ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΤΡΟΦΗΣ (13)

Συνέχεια από: Δευτέρα, 1 Ιουνίου 2020

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΤΡΟΦΗΣ 

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗΣ.

ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΠΡΟΣΩΠΟ-ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ.

Πρόσωπο και υποκείμενο στην μοντέρνα σκέψη.

          
Από αυτές τις περιπέτειες το νόημα τού προσώπου αναδύθηκε σαν συνώνυμο τού ατόμου, παρότι τονισμένο στο αναλλοίωτο, στο αμείωτό του (Κάντ, Το θεμέλιο τής ηθικής των ηθών). Στην διάρκεια της μεσαιωνικής σκέψης, της μοντέρνας και της σύγχρονης επιβεβαιώθηκε σταδιακά η ανάγκη θεμελίωσης μιας εναλλακτικής υποκειμενικότητος στίς φυσιοκρατικές βάσεις τής παραδοσιακής κλασσικής μεταφυσικής.

          Αυτή η παράδοση ισχυρίζεται ότι έχει εξαντλήσει τον στοχασμό περί προσώπου όταν έφτασε να πεί ότι αυτή εξηγεί τον άνθρωπο σαν άτομο τού είδους του. Όμως τοιουτοτρόπως η ερώτηση "Και εγώ ποιός είμαι;" δραματικά παρούσα στην καρδιά τού καθενός μας, δέν βρίσκει μια κατάλληλη απάντηση. Και πράγματι τοποθετώντας μ'αυτούς τους όρους το ανθρωπολογικό θέμα, το συνδέουμε αμετάκλητα με μία προοπτική η οποία ξεχνά τον πρωταρχικό χαρακτήρα του δράματος τής ταυτότητος και υποτιμά το γεγονός ότι ο άνθρωπος μπορεί να αναρωτηθεί για τον εαυτό του μόνον στην πράξη, από το εσωτερικό τής εμπειρίας στο εδώ και τώρα τής υπάρξεώς του!

          Στην ανάπτυξη τής μοντέρνας σκέψης καθίσταται κυρίαρχη η τάση να κατανοηθεί το πρόσωπο φιλοσοφικά, ξεκινώντας από την ατομική ουσία! Η "ιδιοσύσταση" τού προσώπου θα αναζητηθεί εξαρχής στην υποκειμενική αυτοσυνειδησία (Καρτέσιος) η οποία γρήγορα θα τεθεί σαν απόλυτη σύσταση-δομή (Σπινόζα, Χέγκελ) στην οποία πρέπει να υποταχθούν τα άτομα! Η προσπάθεια τού Κάντ να σώσει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου δέν θα κατορθώσει να σταματήσει αυτό το παράγωγο, αυτή την διακλάδωση, καθώς η απολυτότης του προσώπου θα είναι στερεωμένη μόνον στην ηθική διάσταση, χωρίς μία αποφασιστική θεμελίωση της αξιοπρέπειας του προσώπου στο οντολογικό επίπεδο.

          Η επαναφορά μιας έννοιας του προσωπικού όντος η οποία εμπλέκει την σχέση Εγώ-Εσύ και επομένως αποκλείει την ύπαρξη ενός προσώπου το οποίο στηρίζεται στον εαυτό του με αυτάρκη τρόπο, θα βρεί παραδόξως μια πρώτη ώθηση από τον άθεο υλισμό του Φόιερμπαχ (Αρχές της φιλοσοφίας του μέλλοντος §59-62).

          Πλούσια και γόνιμη υπήρξε -ιδιαιτέρως στην σύγχρονη σκέψη- η προσπάθεια επανατοποθέτησης στο κέντρο του ανθρωπολογικού στοχασμού τής έννοιας του προσώπου μέσω του διαλογικού περσοναλισμού. Με διάσημους προδρόμους όπως ο Πασκάλ (1623-1662) ή ο Κίρκεγκαρντ (1813-1855), το κίνημα αναπτύσσεται από το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, από στοχαστές όπως ο M. Buber ή ο F. Rosenzsweig, οι οποίοι τροφοδοτούνται από την Βίβλο και σε καθολικό πλαίσιο από τους F. Ebner, R. Guardini, E. Mounier, G. Marcel, J. Mouroux.

          Είναι γεγονός ότι αυτή η γραμμή σκέψης απέκτησε το προνόμιο της αντίστασης στην απαίτηση ενός απρόσωπου ιδεαλισμού τόσο αγαπητού στον Εγελιανό ιδεαλισμό. Ταυτοχρόνως όμως οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η διαδρομή του περσοναλισμού, πολύτιμου από πολλές απόψεις δέν φτάνει σε αποτελέσματα απολύτως ικανοποιητικά από την άποψη τής θεμελίωσής του!

          
Η σημασία μιας ιστορικής πορείας.

          
Το ενδιαφέρον για την έννοια του προσώπου δέν χάθηκε αλλά αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια, τόσο όσον αφορά την εξελικτική ψυχολογία, όσο και το δίκαιο, την βιοηθική, και την κοινωνιολογία! Ακόμη και στο πεδίο της Θεολογίας αυτό το ενδιαφέρον, κλασσικό τρόπος ειπείν, δέν έχασε την επικαιρότητά του και είναι άφθονοι οι συγγραφείς οι οποίοι επιστρέφουν, ιδιαιτέρως ξεκινώντας από την κατανόηση του προσώπου στο εσωτερικό του συστηματικού στοχασμού για το μυστήριο του Θεού Μονάδος εν Τριάδι.

          Όπως είναι γνωστό, τον ΧΧ αιώνα ο K. Barth και ο K. Rahner είχαν εκφράσει τις αμφιβολίες τους για την χρήση τού όρου πρόσωπον εφαρμοσμένου στην Τριάδα, καθόσον η επιρροή του μοντέρνου όρου τού προσώπου σαν κέντρου της αυτοσυνειδήσεως θα μπορούσε να οδηγήσει σε μία τριθεΐα τού Θεού. Αυτοί λοιπόν συμβούλευαν την δυνατότητα να συνδυαστούμε με τον ελληνικό όρο υπόστασις και να μιλήσουμε για "τρόπους υπάρξεως" (K. Barth) ή "διακεκριμένους υφιστάμενους τρόπους" (K. Rahner). Η πρόταση δέν έγινε αποδεκτή και δέν προσελήφθη από τον Θεολογικό κόσμο, αλλά η πρόκλησή τους στάθηκε αφορμή ώστε να προκληθεί μία ανανεωμένη εμβάθυνση τής έννοιας του προσώπου! Τα θεολογικά σχέδια του καιρού μας, βασίζονται στην επεξεργασία αυτού του όρου! (Μόλτμαν, Πάννενμπεργκ, Κάσπερ, Μπαλτάσαρ). Φανερώνεται μία κοινή γραμμή στην προτίμησή τους μιας "σχεσιακής" έννοιας του προσώπου, δεμένης στον ορισμό του Riccardo di San Vittore (Richard of Saint Victor) και με κριτική αναφορά στον ορισμό του Βοήθιου, ο οποίος εξηρτάτο από τις έννοιες της "ουσίας"  και της "ατομικότητος". Σ'αυτή την εναλλαγή, η οποία είναι εσωτερική στην κλασσική ιστορία της Θεολογίας, η αφομοίωση της μοντέρνας έννοιας του προσώπου παρουσιάζει προβλήματα!

          Είναι αναγκαίο να διατηρηθούν οι κλασσικές κατακτήσεις και να συμπεριληφθούν οι προσφορές της μοντέρνας σκέψης γύρω από το πρόβλημα τού υποκειμένου και τού προσώπου, μ'έναν τέτοιο τρόπο ώστε οι ανθρωπολογικές και οντολογικές στιγμές να είναι ενδογενείς σ' ένα όλον τό οποίο δέν μπορεί παρά νά είναι Χριστολογικό και Τριαδικό. Διότι ούτε μία θεμελίωση εξωτερικώς Θεονομική (κατά βάθος ετερονομική), ούτε μιά επεξεργασία καθαρά αυτόνομη μιας φιλοσοφικής έννοιας του προσώπου μπορούν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις αυστηρότητος μιας συστηματικής Θεολογίας. 
Επομένως γίνεται φανερό ότι μία κατάλληλη κατανόηση τής έννοιας του προσώπου δέν μπορεί να αποφύγει την ιδιαιτερότητα τού περιεχομένου της από την Χριστιανική αποκάλυψη. Το θεωρητικό πρόβλημα όμως, σ'αυτή την προοπτική συνίσταται στην υπέρβαση του πειρασμού να θεωρήσουμε το πρόσωπο απλώς έναν μεσαίο όρο, ποικίλως εφαρμοζόμενο τόσο στην ανθρωπολογική σκέψη, όσο και στην σκέψη περί του Ιησού Χριστού και της Τριάδος. Πρόκειται για την εξήγηση τής θεμελιώδους ανθρωπολογικής αξίας του, αρχής γενομένης από το πρόσωπο του Ιησού Χριστού το οποίο ακριβώς στην ιδιαιτερότητα του, του ενσαρκωμένου Υιού του Θεού, είναι η αλήθεια του ανθρώπου!

          Μόνον μ'αυτές τις συνθήκες είναι δυνατόν να αποφύγουμε όταν διαλογιζόμαστε για τον Χριστό και την Τριάδα μία ανθρωπολογική προκατανόηση αυτής της έννοιας και ταυτοχρόνως να μήν διατρέχουμε τον κίνδυνο εφαρμογής του Χριστολογικού μοντέλου στον άνθρωπο, χωρίς να φανερώσουμε από το εσωτερικό της δραματικής του υπάρξεως την οικεία αντιστοιχία ανάμεσα στην αλήθεια του και την Χριστιανική αποκάλυψη!

          Σ'αυτή την προοπτική, ο Θεολογικός στοχασμός περί του προσώπου μπορεί να φορτωθεί πειστικά το ερώτημα περί τού "υποκειμένου" που είναι τόσο κεντρικό στην μοντέρνα σκέψη. Και θα μπορέσει να αποδείξει τους λόγους για τους οποίους το υποκείμενο δέν είναι δυνατόν να κατανοηθεί στην πιό βαθειά του αλήθεια, παρά μόνον εάν αναγνωρίσουμε ότι το θεμέλιό του δέν συμπίπτει με την υποκειμενικότητά του, αλλά προηγείται οντολογικά.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.