« Ένα κλισέ είναι τόσο ανόητο όσο μοιράζεται(κυκλοφορεί)
Artemisia Gentileschi Αλληγορία της Ρητορικής (1650)
ΜΗ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝOI TOΠOI _ _
Ένας κοινός τόπος τόσο ηλίθιος όσο και αν μοιράζεται σήμερα είναι ότι για να γίνει ένα μήνυμα πιο αποτελεσματικό πρέπει να εκφράζεται στα αγγλικά. Αυτό φαίνεται να το απαλλάσσει από τον επαρχιωτισμό, να του δίνει διεθνή χαρακτήρα, να το ευθυγραμμίζει με τη φαντασία μιας κοινωνίας που μεγάλωσε με τα αποκόμματα του αμερικανικού ονείρου. Το αποτέλεσμα αυτής της δουλοπρεπούς υποβολής είναι οι εφημερίδες, οι ομιλίες, οι δρόμοι, τα πάντα να καλύπτονται με συνθήματα και φράσεις στην ορολογία των αφεντικών. Σε σημείο που η γλώσσα του Δάντη καταλήγει να μοιάζει με παλιό μνημείο αλειμμένο με περιττώματα πουλιών.
Τι είναι όμως κλισέ; Ουσιαστικά, μια οικονομία σκέψης. Μια γενίκευση, μια απλοποίηση εννοιών, που σώζει τον κόπο του στοχασμού. Υπάρχουν πολλά είδη. Τώρα η σύνθεση αληθειών πού έχουν κατακάτσει και μεταδίδονται με την πάροδο του χρόνου, τώρα τυχαίες αλήθειες. Υβρίδια αλήθειας και προκατάληψης ή πλήρη ψέματα. Δεν είναι πάντα εύκολο να τα ξεχωρίσεις. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, είναι σπάνιο τα κλισέ σήμερα να συμπίπτουν με ένα αντικειμενικό όραμα του κόσμου. Τα ρητορικά υποκατάστατα προτιμώνται γενικά από την ειλικρινή αναζήτηση της αλήθειας.
Ακόμα κι αν η αλήθεια και η ρητορική έχουν διαφορετικούς σκοπούς - ο ένας θέλει να ξεκαθαρίσει και να αποδείξει, ο άλλος αρκεί για να πείσει - αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει πραγματική αντίθεση μεταξύ τους. Η ρητορική είναι μια τέχνη που στοχεύει να οδηγήσει τα μυαλά σε μια κατεύθυνση, αντί να τα διαφωτίσει, αλλά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι για να γίνει αυτό πρέπει απαραίτητα να τα εξαπατήσει. Για παράδειγμα, η μουσική, υφαντής τρυφερών και όχι επιχειρημάτων, είναι η κατ’ εξοχήν ρητορική γλώσσα, αλλά έχει τη δική της αλήθεια. «Όταν ακούω τον Μπαχ, πιστεύω», είπε ο άθεος Cioran.
Εφόσον η αλήθεια είναι η ουσία του πνεύματος, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι στην κατεξοχήν αντιπνευματική κοινωνία μας, η ρητορική έχει στόχο να προκαλέσει ηθική και διανοητική προσκόλληση στο ψεύτικο. Ζούμε έτσι τυλιγμένοι στο σκοτάδι μιας μεσόσφαιρας κορεσμένης από πληροφορίες και μηνύματα πλανητικής φύσης, μια άρνηση της αλέθειας , της αποκάλυψης που βρίσκεται στη ρίζα κάθε γνώσης.Η Αλέθεια είναι το μαντείο των ΔελφώνΓερουσιαστής του Δημοκρατικού Κόμματος CirinnàΗ αλήθεια είναι μία, δογματική και απόλυτη, καθώς λογικά δεν μπορούν να υπάρχουν δύο διαφορετικές αλήθειες. Αντίθετα, η σύγχρονη ρητορική φαίνεται να υποδηλώνει ότι όλα είναι σχετικά , συνδεδεμένα με μια πολλαπλότητα προοπτικών. Στην πραγματικότητα, με τη φαινομενική ελαστικότητά της, αυτή η ρητορική σκοπεύει να επιβάλει νέους άκαμπτους δογματισμούς και απολυταρχισμούς, προσφέροντας τον εαυτό της ως θεμιτή αλήθεια. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε αυτές τις δύο αλήθειες - μια φυσική, η άλλη τεχνητή - από το γεγονός ότι η πρώτη είναι σταθερή ενώ η δεύτερη είναι παροδική, η μία έχει τον αυτοσκοπό της, η άλλη θέτει τον εαυτό της στην υπηρεσία ενός Κράτους, μιας Εκκλησίας, μιας Δύναμης με μεταβαλλόμενες μορφές, της οποίας αντανακλά και ταυτόχρονα υποστηρίζει τις μεταλλάξεις. Ποιος είναι σήμερα πιά παθιασμένος με το «Θεό, τήν πατρίδα και τήν οικογένεια»;
Ο Θεός έχει περιθωριοποιηθεί από μια υλιστική και αισθησιακή κουλτούρα. Οι λογικές αποδείξεις της ύπαρξής Του γίνονται πλέον αποδεκτές μόνο από ορισμένους μη αναγώγιμους Θωμιστές. Και η σχολαστικότητα που εφαρμόζεται στα ιερά κείμενα, η συγκριτική μελέτη των διάφορων θρησκειών, η κριτική ερμηνεία, είναι όλοι παράγοντες εχθρικοί προς μια θρησκευτική ρητορική που έχει προκαλέσει μια βαθιά κρίση πίστης. Τα κεντρικά θέματα της ύπαρξης σήμερα είναι τα οικονομικά και η πολιτική, η σεξουαλικότητα και η τεχνολογία, σίγουρα όχι η ψυχή ή ο Θεός.Η ίδια η Εκκλησία φαίνεται να εμπνέεται περισσότερο από κοσμικές αξίες, που ασχολούνται με κοινωνικά και όχι μεταφυσικά, ανθρώπινα και μη θεϊκά.
Η πατρίδα επιβιώνει μόνο με προνυμφικές μορφές, σε κάποιες ταριχευμένες και θεωρητικές θεσμικές εκφράσεις, υπονομευμένες στην πραγματικότητα από τη ρητορική του κοσμοπολιτισμού, του ευρωπαϊσμού, της παγκοσμιοποίησης. «Η εθνική σημαία κάνει την καρδιά να χτυπά» μπορεί να ήταν ένα κλισέ στην εποχή του Φλομπέρ, αλλά σήμερα κανείς δεν το σκέφτεται πια, εκτός ίσως από το Παγκόσμιο Κύπελλο. Πράγματι, η στοργή για την πατρίδα είναι ύποπτη για στενόμυαλο σοβινισμό.
Η παραδοσιακή ρητορική για την οικογένεια αντιστέκεται στις διαφημίσεις των Χριστουγέννων ή της αγοράς τροφίμων, αλλά ακούγεται σχεδόν αστεία εκτός εμπορικών χώρων, σε μια εποχή που βλέπει παλιά συζυγικά, συναισθηματικά και οικιακά στερεότυπα να δίνουν τη θέση τους σε ανοιχτές οικογένειες, ομοφυλόφιλα ή τρανς ζευγάρια, μωρά δοκιμαστικού σωλήνα , μήτρες προς ενοικίαση. Το αδιάρρηκτο ή η ιερότητα του συζυγικού δεσμού, η αιώνια αγάπη, είναι έννοιες αναχρονιστικές και παρωχημένες.
Η ρητορική δεν είναι πια ένα φόρεμα που πρέπει να φορεθεί ή να γδυθεί ανάλογα με την περίσταση, ούτε μια όμορφη γυναίκα, στολισμένη, όπως στις κλασικές αλληγορίες της. Σήμερα είναι ένας αμνιακός σάκος, που νευρώνεται από ένα δίκτυο άκαμπτων αυτοματισμών όπως τα νευρολογικά αντανακλαστικά. Η φυσιολογία του, η μηχανική του, μας διδάσκονται από την καθημερινή παιδαγωγική που εμπιστεύεται το σχολείο, τα ΜΜΕ , το Διαδίκτυο, γίνεται συνήθεια για εμάς, αγνοώντας και ξεχνώντας τον εαυτό της, χρήσιμο όχι τόσο για να πείσουμε τους άλλους αλλά μάλλον τους εαυτούς μας.Πάντα όμως συνοδεύεται από αυτό το κατάλοιπο θεατρικότητας, εκείνο τον τόνο, αυτή τη χειρονομία που προδίδει τεχνητό συλλογισμό.
Οι φυσικοί αντίπαλοι της ρητορικής πρέπει να είναι η επιστημονική σκέψη και ο φιλοσοφικός σκεπτικισμός. Όμως η ίδια η επιστήμη έχει γίνει κλάδος της ρητορικής. Κηρύττει περισσότερα από ό,τι καταδεικνύει, ενδιαφέρεται για την αντικατάσταση των παλιών πεποιθήσεων με νέες. Η φιλοσοφία από την πλευρά της δεν ενδιαφέρεται πλέον για υψηλά θέματα, αλλά για ενοριακούς ή εργαστηριακούς καυγάδες. Έτσι, ακόμη και η επιστήμη και η φιλοσοφία γίνονται πηγές κλισέ, που υπόκεινται επίσης σε αυτή τη διαφθορά, που πορνεύονται στη ρητορική της Εξουσίας, που είναι μια από τις τραγωδίες της εποχής μας.
Ποια είναι η γένεση των κλισέ μας; Είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε το ριζικό τους σύστημα, να καταλάβουμε ποιος ή τι μας τα επιβάλλει. Το χούμο τους είναι ένα μείγμα τεχνολογικής εξέλιξης (ουσιαστικής), επιστημονικής μεθόδου (η μόνη ασφαλής), νόμων της αγοράς (αδιαμφισβήτητο), ανάπτυξης-προόδου (η εναλλακτική είναι ο Μεσαίωνας). Καθοριστική είναι επίσης η τακτική απαγγελία αναθεμάτων και εκσπερματώσεων για τον φασισμό και τον αντιφασισμό, τον ναζισμό και το Ολοκαύτωμα, τις αξίες της αντίστασης και της δημοκρατίας. Κανονικές λιτανείες που η αδιάκοπη επανάληψη κάνει αδιαμφισβήτητες αλήθειες.
Ο κορμός της σύγχρονης ρητορικής είναι αυτό το σύνολο από άχρηστες ηλιθιότητες -με τις οποίες εκπαιδεύονται χρήσιμοι ηλίθιοι- που ονομάζεται «πολιτική ορθότητα». Θρησκεία μιας αξιοσέβαστης και δουλοπρεπούς αστικής τάξης, που κάνει τα κλισέ, μυστήρια της. Νέα Εκκλησία από την οποία να αγοράζεις συγχωροχάρτια για να σώσεις την ψυχή και να γίνεις δεκτός μεταξύ των «δικαίων». Από το χυμό του αναπτύσσεται ένα κουβάρι από κλαδιά, κλαδιά και φύλλα, μια φυλλώδης κατήχηση που δίνει καταφύγιο σε κοπάδια πουλιών. Το ρητορικό πουλί, στην πραγματικότητα, δεν είναι ποτέ μοναχικό, αλλά κινείται και κελαηδάει σε συμπαγείς ομάδες, σχηματίζοντας μια ομόφωνη χορωδία.
Δεν είναι η τέχνη των αρχαίων ρητόρων ή των κερκίδων, η ισχυρή και πειστική διαλεκτική αυτών που κήρυτταν από άμβωνα ή μπαλκόνι. Συνήθως δεν είναι μεγαλειώδης ρητορική, αλλά μινιμαλιστική, ατημέλητη και υπαινικτική. Είναι αυτή η μαζική επικοινωνία, ένα χάος από κοινοτοπίες και ψέματα, που χωνεύει ο εγκέφαλος κάθε μέρα, μια έμφαση που κρύβεται πίσω από ορισμένα γεγονότα ή ορισμένες ιδέες που όχι μόνο αλλάζει την αντίληψή μας για την πραγματικότητα, αλλά εσωτερικεύει έναν δυσκίνητο και καταναγκαστικό κώδικα συμπεριφοράς, έναν θρόμβο μέ κανόνες .
Βλέποντας όσους φεύγουν από το σπίτι φορώντας μάσκες, θυμάμαι όταν, ως παιδί, έβλεπα γυναίκες να βάζουν πέπλα στο κεφάλι τους πριν μπουν στην εκκλησία. Αν σκεφτώ την πρακτική χρησιμότητα τέτοιων ενεργειών, δεν βρίσκω διαφορά. Και οι δύο είναι τελετουργικές χειρονομίες, αποτελούν μέρος μιας συμβολικής τάξης στην οποία υπακούουν. Και τα δύο εκφράζουν την ιερότητα μιας προσταγής -κοσμικής ή θρησκευτικής- που γίνεται δεσμευτική, ανεξάρτητα από την πραγματική της αναγκαιότητα.
Ομοίως, πρέπει να νοιαζόμαστε για τη «βιωσιμότητα» και να νιώθουμε βαθιά ανησυχία για την κλιματική αλλαγή και το CO2. νιώθουμε ένα οδυνηρό αίσθημα ενοχής για την «ανθρωπική» ευθύνη για την υπερθέρμανση του πλανήτη και διαθέτουμε τον εαυτό μας σε οδυνηρές στερήσεις, ακόμα κι αν όλα αυτά δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.
Πρέπει να πιστεύουμε στις στατιστικές και τις έρευνες, σε ό,τι είναι αποδεκτό από την «επιστημονική κοινότητα». Πρέπει να πιστέψουμε σε μια μυθολογία για την υγεία, σε θανατηφόρους ιούς και θαυματουργά εμβόλια, σε αίσθημα ευθύνης και σεβασμού για τους άλλους, να μοιραστούμε αυτήν την ασυγκράτητη ρητορική διάρροια, να δώσουμε τη συγκατάθεσή μας σε αυτόν τον δημαγωγικό βιασμό.
Πρέπει να ενθαρρύνουμε τους νέους να αποκτήσουν σχολικές και εργασιακές εμπειρίες στο εξωτερικό και να είναι χαρούμενοι που μπορούν να βλέπουν τα παιδιά και τα εγγόνια τους μόνο από απόσταση, στην οθόνη του υπολογιστή, γιατί αν κάποτε ήταν τραγωδία να ξεριζωθείς από τη γη και να χωριστείς από την οικογένεια κάποιου, σήμερα είναι αντίθετα σημάδι χειραφέτησης.
Πρέπει να έχουμε μια εξαιρετικά γρήγορη σύνδεση, να ελπίζουμε ότι μια τεχνητή νοημοσύνη θα απαντήσει σε όλες μας τις ερωτήσεις, ακόμα και όταν δεν ξέρουμε πλέον τι να ρωτήσουμε.
Πρέπει να αποδεχτούμε τη «διαφορετικότητα», να είμαστε περιεκτικοί, να καταπολεμήσουμε τη μισαλλοδοξία, τις διακρίσεις, τον ρατσισμό, τον σεξισμό, την ομοφοβία -ίσως στο μέλλον ακόμη και την παιδοφοβία και εκείνους που είναι κατά του κανιβαλισμού- και να ξέρουμε πώς να βρίσκουμε ακόμη και στην πιο αθώα φράση μια υποκίνηση μίσους.
Πρέπει να υπερασπιστούμε την πολύμορφη σεξουαλικότητα, τους μετανάστες, τα πολιτικά δικαιώματα, τις ίσες ευκαιρίες, να είμαστε έξυπνοι και πράσινοι , οικολόγοι και ειρηνιστές, να βλέπουμε τον κίνδυνο σε όλα, να κάνουμε τα πάντα «ασφαλή», να ενημερώνουμε τους εαυτούς μας, να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας, να ψηφιοποιηθούμε, να συνδυάσουμε «καινοτομία και παράδοση». …
Μέσα από μια παιδική ομοιοκαταληξία, ουσιαστικά άπειρη, μεταδίδεται στην πραγματικότητα μια αυστηρή αρχή, ένα δόγμα της ίδιας της δράσης, της σκέψης και της συναισθηματικότητας, που πρέπει να τηρηθεί. Και το να λέμε ότι μια τέτοια ρητορική περιέχει αξιόλογα ιδανικά –όπως η αλληλεγγύη ή ο αλτρουισμός– είναι μια απατηλή ένσταση. Ο στόχος του σύγχρονου ηθικισμού δεν είναι στην πραγματικότητα η άσκηση των ηθικών αρετών αλλά των θεωρητικών υποκατάστατών τους. Το να μιλάμε για αυτό μας απαλλάσσει από το να το κάνουμε πράξη, κρύβει την απουσία του. Και στην πράξη αυτές οι αξίες όχι μόνο αγνοούνται αλλά ανατρέπονται. Έτσι, το πρόσχημα της απλοποίησης της ζωής μεγαλοποιεί την πολυπλοκότητά της, καθιστώντας τη ζωή πιο δύσκολη για τους πολίτες, η ρητορική για την ειρήνη προκαλεί παράδοξα και βίαια αποτελέσματα. Και νοιαζόμαστε τόσο πολύ για την πολιτική και σεβαστή γλώσσα που είμαστε έτοιμοι, όπως ο φρόνιμος Μπραγκετόνι, να τιμωρήσουμε, να καθαρίσουμε,
Ωστόσο, υπάρχει μια πιο λεπτή και ουσιαστική πτυχή, ένα είδος αντίστροφου μακιαβελισμού, στον οποίο τα μέσα δικαιολογούν τους σκοπούς. Για παράδειγμα, η τεχνολογική πρόοδος, η μηχανοργάνωση, η επιστήμη, η αγορά, η ιατρική έρευνα, η πρόληψη κ.λπ., όλα είναι προφανώς μέσα και όχι στόχοι, αλλά υποδηλώνουν αποδεικτικά έναν χαρακτήρα χρησιμότητας, θετικότητας, που καθιστά περιττή κάθε ανάλυση σκοπών. Αν το ίδιο το μέσο γίνεται μια αδιαμφισβήτητη αξία από μόνο του, φαίνεται ασύμβατο να έχεις αμφιβολίες για τους σκοπούς του.
Σε άλλες εποχές οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να διαθέτουν ένα κριτικό ένστικτο, μια αποστασιοποίηση ή μια απογοήτευση που σε κάποιο βαθμό τους προστάτευε, τους επέτρεπε να αναγνωρίσουν τον ψευδή, διογκωμένο και καυχησιάρη χαρακτήρα των κηρυγμάτων που έπεφταν από πάνω και να περιορίσουν τις αξιώσεις τους. Αντιμέτωπος με πομπώδεις ή μελωδικές δηλώσεις, θα μπορούσε κανείς να σηκώσει τους ώμους του και να μην νοιάζεται γι' αυτές. Επιπλέον, η ρητορική ανακατευόταν μόνο σε γενικά θέματα, αφήνοντας τη διαχείριση ασήμαντων και συνηθισμένων περιπτώσεων στην κοινή λογική και στη σοφία της εμπειρίας.
Σήμερα ένας κολλώδης ρητορικός χυλός στάζει σε κάθε πτυχή της ζωής. Αυτό το ζελέ έχει γίνει για πολλούς ένα είδος βάλσαμου κατά της αμφιβολίας και του παραλογισμού της ύπαρξης. Δεν χρειάζεται να αγωνίζονται για να θυμηθούν ποιοι είναι, να αναζητήσουν νόημα μέσα τους. Η ύπαρξη,η αλήθεια, είναι πάντα σε κάτι που έχουν πει οι άλλοι. Επομένως δεν βάζουν καμία απόσταση μεταξύ τους και της ρητορικής του Συστήματος, δεν την αντιτίθενται με καμία ειρωνεία, αντιθέτως συμμετέχουν σε αυτήν με ευσεβή και μεγαλομανή σοβαρότητα. Λούζονται στην υποσυνείδητη λάσπη του όπως στη Λήθη, σχεδόν σαν να είναι ψυχές που ετοιμάζονται να μετενσαρκωθούν, «πίνουν ασφαλή νερά και μακροχρόνια λήθη».Psychopompo ο πορθμέας των ψυχών στη μετά θάνατον ζωήΣε ποιους φορείς θα πρέπει να μεταναστεύσουν; Ίσως σε βιοψηφιακές συσκευές που συνδέονται με έναν Μεγάλο Κεντρικό Αλγόριθμο. Πράγματι, φαίνονται ήδη εγκλωβισμένοι σε μια πέρα από την ανθρώπινη νοημοσύνη, απορροφημένοι στη μετα-σκέψη που τους ελέγχει. Δεν είναι η ψυχή τους που αξιολογεί τις επιλογές και τα νοήματα αλλά ένα απρόσωπο Hive Mind(μυαλό κυψέλη). Παρόμοια ίσως με εκείνη τη νοόσφαιρα για την οποία μίλησε ο Teilhard de Chardin,αλλά στάσιμη με μια καπνιστή ρητορική, γεμάτη mainstream αρχέτυπα . Και αναπνέοντας τον μπαγιάτικο αέρα του, οι μάζες αναπτύσσουν αυτή τη μόλυνση της βρεφικής ευπιστίας που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να κυριαρχούνται.ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ «NOOSPHERE» ΚΑΙ ΤΙ ΣΧΕΣΗ ΕΧΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ;Πιστεύω ότι καμία πανούκλα δεν έχει προκαλέσει τόσα θύματα όσο αυτή η επιδημία των κλισέ. Κομμάτια από ένα ρητορικό μωσαϊκό που εκμηδενίζει την ελευθερία του ανθρώπου, του στερεί την εσωτερική του αλήθεια για να τον προβάλει σε ένα τίποτα κενών λέξεων. Μόνο λίγοι τυχεροί φαίνονται μυστηριωδώς άνοσοι σε αυτό. Ίσως κόλλησαν την ασθένεια στα νιάτα τους και μετά από πικρές απογοητεύσεις να συνήλθαν από αυτήν. Σκεπτικιστικά, αναρχικά ή επαναστατικά πνεύματα, ίσως προφυλαγμένα σε ασυνήθιστα μέρη όπως ανάμεσα στα παλιά τείχη ενός κάστρου. Είναι αυτοί που μια μέρα, σαν νεκροθάφτες, θα περάσουν με τα κάρα τους ανάμεσα στα μπάζα των κοινών χώρων, για να μαζέψουν τα πτώματα του δυτικού πολιτισμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου