Selfies, τατουάζ και Twitter: σήμερα ο Νάρκισσος καθρεφτίζεται μ' αυτόν τόν τρόπο.

 του Marcello Veneziani

Οι νέοι μπαίνουν στο διαδίκτυο, δημοσιεύουν εικόνες και μετατρέπουν το σώμα σε εικόνα. Αλλά δεν υπάρχει πραγματική επικοινωνία. Και όλα γίνονται απλά κοινή μοναξιά.

Ποια είναι σήμερα η κυρίαρχη κουλτούρα στον παγκόσμιο κόσμο, το καταφύγιο των μαζών την εποχή της κρίσης, η επιζώσα θρησκεία μετά την απώλεια των αλλόθρησκων θρησκειών, των πολιτικών ιδανικών και των κοινοτικών αξιών; Είναι ο ναρκισσισμός. Ο εγωισμός είναι η αρχέγονη έκφρασή του, ο εγωκεντρισμός είναι η καλλιτεχνική-παιδική εκδοχή του, ο ατομικισμός είναι η σύγχρονη εξέλιξή του.

Ο ναρκισσισμός είναι η αισθητική και θεαματική γιορτή του ατόμου, είναι η αποθέωση του εαυτού που καθρεφτίζεται, αγαπά τον εαυτό του και θέλει να αφήσει ένα ίχνος του εαυτού του. Είμαι ο Νάρκισσος και δεν θα έχω θεό έτερο πλήν εμού.

Τρεις ναρκισσιστικές μανίες είναι αχαλίνωτες στον κόσμο των social media : η μία αφορά τα smartphones, η άλλη επενδύει στο διαδίκτυο και η τρίτη εκφράζεται στά σώματα. 

Η πρώτη είναι γνωστή ως selfie και αφορά τη μανία να φωτογραφίζει κανείς τον εαυτό του, ιδίως στις νεότερες γενιές, και στη συνέχεια να στέλνει την εικόνα του στο Facebook ή σε άλλα κοινωνικά δίκτυα. 

Η δεύτερη, όμως, είναι γνωστή ως egosurfing και είναι η αναζήτηση ίχνους του εαυτού του στην απέραντη θάλασσα του ιστού μέσω των μηχανών αναζήτησης και των ειδοποιήσεων της Google: ας δούμε αν κάποιος μιλάει για μένα. 

Η τρίτη μορφή του ναρκισσισμού ακολουθεί πιο πρωτόγονα μονοπάτια επειδή χρησιμοποιεί το ίδιο το σώμα του ατόμου: είναι τρυπήματα και τατουάζ. Τα τατουάζ έχουν γίνει ένα μέσο για να γιορτάζει κανείς το σώμα του και να το μεταμορφώνει σε φιγούρα, σύμβολο και ιστορία (κείμενο-τατουάζ: text-tatoo). Ένας τρόπος να κάνει κανείς το σώμα του μνημειακό και ομιλητικό, να στείλει ένα μήνυμα στον κόσμο, να μπει στο μύθο. Οι τοιχογραφίες είναι η αστική εκδοχή του. Οι τρεις εμμονές επιβεβαιώνουν το εξώφυλλο που αφιέρωσε το Time στη γενιά «Me me me» (O Carmine Castoro εστιάζει στον ναρκισσισμό στό Φιλοσοφία της τηλεοπτικής χυδαιότητας, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τη Mimesis).

Προφανώς ο ναρκισσισμός βρίσκεται στην επιμονή, όχι στο μεμονωμένο, παιχνιδιάρικο επεισόδιο. Είναι δύσκολο στην Ιταλία να ασχοληθεί κάποιος αυστηρά με το ζήτημα του ναρκισσισμού γιατί εμπλέκεται αμέσως στον πολιτικό λόγο: ο ναρκισσισμός λέγεται ότι άνθισε στα τριάντα χρόνια του Μπερλουσκόνι, δηλαδή στα είκοσι χρόνια της πολιτικής συν την προηγούμενη δεκαετία κατά την οποία επεκτάθηκε το εμπορικό μοντέλο της τηλεόρασης. Η ανάλυση χάνει έτσι τις πραγματικές της διαστάσεις του χώρου και του χρόνου και δεν καταλαβαίνει το εποχικό εύρος του ναρκισσισμού, περιορίζεται στην παρατήρηση του τι συμβαίνει στην πίσω αυλή, ανάγοντάς το στη συνηθισμένη ιταλική ανωμαλία. Αντίθετα, ποτέ όπως σε αυτή την περίπτωση η Ιταλία δεν είναι ομοιογενής με μια παγκόσμια τάση. Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα ο Christopher Lasch (Η κουλτούρα του ναρκισσισμού) αφιέρωσε ένα αξέχαστο δοκίμιο στον ναρκισσισμό στην αμερικανική ζωή. Και θα ήταν εύκολο να επισημάνουμε ότι η γενιά Me me me τού Time αφορά τα αμερικανικά παιδιά, και συνεπώς την παγκόσμια γενιά, όχι την Ιταλία του Μπερλουσκόνι. Για να θελήσουμε να ιστορικοποιήσουμε την έλευση του ναρκισσισμού πρέπει για άλλη μια φορά να πάμε πίσω στο 1968 και στην εγωκεντρική του σφραγίδα.

Είναι  κοινότυπο και επαρχιώτικο να ανιχνεύσουμε την εμφάνιση του ναρκισσισμού στον Μπερλουσκόνι, ο οποίος είναι επίσης διαποτισμένος από ναρκισσισμό, αλλά ο οποίος ήταν φορέας αυτής της τάσης και προσπάθησε εμπορικά να τον υποστηρίξει επειδή ήταν ένας αυξανόμενος στόχος. Επιπλέον, ο Μπερλουσκόνι εξακολουθεί να αναφέρεται στον πολιτισμό του θεατή, δηλαδή στην τηλεοπτική κοινωνία. Αντίθετα, ο ναρκισσισμός σήμερα λαμβάνει χώρα πάνω από όλα σε διαδραστικά ή άμεσα μέσα, περνά από το κινητό τηλέφωνο και τον υπολογιστή, όχι από την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Από αυτή την άποψη πρέπει να σημειωθεί ότι η εξαιρετική επέκταση των νέων μέσων σε μαζικό επίπεδο δεν έχει διευρύνει την κοινωνική διάσταση της ύπαρξης αλλά την ατομική: οι ανθρώπινες σχέσεις, οι αληθινές φιλίες και οι συζητήσεις δεν έχουν πολλαπλασιαστεί, αλλά η σφαίρα του εγώ έχει επεκταθεί δραματικά, η επιθυμία να σταθεί κανείς ως κριτής του κόσμου, να δώσει απήχηση στη ζωή του και να διαιωνίσει και να επεκτείνει την εικόνα του, μέχρι να διαμορφώσει ένα σχεδόν αυτιστικό μαζικό επιδεικισμό. Η μοναξιά έχει αυξηθεί ακόμα κι αν συνδέεται με τον κόσμο σε ένα είδος υιοθεσίας εξ αποστάσεως. Τα μέσα χρησιμοποιούνται ως καθρέφτης και όχι ως παράθυρο.

Ο ναρκισσισμός ευνοεί την αποσύνθεση των κοινοτικών πλαισίων, από την οικογένεια στο κόμμα στην κοινότητα, την εξαφάνιση του πολιτικού δεσμού και του κοινωνικού δεσμού. Η απώλεια της πραγματικότητας και της ετερότητας. Η αγάπη για τον εαυτό τροφοδοτεί το πάθος για το πανομοιότυπο και η ομοκουλτούρα αγαπά να καθρεφτίζεται και να διπλασιάζεται. Ένα πλήθος Sun Kings διακηρύσσει κάθε μέρα: Εγώ είμαι το κράτος, εγώ είμαι η χώρα. Ο ναρκισσισμός είναι μια μαζική απόλυτη μοναρχία. Αυτό που ενώνει τους βασιλιάδες Νάρκισσους είναι η τεχνική/τεχνολογία  και η κατανάλωση. Αυτό που στην αρχαιότητα ονομαζόταν «στόχευση στον αφαλό» έχει πλέον μεταφερθεί σε αυτόν τον τεχνολογικό αφαλό που είναι η κάμερα, το μικρό μαγικό μάτι του smartphone ή του υπολογιστή που επιτρέπει τον αυτόματο χρονοδιακόπτη και ανάγει τον κόσμο στο φόντο του ΕΓΩ. Θα καταλήξουμε να βλέπουμε μόνο τους εαυτούς μας στην οθόνη, σε μια ατελείωτη ταινία που αντιγράφει τις ζωές μας και γιορτάζει την επίδειξη του σώματός μας, μετατρέποντας ζωές χωρίς ιδιότητες σε θρύλους; Ο πρόγονος ήταν η ταινία του γάμου ή του ταξιδιού που επιβάλλονταν σε συγγενείς και φίλους; Τώρα δεν υπάρχει πλέον καμία ανάγκη να τους καλέσετε στο σπίτι, υπάρχουν πίνακες ανακοινώσεων στο διαδίκτυο για να εκθέσετε τη ζωή σας σε ολόκληρο τον κόσμο. Περιηγούμενοι στον ιστό δεν θέλουμε να γνωρίσουμε, αλλά νά παρουσιαστούμε καί νά μάς γνωρίσουν, αναζητούμε την επιβεβαίωση του εαυτού μας. Θα πεθάνουμε μέσα στη μυρωδιά της δημοσιότητας, έλεγε μια αξιομνημόνευτη φράση του Ennio Flaiano που παραθέτει ο Gianluigi Colin στο La Lettura (κρίμα που σύμφωνα με τον Colin «ο Φλαιάνο το έγραψε το 1973» τότε ήταν ήδη νεκρός…).

Πώς να ανταποκριθείτε στην παρέκκλιση του ναρκισσισμού; Προτρέποντας σε μια μέτρια και κριτική χρήση των μέσων ενημέρωσης σε σχέση με τον εαυτό μας, επικαλούμενοι περισσότερη παρατήρηση του έξω κόσμου και λιγότερο αυτοστοχασμό : επομένως περισσότερη εκπαίδευση και αυτοσυγκράτηση. Επίσης επειδή ο ναρκισσισμός συνήθως συμβαδίζει με το αντίστροφό του, τον αυτοτραυματισμό. Και τήν θυματοποίηση.

Αλλά τελικά η πιο ανθρώπινη σκέψη σέρνεται στο ότι αυτή η έντονη επιθυμία να δει κανείς τον εαυτό του να αντανακλάται στο ποτάμι του κόσμου είναι η φρίκη του να καταλήξει κανείς στο τίποτα και επομένως μια προληπτική αποζημίωση για την εξαφάνισή του και για κάθε χαμένη προοπτική αθανασίας. Και προϊδεάζει την αρχική επιθυμία να σώσει κάτι από τον εαυτό του, τη φυσική και σωματική ζωή που αντέχει στην εικόνα και γίνεται σύμβολο. Θα είμαι προορισμένος να εξαφανιστώ αλλά τα ίχνη μου θα μείνουν στο μεγάλο αρχείο της ψηφιακής μνήμης, σε αυτό το μαύρο κουτί ή σε κάποιο σύννεφο (i-cloud) του παραδείσου υψηλής τεχνολογίας. Μια εικόνα, μια φωνή, ένα σημάδι θα μείνει. Δεν είναι λοιπόν εντελώς τρελό να φανταζόμαστε ότι αυτές οι φωτογραφίες, αυτά τα μηνύματα, αυτά τα εικονίδια είναι υποκατάστατα της χαμένης ψυχής και τεχνικές δοκιμές της ανάστασης των σωμάτων. Ο Νάρκισσος θα πεθάνει, αλλά η εικόνα του που αντανακλάται στο ποτάμι θα μείνει στη μνήμη του νερού και θα υψωθεί στους ουρανούς του ιστού. Αν δεν υπάρχει αιώνια ζωή, η τεχνολογία – ένας νέος θεός – τουλάχιστον μας διαβεβαιώνει για την εικονική ζωή. Ο φύλακας άγγελος θα είναι ένα smartphone, η αγιότητα μια μηχανή αναζήτησης.

Autoscatti, tatuaggi e Twitter: oggi Narciso si specchia così (Il Giornale, 06/10/2013) - Marcello Veneziani (www-marcelloveneziani-com.translate.goog)