Τι κι αν ο Φραντς Κάφκα ήταν κακός δάσκαλος; Τι κι αν το έργο του, αν και μεγαλεπήβολο, είχε συμβάλει στο να γίνει ο κόσμος πιο απελπισμένος και ζοφερός, πιο έρημος, δέσμιος του κενού και του τίποτά του;
Χθες συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τον θάνατό του και εδώ και μήνες επικρατεί ένας αδιάκοπος κατακλυσμός από δημοσιεύματα και επαίνους για τον μεγάλο συγγραφέα από τη Βοημία.
Τι θα γινόταν αν αντ' αυτού αλλάζαμε οπτική, εγκαταλείπαμε τον πανηγυρισμό και την αγιογραφία και αναρωτιόμαστε για τη συγγραφική του κληρονομιά και τον αντίκτυπό της; Ο Κάφκα κατέθεσε ότι μπορείς να γράψεις λογοτεχνία όχι μόνο για όνειρα αλλά και για εφιάλτες, και μπορείς να αφήσεις σημάδια στους αναγνώστες ακόμη και όχι ξυπνώντας συναισθήματα αλλά αφήνοντάς τους απολιθωμένους. Η λογοτεχνία με τον Κάφκα δεν χαρίζει ομορφιά, δεν παρηγορεί, δεν επισκευάζει, δεν βοηθά να καταφύγει κανείς σε άλλους κόσμους, αλλά περιγράφει, γυμνή και στεγνή, την αδυσώπητη κυριαρχία του κακού και την αδυναμία να ξεφύγει από τη σιδερένια μοίρα του.
Πριν από μερικά χρόνια στο Μεγάλο Δυτικό Ίδρυμα, ο Eduard Limonov όρισε το έργο του Κάφκα ως «τρίτης διαλογής (τριτοκλασάτη) αυστρουγγαρική λογοτεχνία πού πέρασε ως προφητικό έργο» σε σημείο να εξυμνήσει «έναν νευρωτικό ασφαλιστικό υπάλληλο» ως ιδιοφυΐα. Ανελέητη και άδικη παρουσίαση. Πιο εύλογη, όμως, είναι η «λανθασμένη» ανάγνωση, όπως την όρισε ο ίδιος, του φιλοσόφου Gunther Anders (γεν. Günther Siegmund Stern) το 1951 σε ένα κείμενο με τίτλο Kafka, υπέρ και κατά, μεταφρασμένο στην Ιταλία από την Quodlibet. Μια αυστηρή, αμείλικτη κριτική, από Εβραίο σε Εβραίο, που προκάλεσε την αγανάκτηση των Καφκιανών, ξεκινώντας από τον θεματοφύλακα του έργου του Κάφκα, τον Μαξ Μπροντ, φίλο του Φραντς, ο οποίος παραβιάζοντας τη βούληση του συγγραφέα, θέλησε να δημοσιεύσει μετά τον θάνατό του αυτό που ο Κάφκα δεν ήθελε να βγάλει στον κόσμο.
Ο Άντερς πρώτα απ' όλα πιστεύει ότι ο Κάφκα διαποτίστηκε από έναν αρνητικό, μαζοχιστικό ναρκισσισμό. Η ανάλυσή του ξεκινά από μια καφκική δήλωση που το επιβεβαιώνει: τοποθετώντας τον εαυτό του έξω από τον παρακμιακό πλέον Χριστιανισμό της εποχής του και έξω από την εβραϊκή θρησκεία, ο Κάφκα λέει για τον εαυτό του στο τέταρτο τετράδιο: «Είμαι το τέλος ή η αρχή». Κοσμικός εγωκεντρισμός, παρόμοιος με τις αυταπάτες του αείμνηστου Νίτσε.
Αυτό που ο Άντερς βρίσκει τρομακτικό στον Κάφκα είναι ότι οι πρωταγωνιστές των μυθιστορημάτων του βρίσκονται σε παράλογες και οδυνηρές καταστάσεις, αλλά τις βιώνουν σαν να ήταν φυσιολογικές. Όταν ο Γκρέγκορ Σάμσα ξυπνά ως κατσαρίδα, δεν εκφράζει σοκ, πόνο ή θυμό, αλλά αποδέχεται αυτή την κατάσταση χωρίς απογοήτευση, χωρίς να θορυβηθεί. Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της αφήγησης του Κάφκα δεν είναι η διαρροή του κακού αλλά η απουσία οποιασδήποτε αντίδρασης, αντίστασης, εξέγερσης ή άρνησης από την πλευρά των θυμάτων, που προσαρμόζονται στην κατάσταση στην οποία περιέρχονται. Ένας απόλυτος, γκροτέσκος, απάνθρωπος ρεαλισμός, επιβαλλόμενος με υπερβατική αμβλύτητα (αδιαφορία). Ο Κάφκα θυσιάζει την εξυπνάδα και τη λογική, αλλά και κάθε αστική και πολιτική αίσθηση. Και αυτό, για τον Άντερς, είναι λυπηρό. Μεταφράζω: είναι κακός δάσκαλος. Τα θύματα των ιστοριών του συνεργάζονται με τους δήμιους, δέχονται τα βασανιστήρια: νιώθουν αποκλεισμένοι από τον κόσμο, στερημένοι δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, αδικημένα.
Η κριτική είναι ξεκάθαρη και οξεία, αλλά στη συνέχεια υπερβάλλει όταν κατηγορεί τον Κάφκα ως πρόδρομο του φασισμού, επειδή τον δικαιολογεί προκαταβολικά γράφοντας «υπέρ της τυφλής και απόλυτης υπακοής» και θυσιάζοντας τη νοημοσύνη. Ο Άντερς κάνει μια εξίσου ακραία ερμηνεία με εκείνους τους καφκικούς που, αντίθετα, είδαν στο έργο του μια προκαταρκτική καταγγελία της ναζιστικής φρίκης. Το έργο του ούτε δικαιολογεί ούτε καταγγέλλει αυτό που θα συνέβαινε αργότερα. Αν κάτι δείχνει είναι ότι το κακό στη γη δεν προκύπτει με τον φασισμό αλλά προηγείται αυτού· πράγματι είναι εγγενές στον κόσμο· είναι η πραγματικότητα.
Το έργο του είναι το ντοκουμέντο μιας εποχής που έχασε τη λογική και τη θρησκεία, την ελπίδα και την εμπιστοσύνη, το μέλλον και την παράδοση. Είναι η κατάρα της ζωής, κατανοητή ως καταδίκη και μια φυλακή στην οποία δεν είμαστε κλεισμένοι μέσα αλλά έξω. Εξαιρούμενοι. Πρώτα καταδικαζόμαστε και μετά διαπράττουμε το έγκλημα. Η καφκική αντιστροφή μεταξύ τιμωρίας και εγκλήματος είναι η μεταφυσική μετάφραση αυτού που αργότερα θα γινόταν δυνατό σημείο του σοσιαλισμού: είναι η κοινωνία, με τις αδικίες και τις ανισότητες της, που ωθεί αυτούς που τα υποφέρουν να διαπράττουν εγκλήματα. Το λάθος δεν είναι το άτομο, αλλά η κοινωνία και αυτοί που έχουν την εξουσία. Στον Κάφκα, όμως, είναι ένα σκοτεινό πεπρωμένο που πλανάται πάνω από τον άνθρωπο.
Ο Κάφκα, σημειώνει ο Άντερς, δεν πιστεύει στην Πρόνοια και στον «τελευταίο, εφήμερο εγγόνι της», την πρόοδο· δεν πιστεύει στη θεία δικαιοσύνη. Το κατηγορητήριο είναι σκληρό και τελειώνει με μια ποινή χωρίς έφεση: Ο Κάφκα είναι ρεαλιστής του απανθρωποποιημένου (απάνθρωπου) κόσμου, του οποίου καταλήγει να είναι απολογητής. Είναι ένας ανίκανος και ανήμπορος ηθικολόγος, είναι αγνωστικιστής και άθεος, δεν ήταν πιστός αλλά δεν είχε το θάρρος της δικής του αθρησκείας. Πράγματι, πιστεύει όπως ο Μαρκίων σε έναν κακό Θεό· ωστόσο είναι ένας άθεος που ντρέπεται γι' αυτό και κάνει τον αθεϊσμό θεολογία. Ο Μπροντ θα επαναστατήσει εναντίον αυτής της πρότασης, θα πει ότι ο Άντερς δημιούργησε μια σκιάχτρο για τον εαυτό του και το χτύπησε, αλλά δεν έχει καμία σχέση με τον πραγματικό Κάφκα. Τον μειώνει σε δουλοπρεπή ηττοπαθή και άθεο, ενώ για τον Μπροντ είναι ένα θρησκευτικό πνεύμα που επικρίνει τις ενδιάμεσες αρχές/εξουσίες, αλλά δεν τοποθετείται έξω από τον Ιουδαϊσμό και την πίστη στον Θεό. Ο Άντερς θα του απαντήσει ότι η θρησκεία του Κάφκα ήταν μια θρησκεία χωρίς πίστη. Δεν είναι homo religiosus, αλλά «μεγάλος συγγραφέας παραμυθιών».
Με λίγα λόγια, ο Κάφκα είναι σπουδαίος συγγραφέας αλλά κακός δάσκαλος. Και το ίχνος των Καφκικών που άφησε πίσω του είναι καταστροφικό. Δίδαξε ότι η ύπαρξη είναι κακό, η ζωή είναι ένας παράλογος εφιάλτης· δεν είμαστε τίποτα, ζούμε στο τίποτα και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γι' αυτό.
Kafka, un grande ma cattivo maestro - Marcello Veneziani (www-marcelloveneziani-com.translate.goog)
ΜΙΑ ΑΥΘΥΠΟΒΟΛΗ ΟΠΩΣ ΤΗΣ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ. ΓΕΝΝΗΜΕΝΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ Β' ΒΑΤΙΚΑΝΕΙΟ ΣΥΝΟΔΟ. Ο ΚΑΡΠΟΣ ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ ΥΠΗΡΞΕ Η ΤΑΥΤΙΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΙΔΙΟΥ, ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ, ΟΠΩΣ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕ Ο ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ, ΣΑΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ. Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΧΑΡΙΝ ΤΗΣ ΛΥΤΡΩΣΕΩΣ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου