ΕΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ (3)

 Συνέχεια από :  Τετάρτη 9 Ιουνίου 2021

Ενολογια-Οντολογία (3)

Μεγέθυνση της έννοιας του Είναι στον Πλάτωνα.

Του Giovanni Reale!

Ο Πλάτων ισχυριζόταν πως η ιδιότης του Είναι ανήκει μόνον στον ιδεατό κόσμο (συμπεριλαμβανομένων των ενδιαμέσων μαθηματικών όντων, τα οποία είναι νοητά και δεν είναι αισθητά). Η πρώτη αρχή του ΕΝΟΣ-ΑΓΑΘΟΥ εθεωρείτο επέκεινα της ουσίας, ενώ η υλική αρχή της δυάδος εθεωρείτο υποκάτω του Είναι. Πρέπει να ενθυμούμαστε επίσης πως για τον Πλάτωνα, το Είναι αφορά πάντοτε σε μία μείξη (μία συνθετική μεσότητα) αυτών των δύο υπερτάτων αρχών.

Όμως η δομή τού Είναι σαν μείξη συνεπάγεται, για τον Πλάτωνα, μια ριζική διαφοροποίηση στο επίπεδο του νοητού κόσμου και στο επίπεδο του αισθητού. Και πράγματι, ενώ η συνθετική μεσότης των αρχών του πεπερασμένου και του απείρου,  στο επίπεδο του νοητού κόσμου δεν συνεπάγεται σε καμμία περίπτωση γέννηση και φθορά, καθότι η ίδια η υλική αρχή του απείρου είναι νοητού χαρακτήρος (ένα είδος νοητής ύλης) στο επίπεδο του φυσικού κόσμου, στον οποίον η Δυάδα αποκτά ένα είδος αλλαγής τής Φύσεως, συνεπάγεται γέννηση, όπως επίσης και την επέμβαση μιας επαρκούς αιτίας, καθώς και την αναπόφευκτη φθορά.

Αυτό συνεπάγεται επίσης και μιαν αλλαγή, ακόμη και του βάθους του χαρακτήρος του. Αληθινό «Είναι» για τον Πλάτωνα είναι μόνον αυτό που δεν γεννιέται και δεν φθείρεται. Αυτό που γεννιέται, αυξάνει και στην συνέχεια φθείρεται, δεν είναι, αντιθέτως, ποτέ «αληθινό είναι».

Θα μπορούσαμε να πούμε πως το γίγνεσθαι είναι κάτι που «ψάχνει το Είναι», και πως κατά κάποιον τρόπο (όμως πρόχειρα ή μερικά) το αποκτά, αλλά δεν το κατέχει για πάντα και ποτέ ολοκληρωτικά.

Όλα αυτά βρίσκονται υπέροχα καθορισμένα, σ' ένα μικρό απόσπασμα από τον Τίμαιο: 27D-28A.

«Τί πράγμα είναι αυτό που είναι πάντοτε και δεν γεννιέται; Και τί πράγμα είναι αυτό που γεννιέται ασταμάτητα και δεν είναι Είναι (όν); Το πρώτο είναι αυτό που συλλαμβάνεται με τον Νού μέσω στοχασμού, διότι είναι πάντοτε μέσα στις ίδιες συνθήκες. Το δεύτερο, αντιθέτως, είναι η γνώμη, πράγμα υποθετικό, μέσω της παραλόγου αισθητηριακής αντιλήψεως, διότι αυτό γεννιέται αναγκαίως, γεννιέται απο μιαν αιτία: και πράγματι είναι αδύνατον σε οποιοδήποτε πράγμα να γεννηθεί χωρίς να έχει μιαν αιτία».

Ένα άλλο χωρίο, ιδιαιτέρας σημασίας, βρίσκεται στην ΠΟΛΙΤΕΙΑ (V, 476E-477B), όπου ακόμη πιο καθαρά, η σφαίρα του αισθητού, που είναι αντικείμενο γνώμης και όχι επιστήμης, η οποία και είναι δυνατή μόνον για το αμετάβλητο και αιώνιο Είναι, παρουσιάζεται σαν να είναι τοποθετημένη στην μέση ανάμεσα στο Είναι και στο Μή-Είναι. Πράγμα που είναι εντελώς διαφορετικό από την μεσότητα ανάμεσα στον κόσμο των ιδεών και τον αισθητό κόσμο, του οποίου το Είναι έχει τους ίδιους χαρακτήρες του αμετάβλητου και της αιωνιότητος των ιδεών.

Έτσι λοιπόν το αισθητό Είναι είναι ένα Είναι, κατά κάποιον τρόπο ενωμένο με το Μή-Είναι, δηλαδή ένα Όν που βρίσκεται στη μέση του δρόμου ανάμεσα σ’αυτό που αληθινά είναι και σ’αυτό που δεν είναι.

Ας διαβάσουμε και αυτό το χωρίο, έχοντας υπόψη μας πως το θέμα σε τούτη την περίπτωση είναι γνωσιολογικού χαρακτήρος, αλλά τονίζονται ταυτοχρόνως και οι οντολογικές συνέπειες των μορφών της γνώσης!

-Αυτός που γνωρίζει, γνωρίζει κάποιο πράγμα, ή τίποτε;

-Θα απαντήσω πως γνωρίζει κάποιο πράγμα.
-Ένα πράγμα που ίσως υπάρχει ή μήπως που δεν υπάρχει;

-Ένα πράγμα που είναι: διότι πώς θα ήταν δυνατόν να γνωσθεί ένα πράγμα που δεν υπάρχει;

-Αφομοιώσαμε λοιπόν επαρκώς αυτό το σημείο; Δηλ. πως αυτό που ολοκληρωτικώς είναι, είναι και ολοκληρωτικώς αναγνωρίσιμο, και πως αυτό που δεν είναι με κανέναν τρόπο, είναι και ολοκληρωτικώς άγνωστο;

-Με απολύτως επαρκή τρόπο.

-Και τότε λοιπόν, εάν κάτι βρισκόταν μ’ έναν τρόπο ώστε να είναι και να μην είναι, δεν θα βρισκόταν στη μέση ανάμεσα σ’αυτό που ολοκληρωτικώς είναι και σ’αυτό που δεν είναι καθόλου;

-Είναι ενδιάμεσο.

-Λοιπόν, εάν γι’αυτό που είναι, είπαμε πως υπάρχει η γνώση, και γι’ αυτό που δεν είναι, υπάρχει αναγκαίως άγνοια, γι’αυτό που είναι ενδιάμεσο θα πρέπει να ερευνήσουμε για κάτι ενδιάμεσο ανάμεσα στην άγνοια και στην επιστήμη, εάν κάτι αυτού του είδους είναι δυνατόν να υπάρχει;

-Οπωσδήποτε.

 Συνεχίζεται

 Αμέθυστος