του Marcello Veneziani
Σε έναν κόσμο που έχει ξεπεράσει την ιδεολογία, αναδύεται ο αληθινός Λεβιάθαν: το γραφειοκρατικό-οικονομικό σύστημα που κυβερνά στο όνομα του εαυτού του.
Ας ξεκινήσουμε πάλι από τον ορισμό της περιμέτρου του. Η σφαίρα της πολιτικής έχει ως βάση τη συμμετοχή, ως ύψος την απόφαση και ως σκοπό το κοινό καλό, μια σύνθεση αναγκών και ιδανικών. Οι νομικές και κανονιστικές πηγές του είναι η εμπειρία, δηλαδή η ιστορία που επιλέγεται στην παράδοση. Η πλειοψηφία, δηλαδή η κυρίαρχη δημοκρατική βούληση. Η ικανότητα, δηλαδή η καθοδήγηση των ειδικών ή των καλύτερων. Από τη στιγμή που η εποχή των ιδεολογιών έχει παρέλθει, είναι αδιανόητο να επιμείνουμε στις παλιές και κουρασμένες κατηγορίες δεξιών και αριστερών –τριών αιώνων, φθαρμένες στον εικοστό αιώνα που τις έκανε μαζικές– και στα δραματικά παράγωγά τους.
Αλλά είναι επίσης αδιανόητο να αρνηθούμε πατέρες και πατριούς του περασμένου αιώνα να υποχωρήσουμε στους παππούδες του προηγούμενου αιώνα. Μετά τον κομμουνισμό και τον εθνικισμό, τρεις κληρονόμοι παραμένουν σήμερα από το παρελθόν: φιλελεύθεροι, σοσιαλιστές και συντηρητικοί (από αυτή την άποψη βλέπε την κατάλληλη μετάφραση του βιβλίου "Συντηρητισμός: όνειρο και πραγματικότητα" : Conservatism: dream and reality του Robert Nisbet, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον Rubettino). Οι τρεις σωματοφύλακες της πολιτικής σκέψης έχουν να αντιμετωπίσουν το τοτέμ της αντιπολιτικής, που δεν είναι ο λαϊκισμός αλλά το αντίθετό του: η τεχνοκρατία. Ο λαϊκισμός είναι η ωμή, δημαγωγική και όμως αναγκαία αντίδραση στην κυριαρχία των ολιγαρχιών. Μια εγκάρσια αντίδραση, αλλά και πάλι πολιτική.
Ας συνεχίσουμε όμως την κουβέντα. Τι αντικατέστησε τις αντιθέσεις που γνωρίσαμε τον περασμένο αιώνα; Πιο ριζοσπαστικές αντιθέσεις. Εξηγούμαι. Σήμερα η αντίθεση δεν είναι πια εσωτερική στην πολιτική, όπως δεν είναι εσωτερική στην κοινωνία και τη θρησκεία, αλλά επενδύει τα θεμέλιά τους: ο ανταγωνισμός είναι μεταξύ εκείνων που θεωρούν την πολιτική ως κυρίαρχο μέρος των αποφάσεων στο όνομα των γενικών συμφερόντων και των ευρέως διαδεδομένων αξιών, διαιρεμένων και μοιρασμένων, και εκείνων οι οποίοι αντίθετα πιστεύουν ότι ο κυρίαρχος ρόλος της σύνθεσης και της απόφασης δεν ανήκει πλέον στην πολιτική, αλλά στην τεχνολογία στο όνομα των αγορών. Σήμερα ο εχθρός, για να το πούμε στη γλώσσα του Σμιτ, ή ο αντίπαλος, για να το πούμε στη φιλελεύθερη-δημοκρατική ορολογία, δεν είναι πλέον η δεξιά ή η αριστερά, αλλά είναι ο τεχνο-οικονομικός μηχανισμός. Το είπα πριν από λίγες μέρες σε έναν διάλογο με τον Fausto Bertinotti. Πρέπει να αποφασιστεί εάν η κυριαρχία βρίσκεται στους λαούς, στην ιστορία τους και στην τρέχουσα πραγματικότητά τους ή αν εδρεύει στις αδιαπέραστες σφαίρες των οικονομικών και της τεχνολογίας. Υποδεικνύοντάς τα ως αδιαπέραστα, δεν επιστρέφω στην οπισθοδρομική λογοτεχνία και τήν συνωμοσία που παραπέμπει στα απόκρυφα κέντρα της παγκόσμιας εξουσίας. Λέω ότι η παγκόσμια υπεροχή των κεφαλαιουχικών αγαθών –δηλαδή η τεχνολογία και η αγορά– έχει προκαλέσει μια αλυσιδωτή αντίδραση, όπως σημείωσε ο Schmitt, όπου υπάρχει το αυτόματο πέρασμα σε μια απρόσωπη κυριαρχία. Οι άνθρωποι στο τιμόνι είναι οι ίδιοι εκτελεστές παρά εξουσιαστές/κυβερνήτες. Είναι πράκτορες και λειτουργοί παρά υποκινητές ή εμπνευστές. Το τελικό δεν είναι το κοινό καλό αλλά ο μηχανισμός.
Ο ανταγωνισμός που αναγνωρίζεται στο πολιτικό έδαφος επαναλαμβάνεται και σε άλλους τομείς. Για παράδειγμα, σε θρησκευτικό επίπεδο, ο πρωταρχικός αντίπαλος του χριστιανικού πολιτισμού δεν είναι το Ισλάμ ή άλλες θρησκείες, αλλά ο ανταγωνισμός της εποχής μας είναι μεταξύ πολιτισμών που εμπνέονται από θρησκευτικά θέματα και πολιτισμών που καθοδηγούνται από την πρωτοκαθεδρία της τεχνολογίας και της αγοράς. Ή σε κοινωνικό επίπεδο, μεταξύ κοινωνιών που έχουν ένα κοινοτικό όραμα, όσο εκφρασμένο κι αν είναι, και άλλων που θεωρούν τη μετάβαση σε μια ατομική και παγκόσμια διάσταση ουσιαστική και μη αναστρέψιμη. Ακόμη και σε ό,τι αφορά τους δεσμούς, ο ανταγωνισμός δεν είναι πλέον μεταξύ της πατρίδας μου και της δικής σου, αλλά μεταξύ αυτών που πιστεύουν ότι η πατρίδα είναι πρωταρχικό αγαθό που πρέπει να προστατευτεί και εκείνων που αντίθετα πιστεύουν ότι οι πατρίδες δεν έχουν πια νόημα, είμαστε όλοι σύγχρονοι και συμπολίτες του κόσμου, που συνδέονται μόνο με το παγκόσμιο νήμα του παρόντος. Η εποχή μας λοιπόν απαιτεί νέες διχογνωμίες και νέα εδάφη αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων.
Ένα άλλο ποιοτικό άλμα στην πολιτική σκέψη περιλαμβάνει την παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Παράγωγα από τον εικοστό αιώνα και από τον ακραίο νεωτερισμό, πρόσφεραν δύο λύσεις: να υποστηρίξουμε τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης ως μη αναστρέψιμο και ασταμάτητο φαινόμενο, σε σημείο να διαλύσει κάθε πολιτική θέση μέσα σε αυτήν. Ή να αντισταθούμε, να καταφύγουμε σε ιδιαιτερότητες και εθνικισμούς, για να σταματήσουμε ή τουλάχιστον να περιορίσουμε αυτήν την παγκόσμια διαδικασία. Σήμερα η ρεαλιστική σκέψη θέτει μια άλλη απαίτηση: αυτή της εξισορρόπησης των διαδικασιών και όχι της άρνησης αυτών ή της άρνησης του εαυτού μας. Να δημιουργηθούν αντίβαρα, να διασφαλιστούν διαφορετικές ανθρώπινες ανάγκες σε πολλαπλούς και διαφορετικούς τομείς. Ο μόνος ρεαλιστικός τρόπος αντιμετώπισης της παγκοσμιοποίησης είναι να εξισορροπηθεί εκ νέου μέσω αντισταθμίσεων: όσο πιο γρήγορες είναι οι αλλαγές και οι μετατοπίσεις, τόσο πιο σταθερές και μόνιμες αναφορές χρειάζονται. Όσο περισσότερο είμαστε παγκόσμιοι πολίτες, τόσο περισσότερο νιώθουμε την ανάγκη για ένα πρωτότυπο μέρος που νιώθουμε σαν το σπίτι μας, ως πατρίδα μας. Όσο μεγαλώνει η επίδραση της τεχνολογίας και η επέκταση της αγοράς, τόσο περισσότερο νιώθουμε την ανάγκη να καλύψουμε την έλλειψη αρχών, πεπρωμένων, οριζόντων, ποιοτικών σφαιρών που δίνουν νόημα και ύψος και όχι απλώς εύρος και εργαλεία στη ζωή μας. Η σφαίρα της ποσότητας πρέπει να αντισταθμιστεί με τη σφαίρα της ποιότητας. Ως εκ τούτου, η πεποίθηση ότι μια αρμονική διαδικασία παγκοσμιοποίησης μπορεί να υπάρξει μόνο εάν εξισορροπηθεί από μια ζωντανή παράδοση, η οποία τοποθετεί σταθερά σημεία δίπλα σε κινητά μονοπάτια.
Η τρέχουσα επιτάχυνση απαιτεί νεοσυντηρητική σκέψη για να την εξισορροπήσει εκ νέου. Όχι αντίθετη σκέψη, αλλά ένα αντίβαρο συνέχειας στις ρήξεις του. Όπως κάθε μέλλον βρίσκει νόημα και σταθερότητα εάν στηρίζεται σε μια σταθερή μνήμη και μια ζωντανή κληρονομιά, έτσι και κάθε ανάπτυξη της τεχνολογίας είναι γόνιμη εάν φυτευτεί σε μια καλλιέργεια. Και κάθε πράξη προσανατολίζεται στο φως μιας σκέψης. Ο κύριος εχθρός της ελευθερίας, όπως και της σκέψης, είναι ο αυτοματισμός, δηλαδή η πεποίθηση ότι υπάρχει μόνο ένας τρόπος, ή μόνο μία διαδικασία, για να το βάλουμε στην τεχνική ορολογία· και ότι πρέπει να το ακολουθήσει κανείς, αλλιώς εκτροχιάζεται και πάει στην κόλαση. Αντίθετα, το μέλλον πρέπει να ανοίξει ξανά σε περισσότερα αποτελέσματα και να προχωρήσει σε διαφορετικά επίπεδα, με αντιστάθμιση και ολοκλήρωση. Μια πολιτική σκέψη που ξεκινά από αυτές τις προϋποθέσεις δεν έχει ακόμη θεμελιωθεί. Μια ανερχόμενη, πηγαία σκέψη, για να αρνηθούμε ή να ισορροπήσουμε την αντίληψη του ηλιοβασιλέματος, του τέλους του κόσμου και της ραγδαίας εξαφάνισης του ορίζοντά μας, που μας σκάβει σαν εσωτερικό πένθος. Δεν υπάρχει τίποτα πιο θλιβερό από το ξημέρωμα μιας μέρας ή ενός έτους, κατά το οποίο όλα αλλάζουν αλλά τίποτα δεν θα συμβεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου