Ο οικονομικός εφιάλτης της πανδημίας

Είμαστε αντιμέτωποι με συνθήκες πραγματικού πολέμου – με την έννοια πως τώρα, με αφορμή την πανδημία, έρχονται στην επιφάνεια όλα τα σκουπίδια που συσσωρεύτηκαν τα τελευταία σαράντα χρόνια από το δυσλειτουργικό σύστημα του ακραίου νεοφιλελευθερισμού που υιοθετήθηκε ανεύθυνα. Ειδικά όσον αφορά τις τράπεζες, κυρίως αυτές που είναι εκτεθειμένες στην αγορά παραγώγων συνολικού ύψους διεθνώς άνω των 600 τρις $, όπως τη Deutsche Bank, η κατάσταση θα είναι εφιαλτική – τόσο για τη χώρα της, όσο και για την Ευρωζώνη. Βιώσιμες και μακροπρόθεσμες λύσεις ασφαλώς υπάρχουν ακόμη – αλλά δεν πρόκειται να υιοθετηθούν ειδικά στην ΕΕ, εξαιτίας της Γερμανίας. Αντίθετα, οι κεντρικές τράπεζες θα πλημμυρίσουν ξανά τις αγορές με νέα χρήματα – αυξάνοντας ακόμη περισσότερο τη δύναμη του χρηματοπιστωτικού τέρατος. Ο κορώνα ιός λοιπόν θα περάσει, είτε βρεθεί εμβόλιο είτε όχι, αλλά ο χρηματοπιστωτικός ιός θα παραμείνει – έως ότου την επόμενη φορά που μάλλον θα είναι η τελευταία, καταρρεύσει παταγωδώς ολόκληρο το σύστημα.

Ανάλυση

Βιώνουμε μία κρίση που κανένας δεν γνωρίζει την πραγματική της έκταση – κρίνοντας από ένα μικρό χωριό της βόρειας Ιταλίας που ως περιοχή πλήττεται σε μεγάλο βαθμό, κυρίως λόγω των αυξημένων εμπορικών συναλλαγών της τα τελευταία χρόνια με την Κίνα, αλλά και του λιμανιού της Cosco. Στο μικρό αυτό χωριό των 3.341 κατοίκων (Vò Euganeo), διαπιστώθηκε ο πρώτος νεκρός από τον κορώνα ιό στις 21 Φεβρουαρίου – με αποτέλεσμα να επιβληθούν τεστ σε όλους.

Σύμφωνα με αυτά τα τεστ, 66 άτομα είχαν προσβληθεί από τον ιό – όπου όμως περισσότεροι από το 50% αυτών που είχαν μολυνθεί, δεν είχαν κανενός είδους συμπτώματα. Επομένως κανένας δεν γνωρίζει τον αριθμό αυτών που έχουν ήδη μολυνθεί, χωρίς να εμφανίζουν ακόμη συμπτώματα – οπότε βρισκόμαστε σε άγνωστα νερά. Το χωριό πάντως επέβαλλε στον εαυτό του καραντίνα για δύο εβδομάδες όπου, μετά τον έλεγχο που ακολούθησε, βρέθηκαν μόνο έξι άτομα με τον ιό και απομονώθηκαν σε καραντίνα – ενώ όλοι οι υπόλοιποι συνέχισαν την κανονική τους ζωή.

Από την άλλη πλευρά, μετά το πρώτο κρούσμα κορώνα ιού στη Βενεζουέλα, ο πρόεδρος της επέβαλλε επίσης καραντίνα στο σύνολο του πληθυσμού – απαγορεύοντας τις πτήσεις και την κίνηση στους δρόμους, κλείνοντας τα σχολεία κλπ. Εν τούτοις η πανδημία στη χώρα μπορεί να εξελιχθεί σε μεγάλη καταστροφή, αφού έχει ελλείψεις στα πάντα – ακόμη και σε νερό για το πλύσιμο των χεριών. Παρ’ όλα αυτά, το ΔΝΤ αρνείται να τη στηρίξει με τα 5 δις $ που ζήτησε (50 δις $ έδωσε πριν από μήνες στην Αργεντινή), ενώ οι Η.Π.Α. δεν της δίνουν τα τεστ για τον κορώνα ιό που χρειάζεται – συνεχίζοντας να επιδιώκουν την ανατροπή του Maduro, αυτή τη φορά με τη βοήθεια της επιδημίας.

Όταν δε η Κίνα έστειλε στη χώρα που υποφέρει επί πλέον από έλλειψη ηλεκτρισμού, τροφίμων και νερού ιατρικό υλικό και 300.000 τεστ, οι Η.Π.Α. εμπόδισαν την εισαγωγή τους – στα πλαίσια των κυρώσεων που έχουν επιβάλλει στη Βενεζουέλα, όπως επίσης στο Ιράν.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση

Στην οικονομία τώρα, φαίνεται πως οδηγούμαστε σε μία πολύ μεγαλύτερη κρίση από αυτήν του 2008 – η οποία βέβαια είχε διαφορετικές αιτίες. Στην καλύτερη περίπτωση, η διάδοση του ιού που έχει μεταδοθεί πλέον σε ολόκληρο τον πλανήτη, θα επιβραδυνθεί – με αποτέλεσμα όμως να συνεχιστεί έως το 2021. Ως συνέπεια αυτού του γεγονότος, θα πρέπει να υπολογίζουμε πως όλες οι καταναλωτικές δραστηριότητες των ανθρώπων που συνδέονται με την αλληλεπίδραση μεταξύ τους, όπως στον τουρισμό, στα ξενοδοχεία, στα εστιατόρια, στις πολιτιστικές εκδηλώσεις κλπ., θα μειωθούν τουλάχιστον κατά 70% – για ένα χρονικό διάστημα που κανένας δεν γνωρίζει, ιδιαίτερα όταν χώρες όπως η Ιταλία άρχισαν να επιβάλλουν το στρατιωτικό νόμο σε ορισμένες περιοχές τους.

Σε κάθε περίπτωση, ο κορώνα ιός προκάλεσε ήδη ένα κραχ καταστροφικών διαστάσεων –  με τους μεγαλύτερους δείκτες να χάνουν έως και το 40% της αξίας τους. Αυτό σημαίνει πως όταν στα τέλη Μαρτίου οι επιχειρήσεις και οι τράπεζες θα κληθούν να καταθέσουν τους Ισολογισμούς τους για το πρώτο τρίμηνο, τότε θα υποχρεωθούν να αποτιμήσουν τα χαρτοφυλάκια των μετοχών τους με πολύ μικρότερες τιμές – υπενθυμίζοντας πως αυτός ο μηχανισμός (διεθνή λογιστικά πρότυπα) εξαΰλωσε μετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers το 2008 τα ίδια κεφάλαια των τραπεζών, με αποτέλεσμα να δαπανήσουν τα κράτη τεράστια ποσά για να τις διασώσουν.

Ειδικά όσον αφορά τις τράπεζες που είναι εκτεθειμένες στην αγορά παραγώγων, ύψους άνω των 600 τρις $, όπως τη Deutsche Bank (πάνω από 40 τρις $), η κατάσταση θα είναι εφιαλτική – τόσο για τη Γερμανία, όσο και για την Ευρωζώνη. Αυτός είναι ο λόγος, εκτός από τα μηδενικά επιτόκια, που οι μετοχές των μεγάλων τραπεζών έχουν καταρρεύσει – όπως επίσης των αεροπορικών εταιριών, για παράδειγμα της Lufthansa, που χωρίς τη στήριξη των κρατών τους θα χρεοκοπήσουν.

Ακόμη χειρότερα, εάν για παράδειγμα τράπεζες, επενδυτικά κεφάλαια, ασφαλιστικές εταιρείες, συνταξιοδοτικά ταμεία ή άλλες επιχειρήσεις έχουν στο χαρτοφυλάκιο τους μετοχές της Lufthansa (-39,7% σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, γράφημα), επειδή είναι μία υγιής εταιρεία, θα αναγκασθούν να εγγράψουν στα τέλη Μαρτίου μεγάλες ζημίες στους ισολογισμούς τους – οπότε πάρα πολλοί άνθρωποι θα χάσουν τα χρήματα τους ή τις συντάξεις τους.

Περαιτέρω, οι άνθρωποι σε ολόκληρο τον πλανήτη θα μειώσουν τις αγορές διαρκών κεφαλαιουχικών αγαθών, όπως είναι τα αυτοκίνητα – κάτι που συνέβη επίσης το 2008. Ως εκ τούτου οι πωλήσεις των συγκεκριμένων βιομηχανιών, από τις οποίες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η Γερμανία, θα περιοριστούν απότομα τους μήνες που θα ακολουθήσουν – επομένως θα μειωθούν οι τιμές των μετοχών τους, θα υποστούν ξανά ζημίες οι τράπεζες κλπ. που έχουν αυτές τις μετοχές στα χαρτοφυλάκια τους κοκ., με αποτέλεσμα να τεθεί σε λειτουργία ένας δεύτερος ζημιογόνος κύκλος. Φυσικά όλες αυτές οι εταιρίες θα απολύσουν εργαζομένους – με αποτέλεσμα να μειωθεί η ζήτηση και να επιβαρυνθούν τα κρατικά ή ιδιωτικά ασφαλιστικά ταμεία.

Υπάρχει όμως και ένας τρίτος συντελεστής που θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο – η τιμή του πετρελαίου που δεν κατέρρευσε μόνο λόγω του κορώνα ιού και του περιορισμού των παγκοσμίων εμπορικών συναλλαγών αλλά, επί πλέον, από τον ενεργειακό πόλεμο μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας, της Ρωσίας και των Η.Π.Α. Εν προκειμένω, αν και θα λειτουργήσει θετικά ως ανάχωμα στο στασιμοπληθωρισμό που προβλέπεται, επειδή θα μειωθεί το κόστος ζωής των ανθρώπων, των βιομηχανιών, οι τιμές των αγαθών κλπ., θα είναι καταστροφική για το κλίμα – παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς.

Εν πρώτοις βέβαια θα μειωθούν μαζικά οι εκπομπές ρύπων CO₂, λόγω του ότι δεν θα πετούν πολλά αεροπλάνα, δεν θα κινούνται τόσο τα αυτοκίνητα ή/και δεν θα λειτουργούν αρκετές βιομηχανίες. Μακροπρόθεσμα όμως θα είναι αδύνατη η εφαρμογή σχεδίων όπως αυτά της Κομισιόν (Green Deal), για την πράσινη ανάπτυξη – αφού στηρίζονται όλα στον περιορισμό των εκπομπών ρύπων CO₂ είτε μέσω της επιβολής φόρων, είτε μέσω της εμπορίας. Οι τελευταίοι όμως δεν θα είναι πλέον σε θέση να καθορίζουν τα κίνητρα των τιμών που θα ήταν βιώσιμα, εάν η τιμή του πετρελαίου παραμείνει χαμηλή ισοσταθμίζοντας το κόστος των ρύπων.

Συνεχίζοντας στις τράπεζες και ελπίζοντας να μην ξεκινήσει κάποιο Bank run, διαθέτουν μεν περισσότερα ίδια κεφάλαια από το 2008, αλλά το μέγεθος της πτώσης των τιμών των μετοχών που διατηρούν στα χαρτοφυλάκια τους, απειλεί ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό τομέα – όπως φάνηκε από την κίνηση πανικού της Fed την Κυριακή να μηδενίσει ξαφνικά τα βασικά επιτόκια. Έτσι δημιούργησε την εντύπωση πως υπάρχει ήδη στενότητα ρευστότητας στη χρηματαγορά των Η.Π.Α. – ως αποτέλεσμα της απώλειας εμπιστοσύνης των τραπεζών μεταξύ τους, όπως το 2008.

Φυσικά πρόκειται για μία υπόθεση που ελπίζουμε να μην επαληθευθεί – καθώς επίσης να επέμβουν μαζικά και έγκαιρα όλα μαζί τα κράτη, περισσότερο από ότι το 2009, αφού διαφορετικά δεν μπορεί να αποκλεισθεί η ολοκληρωτική κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού μας συστήματος: η οικονομική πυρηνική τήξη. Χρειάζονται πάντως πολύ πιο ριζικά μέτρα από αυτά του 2009, τεκμηριώνοντας πως οι συνεχείς κρίσεις του καπιταλισμού-καζίνο γίνονται όλο και μεγαλύτερες – ενώ εάν δεν υιοθετηθούν σοβαρές αλλαγές, ίσως η σημερινή να είναι η τελευταία που θα αντέξει το σύστημα (εάν).

Τα μέτρα στήριξης

Περαιτέρω, για να στηριχθούν οι οικονομίες των κρατών, θα χρειαστούν μέτρα της τάξης του 5% άμεσα και σταδιακά έως το 10% του ΑΕΠ – ανάλογα με το βάθος της κρίσης και το χρόνο που θα διαρκέσει η αντιμετώπιση του κορώνα ιού. Για να μη διαλυθούν δε η Ευρωζώνη και η ΕΕ, δεν φτάνει μόνο η επέμβαση της ΕΚΤ για τη στήριξη (=διατήρηση των χαμηλών επιτοκίων) των κρατικών και εταιρικών ομολόγων – αλλά θα πρέπει επιπλέον να εκδοθούν ευρωομόλογα όπως πρότεινε η Ιταλία (Corona Bonds) για να χρηματοδοτηθούν βιώσιμα τα υποχρεωτικά ελλείμματα όλων των κρατών για την αντιμετώπιση της κρίσης.

Εύλογα τώρα θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς εάν θα άντεχε τόσα ελλείμματα η ΕΕ (οι Η.Π.Α. κλπ.) – όπου η απάντηση είναι θετική, εάν συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι είμαστε αντιμέτωποι με συνθήκες πραγματικού πολέμου, με την έννοια πως τώρα έρχονται στην επιφάνεια όλα τα σκουπίδια που συσσωρεύτηκαν τα τελευταία σαράντα χρόνια από το δυσλειτουργικό σύστημα του ακραίου νεοφιλελευθερισμού που υιοθετήθηκε ανεύθυνα. Εν προκειμένω, δεν υπάρχει κανένας λόγος να σημειωθούν οι μαζικές χρεοκοπίες κρατών που προβλέπονται από τόσο μεγάλα ελλείμματα – με τελικό αποτέλεσμα το δημόσιο χρέος της ΕΕ ή των Η.Π.Α. να εκτοξευθεί ακόμη και στο 200% του ΑΕΠ τους.

Αρκεί βέβαια να υπάρξει αλληλεγγύη και να συγκεντρωθούν όλα αυτά τα χρέη σε ένα «ευρωπαϊκό ταμείο μετασχηματισμού» (ομοσπονδιακό για τις Η.Π.Α.) που θα αναχρηματοδοτείται από την ΕΚΤ και θα διατηρεί μηδενικά τα επιτόκια για όσο χρονικό διάστημα απαιτηθεί – έτσι ώστε να διενεργούνται οικολογικές επενδύσεις στις υποδομές και να εξασφαλίζεται η λειτουργία ολόκληρης της ευρωπαϊκής οικονομίας (πηγή: P. Egger).

Να συμφωνηθεί δηλαδή ένα πραγματικό «πράσινο νέο εγχείρημα» (Green New Deal), με την ευρεία έννοια της λέξης – ενώ αργότερα, όταν μετά από χρόνια σταθεροποιηθεί η Οικονομία, να διαλυθεί, διαγράφοντας τα χρέη όλων των χωρών. Η ΕΚΤ βέβαια θα έχει τότε αρνητικά ίδια κεφάλαια αρκετών τρις €, αλλά θα μπορεί να τα σβήσει ξεκινώντας από την αρχή – όπως συνέβη κατά κάποιον τρόπο μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο παρελθόν έχουμε αναφερθεί σε μία σχετικά παρόμοια λύση (ανάλυση) – χωρίς δυστυχώς να δοθεί σημασία από κανέναν.

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, φαίνεται πως αλλάζουν αντιλήψεις πολλά κράτη – όπως η Γαλλία που σχεδιάζει να ρυθμίσει την Υγεία εκτός των κανόνων της ελεύθερης αγοράς, η Ισπανία που ήδη κρατικοποιεί τις ιδιωτικές κλινικές κοκ.. Εν τούτοις, δεν επιχειρείται η αποδυνάμωση των χρηματαγορών, προτού καταστρέψουν ολόκληρο τον πλανήτη με την ανεξέλεγκτη κερδοσκοπία τους.

Ως εκ τούτου, δεν πιστεύουμε πως θα υιοθετηθούν ριζικές, μακροπρόθεσμα βιώσιμες λύσεις, ειδικά λόγω του ότι δεν θα συμφωνούσε ποτέ η Γερμανία – αλλά πως οι κεντρικές τράπεζες θα πλημμυρίσουν ξανά τις αγορές με νέα χρήματα. Έτσι θα αυξήσουν ακόμη περισσότερο τη δύναμη του χρηματοπιστωτικού τέρατος. Ο κορώνα ιός λοιπόν θα περάσει, είτε βρεθεί εμβόλιο είτε όχι, αλλά ο χρηματοπιστωτικός ιός θα παραμείνει – έως ότου την επόμενη φορά που μάλλον θα είναι η τελευταία, καταρρεύσει παταγωδώς ολόκληρο το σύστημα.

Βασίλης Βιλιάρδος

Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Λύσης

Βουλευτής Επικρατείας

https://analyst.gr/2020/03/20/o-oikonomikos-efialtis-tis-pandimias/