Για είκοσι χρόνια και ίσως περισσότερα, στα τέλη της προηγούμενης χιλιετίας, ο Gianni Vattimo ήταν ο πιο γνωστός Ιταλός φιλόσοφος στον κόσμο. Η αδύναμη σκέψη, μια έκφραση που επινοήθηκε από τον ίδιο και τον Pier Aldo Rovatti, είχε γίνει η σύνθεση και το έμβλημα της φιλοσοφίας στην εποχή της μετανεωτερικότητας, της παλινδρόμησης και της μηδενιστικής κοινωνίας, στην οποία η τεχνολογία και η αγορά είναι τα ισχυρά υποκείμενα. Ο Vattimo ήταν σταρ, ειδικά στις ισπανόφωνες χώρες. Στη συνέχεια με τα χρόνια ο Vattimo σταδιακά διαγράφηκε/ακυρώθηκε από τις μεγάλες φιλοσοφικές, αλλά και πολιτικές και μιντιακές συνελεύσεις, εξαφανίστηκε από τις εφημερίδες και από τα μεγάλα πολιτιστικά, συντακτικά και ακαδημαϊκά κυκλώματα, διότι θεωρήθηκε σχεδόν σκάνδαλο.
Τι ειχε γινει; Είχε γίνει, σύμφωνα με τα λόγια του, «φιλοπαλαιστίνιος και αντισιωνιστής», είχε αγκαλιάσει «την υπόθεση των λαών που επαναστατούν ενάντια στον ιμπεριαλισμό». Αντιατλαντικός και αντικαπιταλιστής, κομμουνιστής μετά την πτώση του κομμουνισμού και χριστιανός μετά την παρακμή της πίστης, στο όνομα της υπεράσπισης των φτωχών. Τα τελευταία χρόνια, συμμεριζόταν με συντηρητική σκέψη την ιδέα ότι ο Πάπας Φραγκίσκος παρέμεινε «ο τελευταίος κομμουνιστής» στη Δύση. Αλλά γι' αυτόν ήταν ένα προσόν του ποντίφικα και λόγος ελπίδας. Είχε επικρίνει την ενιαία σκέψη για την παγκοσμιοποίηση και την αστυνομευόμενη δημοκρατία. Είχε ασκήσει κριτική στο μόνιμο δικαστήριο της Νυρεμβέργης που μετρά «την αποδοχή των φιλοσοφιών», στο όνομα της αγγλοαμερικανικής φιλοσοφίας. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να θίξει το ταμπού των ταμπού, το Ολοκαύτωμα. Πριν από πολλά χρόνια μάλωσα μαζί του σε ένα έργο, τη Δίκη της Δύσης, γιατί τον θεωρούσα έναν από τους οργανικούς στοχαστές του παγκόσμιου μηδενισμού. Περίεργο να σκεφτώ ότι με την πάροδο του χρόνου ο Vattimo έγινε αντιδυτικός και αγκάλιασε κάποιες από τις κριτικές που του απηύθυνα... Αλλά από τότε ο Vattimo ήταν ένας από τους πιο πρωτότυπους ερμηνευτές του Νίτσε και του Χάιντεγκερ, πλησιάζοντας συγγραφείς που ήταν από πολλές απόψεις απαγορευμένοι.
Σε εκείνο το σημείο η αυλαία έπεσε στον Vattimo και επικράτησε σιωπή στο έργο του, αποκλεισμός από τις εφημερίδες και το mainstream. Ακόμη και τα μοιρολόγια μετά το θάνατό του ήταν υποχρεωτικά και περιστασιακά, που αφορούσαν το παρελθόν του και επιφυλακτικά σχετικά με τη μετάλλαξή του.
Πριν από το σημείο καμπής, ο Vattimo ήταν ένας στοχαστής που αντανακλούσε, αν και με κάποια αίρεση, το πνεύμα της εποχής μας, την παγκόσμια κοινωνία χωρίς σύνορα, την υπεράσπιση της ελευθεριακής Δύσης και τον «γκέι μηδενισμό» (ορισμός του Augusto Del Noce), την σεξουαλική και ομοφυλόφιλο απελευθέρωση, με στόχο να μειώσει στο μισό τις αλήθειες (Half Truths ονόμασε ένα από τα πιο ποπ βιβλία του) και να αποδυναμώσει τίς ισχυρές βεβαιώσεις της σκέψης και της πίστης. Ήταν πεπεισμένος ότι η βία είχε ήδη φωλιάσει στην ιδέα της αλήθειας και ότι οι θρησκευτικοί πόλεμοι ήταν βάρβαροι: αλλά δεν είναι εξίσου βάρβαροι οι πόλεμοι συμφερόντων, που οδηγούνται από οικονομική και ιδεολογική υπεροχή ή εμψυχώνονται από την απελευθερωμένη αχαλίνωτη θέληση για εξουσία;
Τι ειχε γινει; Είχε γίνει, σύμφωνα με τα λόγια του, «φιλοπαλαιστίνιος και αντισιωνιστής», είχε αγκαλιάσει «την υπόθεση των λαών που επαναστατούν ενάντια στον ιμπεριαλισμό». Αντιατλαντικός και αντικαπιταλιστής, κομμουνιστής μετά την πτώση του κομμουνισμού και χριστιανός μετά την παρακμή της πίστης, στο όνομα της υπεράσπισης των φτωχών. Τα τελευταία χρόνια, συμμεριζόταν με συντηρητική σκέψη την ιδέα ότι ο Πάπας Φραγκίσκος παρέμεινε «ο τελευταίος κομμουνιστής» στη Δύση. Αλλά γι' αυτόν ήταν ένα προσόν του ποντίφικα και λόγος ελπίδας. Είχε επικρίνει την ενιαία σκέψη για την παγκοσμιοποίηση και την αστυνομευόμενη δημοκρατία. Είχε ασκήσει κριτική στο μόνιμο δικαστήριο της Νυρεμβέργης που μετρά «την αποδοχή των φιλοσοφιών», στο όνομα της αγγλοαμερικανικής φιλοσοφίας. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να θίξει το ταμπού των ταμπού, το Ολοκαύτωμα. Πριν από πολλά χρόνια μάλωσα μαζί του σε ένα έργο, τη Δίκη της Δύσης, γιατί τον θεωρούσα έναν από τους οργανικούς στοχαστές του παγκόσμιου μηδενισμού. Περίεργο να σκεφτώ ότι με την πάροδο του χρόνου ο Vattimo έγινε αντιδυτικός και αγκάλιασε κάποιες από τις κριτικές που του απηύθυνα... Αλλά από τότε ο Vattimo ήταν ένας από τους πιο πρωτότυπους ερμηνευτές του Νίτσε και του Χάιντεγκερ, πλησιάζοντας συγγραφείς που ήταν από πολλές απόψεις απαγορευμένοι.
Σε εκείνο το σημείο η αυλαία έπεσε στον Vattimo και επικράτησε σιωπή στο έργο του, αποκλεισμός από τις εφημερίδες και το mainstream. Ακόμη και τα μοιρολόγια μετά το θάνατό του ήταν υποχρεωτικά και περιστασιακά, που αφορούσαν το παρελθόν του και επιφυλακτικά σχετικά με τη μετάλλαξή του.
Πριν από το σημείο καμπής, ο Vattimo ήταν ένας στοχαστής που αντανακλούσε, αν και με κάποια αίρεση, το πνεύμα της εποχής μας, την παγκόσμια κοινωνία χωρίς σύνορα, την υπεράσπιση της ελευθεριακής Δύσης και τον «γκέι μηδενισμό» (ορισμός του Augusto Del Noce), την σεξουαλική και ομοφυλόφιλο απελευθέρωση, με στόχο να μειώσει στο μισό τις αλήθειες (Half Truths ονόμασε ένα από τα πιο ποπ βιβλία του) και να αποδυναμώσει τίς ισχυρές βεβαιώσεις της σκέψης και της πίστης. Ήταν πεπεισμένος ότι η βία είχε ήδη φωλιάσει στην ιδέα της αλήθειας και ότι οι θρησκευτικοί πόλεμοι ήταν βάρβαροι: αλλά δεν είναι εξίσου βάρβαροι οι πόλεμοι συμφερόντων, που οδηγούνται από οικονομική και ιδεολογική υπεροχή ή εμψυχώνονται από την απελευθερωμένη αχαλίνωτη θέληση για εξουσία;
Εκείνη την εποχή ο Vattimo ήταν πεπεισμένος ότι οι φονταμενταλιστές θα μπορούσαν να νικηθούν «με το να καταφέρουμε να "διαφθείρουμε" όλο και περισσότερο τις μάζες του Τρίτου Κόσμου ωθώντας τες να παράγουν και να καταναλώνουν, δηλαδή να εκσυγχρονιστούν». Αυτή η σκέψη ήταν λειτουργική για το δυτικό κατεστημένο και την «αποστολή» του. Και ο Vattimo ήταν επομένως ο ομογενής φιλόσοφος με το παγκόσμιο κυρίαρχο ρεύμα, ο σύνδεσμος μεταξύ του καπιταλισμού και του ριζοσπαστικού πνεύματος.
Αλλά ο Vattimo προήλθε από τη σκέψη του Luigi Pareyson και από ένα πρωτότυπο καθολικό υπόβαθρο. διάβασε τον Νίτσε και τον Μετάνθρωπό του, όπως είχε μεταφράσει για πρώτη φορά τον Υπεράνθρωπο. Διάβασε τον Χάιντεγκερ και την κριτική του για την τεχνική και την υπολογιστική σκέψη που ξεχνά το Είναι. Διάβασε τον René Girard και τη σύνδεση μεταξύ βίας, τελετουργίας και του ιερού. Ξεπέρασε τη νεωτερικότητα, το τέλος της οποίας ανήγγειλε και επέκρινε την επιτακτική βεβαιότητα ότι το νέο ήταν εξ ορισμού θετικό και ανώτερο από αυτό που προηγήθηκε. Η ριζική αλλαγή αντιστοιχούσε επίσης σε μια μετάλλαξη στην πολιτική και κοινοβουλευτική παραβολή, πρώτα ριζική, δημοκρατική και μετά νεοκομμουνιστική.
Ο Vattimo δεν βρήκε ποτέ ξανά τον χριστιανικό Θεό, αλλά σκέφτηκε τη σκιά του, ανιχνεύοντας τα ίχνη που άφησε στον κόσμο και στη σκέψη στην εποχή του πρακτικού αθεϊσμού και της καλπάζουσας εκκοσμίκευσης. Στο τέλος διέλυσε τον αρχικό του Χριστιανισμό σε έναν ήπιο πολυθεϊσμό αξιών ενάντια σε κάθε οικουμενική αξίωση και ενάντια στην αυτοκρατορία της βίας που εξαπολύει βία και προκαλεί βάσανα και μισαλλοδοξία. Η σκέψη παρέμεινε αδύναμη στις επιβεβαιώσεις της αλλά ισχυρή στις αρνήσεις της.
Τον τελευταίο καιρό, ο Vattimo συζητήθηκε μόνο λόγω της πικρής ιστορίας του Βραζιλιάνου φροντιστή και φίλο του, από τον οποίο ήθελαν να τον στερήσουν με τη βία του νόμου, παρά τη θέληση του ίδιου του φιλοσόφου. Ο Vattimo υπερασπίστηκε την ελευθερία του να αποφασίζει ποιος θα τόν φροντίσει και σε ποιον θα δωρίσει τα περιουσιακά του στοιχεία. Ήταν ακόμα διαυγής, τουλάχιστον εν μέρει.
Τον θυμάμαι πριν από χρόνια σε ένα ταξίδι που κάναμε μαζί στην Αργεντινή, όπου ο Vattimo έκανε πολυπληθείς ανακοινώσεις στα συνέδριά μας. Και όπου ένα βράδυ, στο τέλος της επίσκεψης στο Ιταλικό Πολιτιστικό Ινστιτούτο στο Μπουένος Άιρες, το λεωφορείο μας έφευγε αφήνοντας τον Emanuele Severino και τον Vattimo στο έδαφος. Από το πίσω παράθυρο του λεωφορείου είδα τους δύο φιλόσοφους να τρέχουν σαν παιδιά για να φτάσουν στο λεωφορείο. Ο Σεβερίνο έφτασε πρώτος: η δυνατή σκέψη του αιώνιου κέρδισε τον αγώνα με την αδύναμη, αγωνιζόμενη σκέψη.
Στο τέλος ο Vattimo επέστρεψε στον δάσκαλό του Pareyson υποστηρίζοντας ότι «η φιλοσοφία δεν είναι τίποτε άλλο από την ερμηνευτική της θρησκευτικής εμπειρίας», την οποία, όπως και ο δάσκαλός του, μείωσε σε μύθο. Και ο μύθος, είπε, δεν είναι αντικειμενική γνώση. Στο τέλος, ο αδύναμος στοχαστής έμεινε με μια εύθραυστη, εφήμερη και άπιαστη μισή αλήθεια στα χέρια του.
Ο Vattimo δεν βρήκε ποτέ ξανά τον χριστιανικό Θεό, αλλά σκέφτηκε τη σκιά του, ανιχνεύοντας τα ίχνη που άφησε στον κόσμο και στη σκέψη στην εποχή του πρακτικού αθεϊσμού και της καλπάζουσας εκκοσμίκευσης. Στο τέλος διέλυσε τον αρχικό του Χριστιανισμό σε έναν ήπιο πολυθεϊσμό αξιών ενάντια σε κάθε οικουμενική αξίωση και ενάντια στην αυτοκρατορία της βίας που εξαπολύει βία και προκαλεί βάσανα και μισαλλοδοξία. Η σκέψη παρέμεινε αδύναμη στις επιβεβαιώσεις της αλλά ισχυρή στις αρνήσεις της.
Τον τελευταίο καιρό, ο Vattimo συζητήθηκε μόνο λόγω της πικρής ιστορίας του Βραζιλιάνου φροντιστή και φίλο του, από τον οποίο ήθελαν να τον στερήσουν με τη βία του νόμου, παρά τη θέληση του ίδιου του φιλοσόφου. Ο Vattimo υπερασπίστηκε την ελευθερία του να αποφασίζει ποιος θα τόν φροντίσει και σε ποιον θα δωρίσει τα περιουσιακά του στοιχεία. Ήταν ακόμα διαυγής, τουλάχιστον εν μέρει.
Τον θυμάμαι πριν από χρόνια σε ένα ταξίδι που κάναμε μαζί στην Αργεντινή, όπου ο Vattimo έκανε πολυπληθείς ανακοινώσεις στα συνέδριά μας. Και όπου ένα βράδυ, στο τέλος της επίσκεψης στο Ιταλικό Πολιτιστικό Ινστιτούτο στο Μπουένος Άιρες, το λεωφορείο μας έφευγε αφήνοντας τον Emanuele Severino και τον Vattimo στο έδαφος. Από το πίσω παράθυρο του λεωφορείου είδα τους δύο φιλόσοφους να τρέχουν σαν παιδιά για να φτάσουν στο λεωφορείο. Ο Σεβερίνο έφτασε πρώτος: η δυνατή σκέψη του αιώνιου κέρδισε τον αγώνα με την αδύναμη, αγωνιζόμενη σκέψη.
Στο τέλος ο Vattimo επέστρεψε στον δάσκαλό του Pareyson υποστηρίζοντας ότι «η φιλοσοφία δεν είναι τίποτε άλλο από την ερμηνευτική της θρησκευτικής εμπειρίας», την οποία, όπως και ο δάσκαλός του, μείωσε σε μύθο. Και ο μύθος, είπε, δεν είναι αντικειμενική γνώση. Στο τέλος, ο αδύναμος στοχαστής έμεινε με μια εύθραυστη, εφήμερη και άπιαστη μισή αλήθεια στα χέρια του.
Lo scandalo di Vattimo. Da star a mostro - Marcello Veneziani
ΔΕΝ ΘΥΜΙΖΕΙ ΕΝΤΟΝΑ ΤΗΝ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΑΡΝΗΘΗΚΕ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, ΧΩΡΙΣ ΧΡΙΣΤΟ; ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΙΕΡΓΗ Η ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΤΩΝ ΣΤΟΧΑΣΤΩΝ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΓΟΗΤΕΥΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΗΔΕΝΙΣΜΟ ΤΟΥ ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ; ΛΕΣ ΚΑΙ Η ΣΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΚΑΤΩ ΕΙΝΑΙ ΕΓΓΕΝΗΣ ΣΤΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΣΑΝ ΕΝΑΣ ΘΑΝΑΣΙΜΟΣ ΙΟΣ;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου