Marie Louise von Franz --- Puer aeternus (3)

 Συνέχεια από : Παρασκευή 3 Δεκεμβρίου 2021

Ewiger Jüngling und kreativer Genius

Μέρος πρώτο: “Ο μικρός πρίγκηπας”(Saint-Exupery)

Αιώνιος έφηβος και δημιουργικός Genius

Όταν ήμουν έξι χρονών, είδα σε ένα βιβλίο για την ζούγκλα, που ονομαζόταν “Βιωμένες Ιστορίες”, μια πολύ εντυπωσιακή εικόνα. Έδειχνε ένα τεράστιο φίδι που κατάπινε ένα άγριο ζώο. Εδώ μια κόπια της ζωγραφιάς:

Στο βιβλίο έγραφε: “Οι βόες καταπίνουν το θήραμά τους ολόκληρο, χωρίς να το κατασπαράξουν. Μετά από αυτό δεν μπορούν πια να κινηθούν και κοιμούνται έξι μήνες για να χωνέψουν.”

Τότε έκανα πολλές σκέψεις για τις περιπέτειες της ζούγκλας, και είχα ολοκληρώσει την πρώτη μου ζωγραφιά με ένα χρωματιστό μολύβι. Εδώ η ζωγραφιά νούμερο 1. Φαινόταν έτσι:

Ζωγραφιά 1

Έδειξα το αριστούργημά μου στους μεγάλους και τους ρώτησα αν η ζωγραφιά τους φοβίζει.

Μου απάντησαν: “Γιατί να μας φοβίζει ένα καπέλο;”

Η ζωγραφιά μου όμως δεν έδειχνε καπέλο. Αλλά ένα τεράστιο φίδι που χωνεύει ένα ελέφαντα. Τότε ζωγράφισα το εσωτερικό του βόα, για να το κάνω ξεκάθαρο στους μεγάλους. Πάντα χρειάζονται μια εξήγηση. Εδώ η ζωγραφιά μου νούμερο 2:

Ζωγραφιά 2

Οι μεγάλοι με συμβούλεψαν να σταματήσω τις ζωγραφιές των ανοικτών ή κλειστών φιδιών, και να ενδιαφερθώ περισσότερο για την γεωγραφία, ιστορία, αριθμητική και γραμματική. Έτσι έγινε και εγκατέλειψα μια μεγάλη καριέρα, δηλαδή αυτή του ζωγράφου, ήδη στην ηλικία των έξι. Η αποτυχία των σχεδίων μου νούμερο 1 και 2 μου αφαίρεσε την τόλμη. Οι μεγάλοι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τίποτα από μόνοι τους, και για τα παιδιά είναι πολύ κουραστικό να πρέπει να τους εξηγούν ξανά και ξανά.

Ήμουν αναγκασμένος να διαλέξω ένα άλλο επάγγελμα, και έμαθα να πετάω. Τριγύρισα παντού στον κόσμο πετώντας, και η γεωγραφία με βοήθησε πολύ. Μπορούσα με την πρώτη ματιά να ξεχωρίσω την Κίνα από την Αριζόνα. Αυτό είναι πολύ πρακτικό, αν χαθεί κανείς την νύχτα.

Κατά την πορεία της ζωής μου, είχα να κάνω με ένα σωρό σοβαρούς ανθρώπους. Έκανα πολλά πράγματα με τους ενήλικες, και είχα την ευκαιρία να τους παρακολουθήσω από κοντά. Αυτό δεν έκανε καλό στην γνώμη που έχω γι' αυτούς.

Όταν συναντούσα κάποιον που μου φαινόταν λίγο περισσότερο έξυπνος, του έδειχνα την ζωγραφιά νούμερο 1, που είχα φυλάξει καλά. Ήθελα να δω αν πράγματι άξιζε κάτι. Αλλά κάθε φορά λάμβανα την απάντηση: “Αυτό είναι ένα καπέλο.” Τότε δεν μιλούσα μαζί του ούτε για βόες ούτε για ζούγκλες ούτε για τα άστρα. Έμπαινα στη θέση του, και μιλούσα για bridge, για γκολφ, για πολιτική και γραβάτες. Και ο μεγάλος άνθρωπος ήταν άκρως ικανοποιημένος που συνάντησε ένα τόσο συνετό άνδρα.

Έμεινα λοιπόν μόνος, χωρίς κάποιον με τον οποίο θα μπορούσα πραγματικά να μιλήσω, μέχρι που πριν έξι χρόνια είχα ένα ατύχημα στην έρημο της Σαχάρας. Κάτι είχε χαλάσει στην μηχανή μου. Και επειδή μαζί μου δεν είχα ούτε μηχανικό ούτε επιβάτες, ξεκίνησα μόνος μου την δύσκολη επιδιόρθωση. Ήταν για μένα ζήτημα ζωής και θανάτου. Είχα νερό μόλις για οκτώ μέρες.

Το πρώτο βράδυ κοιμήθηκα στην άμμο, χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή. Ήμουν πιο εγκαταλελειμμένος από ένα ναυαγό πάνω σε σχεδία στο μέσο του ωκεανού. Μπορείτε λοιπόν να φανταστείτε την έκπληξή μου, όταν κατά το ξημέρωμα με ξύπνησε μια παράξενη μικρή φωνή:

“Σε παρακαλώ...ζωγράφισε μου ένα πρόβατο!”

“Παρακαλώ;”

Είχα συναντήσει τον μικρό πρίγκηπα. Πρέπει όμως να βγάλουμε τα συμπεράσματα μας από αυτό το πρώτο μέρος. Σαν μέσα στο καρυδότσουφλο περιέχει όλο το πρόβλημα.

Βλέπουμε πως δεν μπήκε ποτέ πραγματικά στον κόσμο των ενηλίκων. Μιλά για το κενό, την ηλιθιότητα και ανοησία του. Εκεί υπάρχουν συζητήσεις περί bridge και πολιτικής και γραβάτας, και είναι αυτό το είδος του κόσμου των ενηλίκων που απορρίπτει-είναι ένα κενό με μάσκα. Έτσι όμως απωθεί και άλλες πτυχές. Από τον τόνο των αισθημάτων σε αυτό το πρώτο μέρος, βλέπουμε πως θεωρεί την παιδική ηλικία ως μια χώρα της φαντασίας, ως ζωή ενός καλλιτέχνη. Πιστεύει πως αυτή η παιδική ζωή είναι η αληθινή ζωή, και όλα τα υπόλοιπα κενό προσωπείο, που συνίσταται στο να κυνηγά κανείς τα λεφτά, να κάνει εντύπωση στους άλλους-δηλ έχει χάσει κανείς την αληθινή φύση του. Έτσι βλέπει την ζωή των ενηλίκων, γιατί δεν έχει βρει καμιά γέφυρα, πάνω από την οποία θα μπορούσε να μεταφέρει και να σώσει την ούτω καλούμενη ζωή μέσα στην ενήλικη ζωή. Πιστεύω πως αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα. Δηλαδή, πως μπορεί κανείς να αναπτυχθεί και να βγει από αυτή την νεανική, ιδεαλιστική ζωή της φαντασίας, χωρίς να χάσει την αξία της; Πως μπορεί να ενηλικιωθεί κανείς χωρίς να χάσει το αίσθημα της ολότητος και της δημιουργικότητας και το αίσθημα του να είσαι ζωντανός, που είχε στην νεότητα του; Μπορεί να είναι κανείς κυνικός και να πει πως αυτό είναι αδύνατο, να έχει κανείς και την πίτα σωστή και τον σκύλο χορτάτο, κάτι πρέπει να θυσιαστεί-αλλά σύμφωνα με την εμπειρία μου αυτό δεν ισχύει εντελώς. Είναι νόμιμο να μην θέλει κανείς να εγκαταλείψει τον κόσμο της παιδικότητος. Το ερώτημα είναι πως μπορεί κανείς να ενηλικιωθεί χωρίς να τον χάσει.

Φυσικά μπορεί κανείς να διώξει τους ανθρώπους από αυτό τον παιδικό παράδεισο με την φανταστική ζωή του, όπου οι άνθρωποι βρίσκονται σε επαφή με τον αληθινό εσώτερο εαυτό τους, αν και σε ένα παιδικό επίπεδο, αλλά μετά από αυτό οι άνθρωποι έχουν χάσει κάθε ψευδαίσθηση και γίνονται κυνικοί. Θυμάμαι κάποιον αναλυόμενο, που ήταν ένας τυπικός Puer aeternus, και ήθελε να γίνει συγγραφέας, ζούσε όμως πλήρως σε ένα φανταστικό κόσμο. Είχε έρθει με ένα φίλο από την Αμερική, και είχαν αποφασίσει, ο ένας να κάνει φροϋδική και ο άλλος γιουγκιανή ανάλυση. Μετά από ένα χρόνο ήθελαν να συναντηθούν και να συγκρίνουν τις παρατηρήσεις τους. Πήγαν σε διαφορετικές χώρες και συναντήθηκαν όπως το είχαν συμφωνήσει. Ο νεαρός που είχε κάνει την φροϋδική ανάλυση είπε πως θεραπεύτηκε από τα προβλήματα του, και πως ήθελε να πάει σπίτι του. Όλα ήταν εντάξει, είχε δει την νηπιακή του στάση έναντι της ζωής, και είχε αποβάλει το μητρικό σύμπλεγμα και άλλες ανοησίες. Ο δικός μου αναλυόμενος τον ρώτησε τι ήθελε τώρα να κάνει, και εκείνος απάντησε πως δεν ήξερε, αλλά πως έπρεπε να κερδίσει χρήματα και να βρει μια γυναίκα. Ο δικός μου αναλυόμενος είπε πως ο ίδιος δεν ήταν καθόλου θεραπευμένος. Δεν ήξερε πως θα προχωρούσαν τα πράγματα. Ήξερε πως ήθελε να γίνει συγγραφέας, και είχε ξεκινήσει αυτόν τον δρόμο, αλλά δεν ήξερε που να εγκατασταθεί κτλ. Τότε είπε αυτός που έκανε την φροϋδική ανάλυση: “Περίεργο, μου έδιωξαν τους διαβόλους, αλλά με αυτούς και τους αγγέλους μου!”

Αυτό είναι το πρόβλημα! Μπορεί κανείς να διώξει μαζί τούς διαβόλους και τούς αγγέλους, με το να πεί πως το πρόβλημα είναι απλά νηπιακό και μέρος του μητρικού συμπλέγματος. Και κάνοντας μια εντελώς αναγωγική ανάλυση, μπορεί κανείς να τα αναγάγει όλα στην παιδική συναισθηματικότητα η οποία πρέπει να θυσιαστεί. Υπάρχει κάτι που υποστηρίζει αυτή την στάση. Αυτός ο άνδρας ήταν από μια άποψη πιο πολύ θεραπευμένος από τον δικό μου αναλυόμενο. Από την άλλη μου φαίνεται πως μια τόσο τρομακτική απαλλαγή από τις ψευδαισθήσεις, θέτει μπρος στο ερώτημα αν έχει νόημα η συνέχιση της ζωής. Αξίζει για το υπόλοιπο της ζωής να κερδίζει κανείς χρήματα και να ευχαριστιέται με μικρές αστικές απολαύσεις; Εμένα δεν μου φαίνεται και πολύ ικανοποιητικό. Η λύπη με την οποία μιλούσε ο “θεραπευμένος” άνδρας για τους διαβόλους και τους αγγέλους, που ταυτόχρονα με εκείνους είχαν διωχθεί, μου ξύπνησαν το αίσθημα πως δεν ήταν και πολύ ευτυχισμένος με την θεραπεία του. Η υπόκρουση κυνικής απομυθοποίησης σημαίνει στα μάτια μου έλλειψη θεραπείας.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η ατμόσφαιρα του περιβάλλοντος του Παρισιού όπου ο Saint-Exupery ζούσε, ήταν εν μέρει απο-γοητευμένη και κυνική. Κινούνταν συνήθως σε κύκλους, όπου η ζωή έπαιρνε το νόημα της από το bridge, τα λεφτά και παρόμοια πράγματα. Γι' αυτό διαμαρτύρεται με το δίκιο, εμμένει στην καλλιτεχνική και ολιστική άποψη της ζωή, και αμύνεται με θυμό ενάντια σε μια τέτοια ενήλικη ζωή. Αισθάνεται κανείς πολύ καλά πως κοροϊδεύει με λεπτό τρόπο τους ενήλικες, και πόσο ορθό είναι αυτό. Ταυτόχρονα όμως δεν γνωρίζει, πως να ελευθερωθεί από αυτόν τον παιδικό κόσμο, χωρίς να πέσει στην απο-γοήτευση, που θεωρεί ως το μοναδικό χαρακτηριστικό της ενήλικης ζωής. Αν το συνδέσετε με τον συμβολισμό της εικόνας, το συμπέρασμα είναι ακόμα χειρότερο: ο Boa constrictor(Βόας σφιγκτήρας) είναι προφανώς μια εικόνα του ασυνειδήτου, που πνίγει την ζωή και εμποδίζει τον άνθρωπο να αναπτυχθεί. Είναι η πτυχή του ασυνειδήτου η οποία καταπίνει και οδηγεί προς τα πίσω, η τάση να κοιτάζει κανείς πίσω, όταν κυριευθεί από το ασυνείδητο. Μπορεί να πει κανείς πως ο βόας ενσαρκώνει την τάση προς θάνατο. Ο βόας είναι το τέρας που εμφανίζεται την νύχτα στους ναυτικούς, αλλά αντίθετα με τις άλλες παράλληλες μυθολογίες, ο ήρωας που έχει καταποθεί δεν ξαναβγαίνει.

Το ζώο που έχει καταποθεί από τον βόα είναι ο ελέφαντας. Πρέπει επομένως να δούμε τον συμβολισμό του από κοντά. Επειδή ο ελέφαντας ήταν στην Ευρώπη άγνωστος μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, δεν έχουμε πολύ μυθολογικό υλικό στη διάθεση μας. Στην ύστερη αρχαιότητα όμως απέκτησε μεγάλη σημασία. Όταν ο μέγας Αλέξανδρος πήγε στις Ινδίες, είδε ελέφαντες και τους πήγε στην Ευρώπη. Οι Ρωμαίοι τους χρησιμοποίησαν αργότερα για τον ανεφοδιασμό. Όταν διαβάζουμε το τι έχει γραφτεί γι' αυτούς, βλέπουμε πως τους καλύπτει ένα πλήθος μυθολογικών φαντασιών. Λέγεται πως είναι “πολύ πιστοί, ζευγαρώνουν μια φορά στη ζωή τους και αυτό πολύ μυστικά, και για τον λόγο αυτό”, σύμφωνα με την μαρτυρία από τον μεσαίωνα, “είναι μια αλληγορία της συζυγικής πίστης. Όπως ο μονόκερος, αγαπά και ο ελέφαντας μια παρθένα, και μπορεί να δαμαστεί μόνο από αυτήν. Ένα μοτίβο που υποδηλώνει την σάρκωση του Χριστού.” Ο ελέφαντας παριστάνει ακόμα την ανίκητη γενναιότητα και μια εικόνα του Χριστού. “Στην αρχαιότητα πίστευαν πως οι ελέφαντες ήταν άκρως φιλόδοξοι, και όταν δεν τους αποδίδονταν η ανάλογη τιμή, πέθαιναν από απογοήτευση, γιατί η αίσθηση τιμής που είχαν ήταν τόσο μεγάλη. Τα φίδια αγαπούν το κρύο τους αίμα και το πίνουν. Και όταν ένας ελέφαντας ξαφνικά μαίνεται, το κάνει γιατί είδε ένα φίδι και το καταδιώκει για να το καταπατήσει. Κατά τον μεσαίωνα ο ελέφαντας συμβόλιζε ένα άνδρα που ήταν γενναιόδωρος αλλά ασταθής και κυκλοθυμικός, γιατί ο ελέφαντας θεωρούνταν γενναιόδωρος, ευφυής και γι' αυτό σιωπηλός, αλλά όταν μια φορά θυμώσει, μόνο η μουσική μπορεί να τον ηρεμήσει. ...Οι ελέφαντες πλένονται πολύ συχνά και χρησιμοποιούν λουλούδια για να μυριστούν. Για τον λόγο αυτό παριστάνουν την καθαρότητα, την πιστότητα και την ευσεβή λατρεία του Θεού.” Όλα αυτά προέρχονται από το βιβλίο Polyhistor Symbolicus του Ιησουίτη Nicolas Caussin (1583-1651), ο οποίος γράφει πολλές περίεργες ιστορίες για τους ελέφαντες, κάνοντας μια συμπερίληψη των όσων η αρχαιότητα λέει γι' αυτούς, και προσθέτει και λίγη μεσαιωνική φαντασία. Αυτό δείχνει πως στους Ευρωπαίους συνέβη το ίδιο με του Αφρικανούς, όταν αντίκρισαν τον ελέφαντα για πρώτη φορά: προέβαλαν πάνω του το αρχέτυπο του ήρωα. Στην Αφρική είναι μεγάλη τιμή όταν ένας άνθρωπος λαμβάνει τον τίτλο του λιονταριού, ο πιο μεγάλος όμως τίτλος που μπορεί να δοθεί, είναι αυτός του ελέφαντα. Θεωρείται πολύ ανώτερος από το λιοντάρι, που ενσαρκώνει την εικόνα του γενναίου αρχηγού, γιατί ο ελέφαντας είναι το αρχέτυπο του γιατρού ή σοφού, που πέρα από το θάρρος έχει σοφία και μυστική γνώση.

Από αυτή την άποψη, ο ελέφαντας αντιπροσωπεύει την εξατομικευμένη προσωπικότητα. Κατά περίεργο τρόπο, οι Ευρωπαίοι προέβαλαν στον ελέφαντα την ίδια αντίληψη, και τον πήραν ως εικόνα του θεϊκού ήρωα, ως εικόνα του Χριστού, η οποία τονίζεται από την αρετή του ελέφαντα, αν εξαιρέσει κανείς την κυκλοθυμικότητα του και την τάση του για εξάρσεις θυμού. Είναι θαυμαστό, πως ακριβώς αυτές τις δυο κυρίαρχες ιδιότητες είχε και ο Saint-Exupery. Μπορεί να πει κανείς πως ο ελέφαντας είναι η ακριβής εικόνα του εαυτού του. Ο ίδιος ήταν πολύ λεπτός στους τρόπους, πιστός, και ιδιαίτερα ευαίσθητος σε ότι είχε σχέση με την τιμή του. Ήταν συνεχώς σε αναζήτηση κάποιου θρησκευτικού νοήματος. Δεν προσευχόταν στον Θεό γιατί δεν τον είχε βρει, αλλά ήταν συνεχώς στην αναζήτηση. Ήταν γενναιόδωρος, ευφυής και σιωπηλός, ευερέθιστος και είχε τάσεις προς κατάθλιψη και εκρήξεις θυμού. Στον ελέφαντα λοιπόν συνάντησε το πορτρέτο του εαυτού του, και βλέπει κανείς πως το αρχετυπικό σχήμα παριστάνεται σε ένα άτομο χωρίς μεγάλες αποκλίσεις.

Μπορούμε να πούμε πως ο ελέφαντας είναι η φαντασία-μοντέλο του ενήλικου ήρωα. Αυτή τη φαντασία-μοντέλο—η ψυχική εικόνα αυτού το οποίο ήθελε να γίνει—την καταπίνει ο βόας, η μάνα που καταβροχθίζει, και αυτή η πρώτη ζωγραφιά δείχνει την όλη τραγωδία. Τα παιδικά όνειρα και φαντασίες, δείχνουν συχνά την μοίρα ενός ανθρώπου 20 και 30 χρόνια πριν. Η εικόνα αυτή δείχνει πως ο Saint-Exupery έφερε μέσα του μια ηρωική πτυχή, ζωντανά αποκρυσταλλωμένη, η οποία όμως δεν μπορούσε ποτέ να εμφανιστεί ολόκληρη, αλλά καταπίνεται από τις οπισθοδρομικές τάσεις του ασυνειδήτου, και όπως γνωρίζουμε, εκ των υστέρων από τον θάνατο.

Aμέθυστος.

ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΝΤ ΚΑΙ Η ΤΑΥΤΙΣΗ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ. Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΤΥΠΟΥ ΑΝΔΡΑ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑΣ,  ΤΟΥ ΑΙΩΝΙΟΥ ΕΦΗΒΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΑΣ ΚΟΡΗΣ. Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΑΔΗ. ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΣ, ΓΙΑ ΓΑΜΟ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΠΑΙΔΙΩΝ. Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΚΡΥΠΤΟΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟΝ. Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΥ.