ΠΕΡΙ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΕΩΣ (14)

 Συνεχίζεται από Σάββατο 29 Απριλίου 2023 

Του A. J . NIJK.

11)Η Χρήση του όρου εκκοσμίκευση: Κριτική προσέγγιση. 

Μετά την κυκλοφορία του βιβλίου «Μοίρα και ελπίδα της μοντέρνας εποχής», η χρήση του όρου εκκοσμίκευση έγινε πάρα πολύ δημοφιλής. Τα γραπτά τα οποία διαπραγματεύονται το θέμα της εκκοσμικεύσεως δεν μετριούνται πλέον. Γενικώς ακολουθείται το παράδειγμα του Γκογκάρτεν, και μιλούν για την εκκοσμίκευση, αν όχι με θετική σημασία, τουλάχιστον μ’έναν τρόπο ελαφράς αποδοχής. Αυτό γίνεται ακόμη πιο εύκολο διότι εξίσου με τον Γκογκάρτεν διακρίνεται η εκκοσμίκευση από το κοσμικό φρόνημα, ώστε να φορτώνεται αυτό το τελευταίο όλες τις αρνητικές επιπτώσεις που αφαιρούνται από την εκκοσμίκευση για να γίνει αποδεκτή.

Θα προχωρήσουμε λοιπόν σε μία προσπάθεια εξαγωγής κάποιων συμπερασμάτων γύρω από την επιρροή του έργου του Γκογκάρτεν στην ήδη υπάρχουσα έννοια της εκκοσμικεύσεως, διότι η πεποίθηση μας είναι ότι το συγκεκριμένο έργο όχι μόνον δεν την βοήθησε να εξελιχθεί, αλλά και την εμπόδισε στην πρόοδό της. 

Δεν μπορούμε να αρνηθούμε το γεγονός ότι ο όρος εκκοσμίκευση κατ’αρχάς ανακαλεί μία ξεκάθαρη εικόνα μίας ιδιαίτερης προόδου με τις πολιτισμικές της συνέπειες, που ήδη είχε αρχίσει να κατακτά έδαφος. Όταν το ‘700 γίνεται λόγος για την απελευθέρωση και καταπάτηση της εκκλησιαστικής περιουσίας στο σύνολό της, και γι’αυτόν τον σκοπό χρησιμοποιείται ο όρος εκκοσμίκευση, γίνεται αμέσως φανερό για τι πράγμα πρόκειται. Αυτή η διαύγεια όμως δεν αυξάνει ταυτοχρόνως με την επέκταση του όρου την περίοδο που ακολούθησε.

Ο Μαξ Βέμπερ κατανοεί ακόμη πολύ καλά την άκυρη χρήση του όρου εκκοσμίκευση. Όταν χρησιμοποιεί την λέξη, κατ’εξaίρεσιν, με μία διαφορετική σημασία από την πρωταρχική της, η οποία είναι στενά πολίτικο-νομική, την βάζει ανάμεσα σε εισαγωγικά. Αλλά ο Βέμπερ υπήρξε μία εξαίρεση και ο ίδιος. Η γενική τάση υπήρξε η χρησιμοποίηση του όρου αδιάκριτα, καί με μεγάλη ευκολία, για να δείξει διαδικασίες και φαινόμενα όλο και πιο πλατειά και σύνθετα, αγκαλιάζοντας τέλος το σύνολο της πνευματικής επαναστάσεως στην οποία βρισκόμαστε μπλεγμένοι από πολύ καιρό ήδη. 

Αυτή η πλάγια ανάπτυξη του όρου είναι ένα σύνθετο φαινόμενο και αξίζει την προσεκτική μας έρευνα. Εδώ θα σταθούμε όμως μόνον σε δύο χαρακτηριστικά της. Κατά πρώτον λοιπόν η λέξη εκκοσμίκευση, από τους χρόνους του Thomasius μέχρι τους  τελευταίους σχετικά χρόνους μας- και κάτω από μερικές απόψεις μέχρι σήμερα-υπήρξε μία πολεμική κραυγή. Με τα λόγια ενός από τους πιο αποδεκτούς ορισμούς τού φαινομένου, είναι η αφαίρεση ολοκλήρων τμημάτων ζωής και σκέψης από τον θρησκευτικό έλεγχο-και επιτέλους και από την μεταφυσική διάσταση-με τον σκοπό της κατανοήσεως και της βιώσεως αυτών των τμημάτων της ζωής με τους όρους που αυτά τα ίδια προσφέρουν! 

Κατά δεύτερον, ο όρος εκκοσμίκευση δεν χρησίμευσε ποτέ αποκλειστικά σαν ένα σημείο καθαρά τεχνικό, αδιάφορου καθαυτού, πολιτικών πράξεων, νομικών χειραγωγήσεων ή κοινωνικών διαδικασιών. Ο όρος από την φύση του, περιέχει πάντοτε μία ερμηνεία αυτών των χειραγωγήσεων, των πράξεων και των διαδικασιών, η οποία ερμηνεία αναλόγως της τοποθετήσεως τών ενδιαφερομένων αντιπροσωπεύει μία νομιμοποίηση ή μία καταδίκη. Η λέξη εκκοσμίκευση ανακαλεί, λόγω της αρχαίας της χρήσης από την οποία κατάγεται, την διάκριση ανάμεσα σε δύο τομείς της ανθρώπινης ζωής, εκ των οποίων ο πρώτος είναι αποκλειστικά θρησκευτικός, ιερός, πνευματικός και ο δεύτερος αποκλειστικώς άθρησκος, εθνικός, κοσμικός και εθεωρείτο πάντοτε υποταγμένος στον πρώτο. Και γι’αυτό η λέξη εκκοσμίκευση επιβάλλει πάντοτε την σφραγίδα της, που ακολουθεί στις μεταλλάξεις που επιβάλλει: Πράγματα αποφασιστικής σημασίας μεταφέρονται από τον πρώτο στον δεύτερο τομέα, αφαιρώντας τα από την ευθύνη του πρώτου και τοποθετώντας τα στην τάξη του δευτέρου. Η χρήση του όρου σημαίνει, επομένως, και παρά την επιφανειακή μας αντίληψη, την συνεχιζόμενη επιβεβαίωση της παραδοσιασιακής διακρίσεως ανάμεσα στις δύο σφαίρες της ζωής. Σημαίνει επίσης την συνεχιζόμενη, σταθεροποίηση όλων των θεσμών που επέβαλλε στην ζωή, κατά την διάρκεια των αιώνων, ο Χριστιανισμός. Την απολυτοποίηση τους. 

Στην παγίωση αυτών των παραδοσιακών αντιλήψεων, συμμετείχαν οι οπαδοί της εκκοσμικεύσεως τουλάχιστον όσο και οι αντίπαλοι τους, απλώς και μόνον με την χρήση του όρου εκκοσμίκευση. Έγινε μία προσπάθεια να ξεπεραστεί, με την βοήθεια αυτού του όρου, να ξεπεραστεί το καθεστώς αυτών των αντιλήψεων, με τους ίδιους τούς όρους αυτού του καθεστώτος που επιθυμούσαν να υπερβούν. Στην διαμάχη εναντίον της καθεστηκυΐας τάξεως, παγιδεύτηκαν, μέσα σ’αυτή την ίδια την τάξη και οργάνωση. Αυτό ισχύει και για τον Γκογκάρτεν, παρότι πίστεψε ότι έφτασε σε μία ριζική αναθεώρηση, αναστοχαζόμενος την εκκοσμίκευση. 

Το παλαιό εννοιολογικό σχήμα διακρίνεται καθαρά στην προσπάθεια τού Γκογκάρτεν: η θρησκεία δίνει την θέση της στην εκκοσμίκευση. Ο τρόπος βεβαίως με τον οποίο χρησιμοποιεί αυτό το σχήμα παρουσιάζει πολλές εναλλαγές, σημαντικές και ευφυέστατες ταυτοχρόνως. Ας τις δούμε : η εκκοσμίκευση αντιπροσωπεύεται από τον αυτόνομο άνθρωπο, ο οποίος δρα ελεύθερα και υπεύθυνα. Η θρησκεία αντιπροσωπεύεται από τον μυθικό άνθρωπο, ο οποίος είναι φυλακισμένος στον δικό του κόσμο. Η Χριστιανική πίστη αποκόπτεται από την θρησκεία και τοποθετείται με το μέρος της κοσμιότητος, της κοσμικότητος! Παρήγαγε την εκκοσμίκευση και είναι η μοναδική που μπορεί να την βοηθήσει να διατηρηθεί καθαρή και να μην ξαναγίνει θρησκεία. Αυτή η σκέψη συνεπάγεται όμως μία εντελώς καινούργια αξιολόγηση της εκκοσμικεύσεως. Δεν σημαίνει πλέον την παρακμή τής χριστιανικής πίστης, αλλά είναι ο νόμιμος καρπός της. Επιπλέον δε για να μπορέσει να επιβιώσει η εκκοσμίκευση εξαρτάται ολοκληρωτικώς από την Χριστιανική πίστη. [Την Οικουμενική εκκλησία]. 

Συνεχίζεται

Επιβεβαιώνεται η απλή αλήθεια. Ο οικουμενισμός έχει τήν ανάγκη τού αντι-οικουμενισμού, στόν οποίο στηρίζεται. ''Σημαίνει επίσης την συνεχιζόμενη, σταθεροποίηση όλων των θεσμών που επέβαλλε στην ζωή, κατά την διάρκεια των αιώνων, ο Χριστιανισμός. Την απολυτοποίηση τους."ΤΟΝ ΚΛΗΡΙΚΑΛΙΣΜΟ". 

Αμέθυστος.