ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ

 Η τριάδα των φιλοσόφων
Στις Πηγές της Νεωτερικής θεολογίας (ΧΙV)

Στις συγκρούσεις του XVII αιώνος κυριαρχεί ένα όνομα: «Sociniano». Από το όνομα του αρχηγού των αντιτριαδιστών Socino. Ο Sociniano απορρίπτει τον ορισμό τής Persona τού Βοήθιου, αρνείται να διακρίνει στον Θεό ουσία και πρόσωπο και καταργεί εν τέλει την Τριάδα μιλώντας για τον Θεό σαν να είναι ένα πρόσωπο μόνον. Ο Bossuet γράφει πως ο όρος Sociniano δείχνει αυτόν ο οποίος δεν θέλει να πιστέψει παρά μόνον αυτό το οποίο γνωρίζει ξεκάθαρα. Οι Sociniani είναι πεπεισμένοι πως ο Καλβίνος και οι υπόλοιποι Μεταρρυθμιστές δεν πραγματοποίησαν παρά μισή Μεταρρύθμιση!
Μέχρι το τέλος του αιώνος η αίρεση είχε κατακλύσει τήν Γερμανία, την Γαλλία και μέσω της Ολλανδίας, την Αγγλία. Ονομάστηκε Trinitarian Controversy και καταργούσε, στο όνομα τής Λογικής, το δόγμα της Αγίας Τριάδος και την θεότητα τού Χριστού. Προωθούσε στην θέση του Χριστιανισμού μία «φυσική θρησκεία», καθορισμένη από τον καθένα κατά την διάθεσή του φτάνοντας να γελοιοποιεί και αυτές τις ίδιες τις βάσεις τής κοινωνίας. Η γελοιοποίηση και όχι η νόηση ήταν ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την κοινωνία και την Εκκλησία.

Το βιβλίο «Religio Rationalis» του Andrzej Wiszowathy εκδίδεται το 1684 στο Άμστερνταμ. Το βιβλίο «Christianity not misterious» του John Toland, είναι το πρώτο απολύτως λογικό βιβλίο και είναι του 1696. Όμως στα 1689 βλέπει το φως το «Δοκίμιο γύρω από την ανθρώπινη κατανόηση» του John Locke, το οποίο προσφέρει, για πρώτη φορά στην Ιστορία, στην ανθρώπινη νόηση, τόσο αποτελεσματικές θεωρητικές βάσεις. Και ο Socinianesimo του Locke έρχεται στην επιφάνεια ξεκάθαρα με το επόμενο βιβλίο του «Reasonbleness of Christianity».
Κάτι σαν την εκλογίκευση του Χριστιανισμού. Εδώ λοιπόν ο Locke μειώνει ολόκληρο το περιεχόμενο τής πίστεως σε ένα και μοναδικό «λογικό» άρθρο δηλαδή στην ανάγκη να πιστέψουμε πως ο «Ιησούς της Ναζαρέτ είναι ο Μεσσίας». Η Βίβλος περιοριζόταν μόνον στη Κ.Δ. και συγκεκριμένα μόνον στα απλά Ευαγγέλια, χωρίς τις Αποστολικές Επιστολές. Σ' αυτή την εξόρμηση κάθαρσης από κάθε δόγμα που θα μπορούσε να έλθει σε αντίφαση με τις ξεκάθαρες αρχές της νοήσεως, τα δόγματα της Εκκλησίας περί της Αγίας Τριάδος και της θεότητος του Χριστού τα σκέπασε η απόλυτη σιωπή!
[Πόσο μοντέρνα και νεωτερικά δεν απηχούν σ' εμάς τους Έλληνες όλα αυτά! Με πόσο πάθος οι διάφοροι Αγουρίδες, Ράμφοι, Ζηζιούλες και Γιανναράδες δεν προσπαθούν να μας πείσουν να εκμοντερνιστούμε, να εισέλθουμε στην Ιστορία, υιοθετώντας φρέσκες Ιδέες, μοντέρνες, ηλικίας μόλις 300 ετών!]

Ο Edward Stillingfleet, επίσκοπος του Worcester, καταγγέλλει στα 1697 πως ακόμη και στο πρώτο του δοκίμιο, στην ανθρώπινη κατανόηση, ο Locke ήταν ήδη Socinian. Αυτή η ίδια η θεωρία τής Γνώσεως που περιέχεται στο εν λόγω δοκίμιο καταλήγει στην άρνηση του δόγματος της Αγίας Τριάδος και έχει εξάλλου μόνον αυτόν τον σκοπό! Από εδώ γεννιέται και ο εικονοκλαστικός «θεϊσμός» των Εγγλέζων, ο οποίος μετά από λίγο θα κατακλύσει την Ευρώπη.
Στην απέναντι όχθη, στην Γαλλία, ο Pierre Bayle συμφωνούσε με τον Locke πως το μοναδικό άρθρο πίστεως στον Χριστό Μεσσία έφτανε για την σωτηρία! Από εδώ και από αυτή τη στιγμή ξεκινά η παροιμιώδης προσπάθεια των Ευρωπαίων σοφών να συμμορφώσουν τον Χριστιανισμό με το Φυσικό Φως, την ανθρώπινη νόηση και σοφία. Στο «Dictionnaire historique et critique» ο Pierre Bayle αναγνώριζε πως το κίνημα τού Socinianesimo δεν ήταν μια απλή διαμαρτυρία στην περιπλοκότητα των δογμάτων, αλλά ήθελε να είναι ένα σημείο ενότητος της αληθινής Εκκλησίας, αναγνωρίζοντας σαν δικά του τα δόγματα των πρώτων αιώνων του Χριστιανισμού. Ο ίδιος ο Bayle εντόπισε και φανέρωσε ακόμη και την ανθρωπιστική καταγωγή τού κινήματος, φτάνοντας να παρατηρήσει πως ο Έρασμος δεν υπήρξε μόνον ο “Ιωάννης ο Πρόδρομος” του Λούθηρου, αλλά μεταφράζοντας στην δική του έκδοση της Κ.Δ. τον όρο Λόγος με τον όρο Sermo (κήρυγμα) κατέληξε να νομιμοποιήσει όλη την αντιτριαδική ερμηνεία του προλόγου τού κατά Ιωάννην και να προκαθορίσει όλη την φιλοσοφική ερμηνεία του Ευαγγελίου από τον Γερμανικό Ιδεαλισμό. Και με απίστευτη Ιστορική σοφία ο Bayle αποφαίνεται: «Αρνούμενοι να πιστέψουν σε ότι νομίζουν αντίθετο στο φως της φιλοσοφίας και να υποτάξουν την πίστη τους στα ακατανόητα Μυστήρια της Χριστιανικής Θρησκείας ανοίγουν τον δρόμο στον πυρρωνισμό (στην αμφιβολία), στον θεϊσμό, στην αθεΐα» (άρθρο Socin, σημείωση Η, σελ. 2750 του λεξικού του). Παρ' όλη την υποτιθέμενη πίστη του όμως ο Bayle τελικά ιστορικά προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στην απιστία. Ο Leibniz ο οποίος προσπάθησε με τον τρόπο του να υπερασπιστεί την Αγία Τριάδα, έγραψε ευφυώς για τον Bayle: «Ο κύριος Bayle εξανάγκασε στην σιωπή την νόηση, αφού πρώτα της επέτρεψε να μιλήσει υπερβολικά πολύ»!

Ας δούμε όμως σ' αυτό το σημείο τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στον Socinianesimo και στον θεϊσμό αυτό καθ' αυτό και στον αθεϊσμό που είναι η φυσική τους κατάληξη.
Ο Socinianesimo αγαπούσε να θεωρεί την πίστη του ακόμη Χριστιανική, μάλιστα δε σαν την αληθινά Χριστιανική, χωρίς τις γαρνιτούρες τής θεολογίας και επιτέλους νοητικά ξεκάθαρη, ενεργώντας και αυτός σαν ένα είδος Μεταρρυθμίσεως. Ο θεϊσμός αντιθέτως είναι μια φιλοσοφία εντελώς αυτόνομη από την προϋπόθεση μιας ιστορικής θρησκείας, αποκεκαλυμένης, «θετικής»! Ο Socinianesimo για να παραμείνει συνεπής με τις νοησιαρχικές του πεποιθήσεις, κατέληξε σε έναν ανθρωπομορφισμό της έννοιας του θεού. Ο θεϊσμός με τη σειρά του, υποβάλλοντας την Βίβλο και την παράδοση σε σκληρή κριτική εναντίον της Αγίας Τριάδος, ομολογεί έναν μοναδικό θεό-νόηση. Έτσι αναγνώριζαν την τάξη ενός κόσμου σημαδεμένου από το θείο, η οποία τάξη έπρεπε να αναπαραχθεί στην ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου, αλλά μαζί μ' αυτά δεν ήθελε με τίποτε να λατρεύσει έναν θεό διαφορετικό από εκείνον που διαμορφώνει από μόνη της η «νόηση». Έτσι ο πρωτογενής Socinianesimo μεταλλασσόταν σε άλλο γένος, κατορθώνοντας μ' αυτόν τον τρόπο να εισχωρήσει ακόμη και σε ορισμένες Εκκλησίες, όπως στην Αγγλικανική ή ακόμη και στην ίδια την Καλβινιστική.

Το σύνορο που ξεχώριζε πλέον τούς ανθρώπους, τούς σκοπούς τους, τούς τρόπους τους, δεν ήταν η απλή πίστη ή ο προορισμός αλλά αυτό το ίδιο το Τριαδικό δόγμα. «Στον αιώνα των φώτων δεν αναρωτιόμαστε πλέον για την σωτηρία μέ ή χωρίς έργα ή για την ορατή ή αόρατη εκκλησία, αλλά αμφιβάλλουμε για αυτόν τον ίδιο τον Χριστιανικό θεό. Σ' αυτό το σημείο τα σύνορα της πίστεως αντιπαρατίθενται στα σύνορα της νοήσεως, στην υπερηφάνεια και την αξιοπρέπεια δηλαδή ενός ανθρώπου ενήλικου πλέον, ελευθέρου από τις δεισιδαιμονίες των ιερών παραδόσεων και χειραφετημένου». Έτσι απαντούσε στο ερώτημα για τον Διαφωτισμό ο σοβαρός Kant. Το Big Ben του Könisberg!

Αυτό το ίδιο πνεύμα κυριαρχεί και στην σύνταξη τής Εγκυκλοπαίδειας των Ντιντερό, Βολταίρου, Ρουσώ. Η Αγία Τριάδα και το πρόσωπο σατυρίζονται, όπως παληά ο Σωκράτης από τον Αριστοφάνη! Χάρη δε στην ιδιοφυΐα του Ντιντερό τα χτυπήματα εναντίον του Χριστιανισμού μέσα στην εγκυκλοπαίδεια δεν περιέχονται στα επίσημα άρθρα πάνω στον Χριστιανισμό, αλλά σε δευτερεύοντα όπου η επίθεση είναι τρομακτική και ο Χριστιανισμός χαρακτηρίζεται αποδέκτης δεισιδαιμονιών. Αυτή η επίθεση βρίσκεται καλά κρυμμένη στα άρθρα «Agnus Scypticus», «Caldei», «Cinici», «Saraceni» και στο άρθρο που περιέχεται στον τόμο XVII του 1765, «Unigenitus».

Όσον αφορά προσωπικώς τον Βολταίρο τώρα, στο βιβλίο του «Φιλοσοφικά γράμματα» του 1734 γράφει: «Βλέπετε λοιπόν πόσες επαναστάσεις γίνονται στις γνώμες μας, όπως ακριβώς και στις αυτοκρατορίες. Τρεις αιώνες μετά τον θρίαμβό του και δώδεκα αιώνες μετά την λήθη του, το κόμμα του Άρειου ξαναγεννιέται από τις στάχτες του. Το μόνο του λάθος είναι πως ξαναεμφανίστηκε σε μια εποχή κατά την οποία οι άνθρωποι είναι πλέον χορτάτοι από διαφωνίες και αιρέσεις».

Ο άλλος διάσημος Γάλλος, ο Montesquieu, είχε προηγηθεί στις ευφυολογίες, καθώς στα «Περσικά γράμματα» στο αριθμ. 24, στα 1712, περιέγραφε τον πάπα σαν ένα μάγο, ο οποίος προσπαθεί να μας πείσει να πιστέψουμε ότι τρία δεν είναι παρά ένα, ότι το ψωμί που τρώμε δεν είναι ψωμί και το κρασί που πίνουμε δεν είναι κρασί και χιλιάδες άλλα πράγματα!

Ακολουθεί κατά πόδας, το καλό παιδί της εποχής του, ο Ρουσσώ! Ο καλός του Αιμίλιος ρωτά τον Καρδινάλιο: «Μιλήστε μου για την αποκάλυψη, για τις Γραφές, για κείνα τα δυσκολονόητα δόγματα που δεν μπορώ να κατανοήσω. Και ο Καρδινάλιος του απαντά: Φτάνει η φυσική θρησκεία και είναι πολύ παράξενο να πιστεύουμε πως μας χρειάζεται και μια άλλη ακόμη. Οι πιο μεγάλες Ιδέες για την θεότητα προέρχονται από την νόησή μας και μόνον».