Ο Μεγαλέξανδρος και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός

 Γράφει ο Χαράλαμπος Μηνάογλου, Δρ Ιστορίας

ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΡΑΙΟΣ, ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ, ΦΡΑΝΣΙΣΚΟ ΝΤΕ ΜΙΡΑΝΤΑ: η Ελληνική Σκέψη στην Αυτοθέσμιση των Κοινωνιών, τον Διαφωτισμό και την Γνώση / ΑΞΟΝΑΣ ΙΙ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΣΤΟΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ, ΤΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ, ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ
ΓΝΩΣΗ

Σὲ ὅλες τὶς περιόδους τῆς Τουρκοκρατίας ὁ Ἀλέξανδρος προβάλλεται ὡς σύμβολο ἀντίστασης στὸν κατακτητή, καθὼς ἡ ἐπιβολή του ὡς ἀπόλυτου κυρίαρχου στὴν Ἀνατολὴ κατὰ τὸ παρελθὸν γεννᾶ ἐλπίδες γιὰ μία παρόμοια ἐξέλιξη στὸ παρόν. Πέρα ὅμως ἀπὸ αὐτὸ ὁ Μεγαλέξανδρος κατέστη καὶ ὁ συνεκτικὸς δεσμὸς τῶν ἁπανταχοῦ Ἑλλήνων. Λειτούργησε ἑνοποιητικὰ πέρα ἀπὸ τὸν χρόνο καὶ μέσα στὸν χῶρο. Τὸ τοπικιστικὸ πνεῦμα, ἀλλοῦ περισσότερο καὶ ἀλλοῦ λιγότερο ὑπῆρχε καὶ κατὰ τὴν Τουρκοκρατία. Φράσεις, ὅμως, σὰν καὶ τὴν ἀκόλουθη ποὺ ἐκστομίζει ὁ Ἀλέξαδνρος σίγουρα ἐνίσχυσαν τὴν αἴσθηση τοῦ συνανήκειν τῶν Πελοποννησίων, τῶν Στερεοελλαδιτῶν, τῶν Νησιωτῶν, τῶν Μακεδόνων, τῶν Μικρασιατῶν καὶ τῶν ὑπόλοιπων τοπικῶν ἑλληνικῶν κοινοτήτων: «Ὦ θαυμαστοὶ καὶ ἀνδρειωμένοι Μακεδόνιοι καὶ Παμφλαγόνες καὶ Λακεδαιμόνιοι, ἀκούσατε ὅλοι» . Ὅλοι ὑπηρετοῦν στὸν ἀγώνα τοῦ Ἀλέξανδρου κατὰ τῶν Περσῶν, ὅπως ἀκριβῶς στὰ χρόνια τῆς Ἐπανάστασης θὰ ὑπηρετήσουν στὸν Ἀγώνα κατὰ τῶν Τούρκων.

Αὐτὸν τὸν Ἀλέξανδρο γνωρίζει ὁ ἑλληνικὸς κόσμος τῆς Τουρκοκρατίας. Πέρα ἀπὸ τοὺς λογίους, καὶ ἁπλοὶ ὀλιγογράμματοι Ἕλληνες, τὸ ἀναγνωστικὸ κοινὸ τῶν ἀλλεπάλληλων ἐκδόσεων τῆς Φυλλάδας, τὸν ἀντιμετωπίζουν ὡς σύμβολο ἀντίστασης ἢ καὶ λύτρωσης ἀπέναντι στὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία, ἰδίως κατὰ τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ 18ο αἰώνα, στὰ χρόνια δηλαδὴ τοῦ Διαφωτισμοῦ. Χαρακτηριστικὴ εἶναι ὡς πρὸς τοῦτο ἡ περίπτωση τοῦ Ἰωάννη Πρίγκου, ἐμπόρου ἀπὸ τὴν Ζαγορά, ὁ ὁποῖος ἔζησε μετὰ τὰ μέσα τοῦ 18ου αἰώνα στὸ Ἄμστερνταμ καὶ ἔβλεπε μὲ συμπάθεια τὴν Ρωσία. Ἐκεῖ συνέταξε τὸ ἀκόμη ἀνέκδοτο Χρονικὸ τοῦ Ἄμστερνταμ. Σὲ ἕνα ἀπόσπασμα τοῦ ὀγκώδους αὐτοῦ κειμένου, ποὺ εὐτυχῶς ἔχουμε τὴν τύχη νὰ ἔχει ἐκδοθεῖ ἀπὸ παλιά, ὁ Πρίγκος σημειώνει τὰ παρακάτω ὡς λεγόμενα ἑνὸς Ἕλληνα ποὺ βλέπει τὴν μεγαλοπρέπεια τῆς ὁλλανδικῆς Αὐλῆς:

«Οἷς κρίμασι Κύριε, εἶπε, καὶ διατὶ ἐμεῖς νὰ εἴμεστε ἀπὸ κάτω ἀπὸ τὸν Τοῦρκο, καὶ διατὶ ἐμεῖς νὰ εἴμεστε ὑπόδουλοι καὶ νὰ μὴ ἔχωμε καθὼς ἐτοῦτοι βασίλειο καὶ ἐλευθερία; ἔλεος σὺ κύριε, ὅπου ἐλευθέρωσες τὸν Ἰσραηλιτικὸν λαὸν ἀπὸ τὴν δουλείαν τοῦ Φαραώ, ἐλευθέρωσε καὶ ἐμᾶς τοὺς ὀρθοδόξους χριστιανοὺς ἀπὸ τὸν Τοῦρκο… Ὁ Θεὸς νὰ γίνῃ καὶ εἰς ἐμᾶς ἔλεος νὰ ἐλευθερωθῇ τὸ γένος ἀπὸ τὸν Ἀγαρινόν, ὁ Θεὸς νὰ ἐννεύσῃ εἰς τὴν καρδίαν ταῆς Βασιλείας Ρουσσίας, ὅπου εἶναι ὁμόπιστη, νὰ μᾶς ἐλευθερώσῃ ἀπὸ τὸν ζυγὸν τὸν βαρὺν καὶ τὸν ἀβάστακτον, τὸν ἄδικον, τὸν ἅρπαγον, τὸν ἄπιστον Τοῦρκο, διὰ αὔξησιν, στερέωσιν τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ναὶ κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν γίνου ἔλεος. Ἕως πότε βασιλεύει αὐτὸ τὸ ἥμισυ φεγγάρι ὅπου κυριεύει τὴν πόλιν τοῦ Κωνσταντίνου; Ἀπὸ τὰ 1454(sic) ἕως τώρα 1768, χρόνοι 314. Φτάνει Θεέ μου ἡ ὀργή σου, μακροθύμησον, ἀκόμη δὲν σώθηκαν οἱ ἁμαρτίες νὰ μᾶς ἐλευθερώσῃς, Θεέ μου; Ἐπαραοργίσαμε τὴν καλοκαγαθίαν σου καὶ διὰ τοῦτο μᾶς ἔβαλες σὲ ὑποταγὴ τοιούτου ἀγρίου θερίου τοῦ ἀσεβοῦς Ἀγαρηνοῦ. Θεέ μου, νεῦσον εἰς τὲς καρδιὲς τῶν χριστιανῶν βασιλέων νὰ ὁμονοιάσουν νὰ ἐξαθρακίσουν αὐτὸν τὸν αἱμοβόρον λύκον, αὐτὸ τὸ ἀχόρταγο … ζῶο, ὁποὺ ἡ ζωή του εἶναι σὰν τοῦ χοίρου, εἰς τὴν τροφὴν καὶ τὴν τρυφήν, στὴν ἀδικία μὲ τὰ δοσίματά του, βάρη ἀπάνω εἰς βάρη, διὰ νὰ μᾶς λιγάνῃ, νὰ μᾶς ἀφανίσῃ. Θεέ μου ἀφάνισέ τον, ἂς πάγῃ αὐτὴ ἡ ὀργὴ ἐκεῖ, ἀπὸ ἐκεῖ ὅπου ἦλθε. Ἀσήκωσε, Θεέ μου, ἕναν ἄλλον Ἀλέξανδρον, ὥς ποτε ἐκεῖνος τοὺς Πέρσας ἔδιωξε ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, ἔτζι καὶ αὐτὸν τὸν τύραννο νὰ τὸν διώξῃ, νὰ λάμψῃ πάλε ἡ χριστιανοσύνη στοὺς τόπους τῆς Ἑλλάδος καθὼς καὶ πρῶτα».

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΟΛΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΕΔΩ

Ο Μεγαλέξανδρος και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός - Χαράλαμπος Μηνάογλου

Πηγή