όλο το πανάχραντο και θεϊκό Σου Σώμα, αστραφτοκοπάει από τη φωτιά της θεότητάς Σου, με απόρρητο τρόπο, ενωμένο μαζί της. Συ μου χάρισες, Κύριε, το φθαρτό τούτο ναό -την ανθρώπινη μου σάρκα- που ενώθηκε με την άχραντη δική Σου, όπως το αίμα αναμείχθηκε με το δικό Σου αίμα και τώρα πια έγινε διάφανο κι ολοφώτεινο μέλος του Σώματος Σου... (Στο ίδιο έργο, p. 309)

Η ιδιοφυία του Συμεών του επιτρέπει να εκφράσει τη θρησκευτική αξία και το αυθεντικό πνευματικό περιεχόμενο των μοναχών της Ανατολής!!!. Ο ηγούμενος του αγίου Μάμαντα, διαβεβαιώνοντας πως κάθε αληθινός χριστιανός έχει ανάγκη από επικοινωνία ζωής με το Θεό, συνειδητής κοινωνίας με τον Ιησού Χριστό, εμπειρία ένωσης μαζί Του, έθεσε το πρόβλημα για την ακριβή φύση της ένωσης αυτής. Ο Γρηγόριος Παλαμάς θα δώσει τη λύση του προβλήματος στο δογματικό πεδίο.