Κάλλιστος Γουέαρ - Το ανθρώπινο πρόσωπο ως εικόνα της Αγίας Τριάδος (4)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 2022

Το ανθρώπινο πρόσωπο ώς εικόνα της Αγίας Τριάδος.

εκδόσεις ΠΑΡΡΗΣΙΑ, 2013

"Η πνευματική Διαθήκη του Κάλλιστου Ware".

Το «κοινωνικό» δόγμα και η κριτική του

ΣΥΝΔΥΑΖΟΝΤΑΣ τον Βασίλειο, τον Αυγουστίνο και τον Richard of St Victor, φθάνουμε στο «κοινωνικό» περί Τριάδος δόγμα. Αυτό σημαίνει ότι σκεπτόμαστε τον Θεό μάλλον με όρους ζωής παρά ουσίας – με όρους ζωής και αγάπης. «Ο Θεός είναι αγάπη», όχι αυτο-αγάπη, αγάπη του ενός, που απομονωμένος, στρέφεται προς τον εαυτό του, αλλά αγάπη αμοιβαία που δίδεται, ανταποδίδεται και μοιράζεται. 

Κατά τον καθηγητή Ιωάννη Ζηζιούλα, επίσκοπο Περγάμου, «Ο Θεός είναι Ον σχεσιακό» (Being as Communion, σελ. 17). Υπάρχει εντός του Θεού μια σχέση μεταξύ του «Εγώ και του Εσύ». Ο Θεός δεν είναι απλώς προσωπικός, αλλά διαπροσωπικός. 

Δεν είναι μονάδα, αλλά ενότητα· «δεν είναι ένας μοναχικός Θεός», όπως το θέτει ο Karl Barth (Dogmatics in Outline, New York 1959, σελ. 42) δεν είναι η αιώνια μονάδα, το αύταρκες και υπερβατικό Εν του Νεοπλατωνισμού, αλλά κοινωνία τριών προαιωνίων και συναιδίων προσώπων. Ο Θεός είναι «κοινωνικός», εμπεριέχει κάτι που ανταποκρίνεται σε αυτό που εννοούμε όταν μιλάμε για «κοινωνία», αλλά σε απείρως ανώτερο επίπεδο. Πρέπει λοιπόν να δούμε την ενότητα του Θεού, όχι με μαθηματική έννοια, αλλά ως ενότητα οργανική και δομημένη, «μια εσώτατα συναρμοσμένη ενότητα» (internally constitutive unity) κατά τη φράση του Leonard Hodgson (The doctrine of the Trinity, London 1943, σελ. 107). Η θεία απλότης είναι σύνθετη απλότης. Τα τρία Πρόσωπα συνδέονται το ένα με το άλλο με μια ενότητα που δεν καταστρέφει αλλά ενισχύει και απαρτιώνει το διακριτό χαρακτήρα εκάστου.

Στον τρόπο που βιώνουμε την εμπειρία του ανθρώπινου προσώπου μας – και οπωσδήποτε μέσα στον πεπτωκότα κόσμο μας – υπάρχει αναπόφευκτα ένα στοιχείο αποκλειστικότητας, παχύτητας και αδιαπερατότητας. Δεν ισχύει όμως αυτό για τα τρία θεία Πρόσωπα. Κάθε ένα είναι απολύτως «ανοικτό» προς τα άλλα, εντελώς διαφανές και δεκτικό. Αυτή η διαφάνεια και η δεκτικότητα συνοψίζονται στον όρο «περιχώρησις», την οποία ο Γίββων ονόμασε κάποτε «την πιο βαθιά και σκοτεινή γωνιά της θεολογικής αβύσσου». Η περιχώρηση στην κυριολεξία της σημαίνει «κυκλική κίνηση», άρα κοινωνία, διάλογο και αμοιβαία εγκατοίκηση (Περί της ιστορίας του όρου «περιχώρησις» βλ. G.L.Prestige, God in Patristic Thought, London 1952, σελ. 291-9). Η πρόθεση «περί», δηλαδή «γύρω» συνδέεται με τη «χώρηση» που προέρχεται από το ρήμα «χωρώ» (προχωρώ, κάνω χώρο για κάποιον ή περιέχω) και το ουσιαστικό «χώρος». Κάποιοι μάλιστα βλέπουν μια σχέση και με το «χορό», και θεωρούν έτσι την περιχώρηση ως έναν «κυκλικό χορό». Στο πρόσωπο του Χριστού, η περιχώρηση σημαίνει ότι οι δύο Του φύσεις, η θεία και η ανθρώπινη συνυπάρχουν ασυγχύτως και αδιαιρέτως. Ως προς την Αγία Τριάδα, η περιχώρηση σημαίνει ότι κάθε Πρόσωπο «περιέχει» τα άλλα δύο και «κινείται» εντός αυτών. Κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης:

«Πάντα γάρ τά τοῦ Πατρός ἐν τῷ Υἱῶ καθορᾶται καί πάντα τά τοῦ Υἱοῦ τοῦ Πατρός ἐστίν. Ἐπειδή καί ὅλος ὁ Υἱός ἐν τῷ Πατρί μένει καί ὅλον ἔχει πάλιν ἐν Ἑαυτῷ τόν Πατέρα».[Περί Διαφορᾶς μεταξύ Οὐσίας καί Ὑποστάσεως 8 (PG 32, 340C,)].

Λόγω της περιχώρησης, ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα «ενοικούν ο καθείς εις τον άλλον», κατοικεί κάθε Πρόσωπο στα άλλα δύο διά της ατελευτήτου κινήσεως της αμοιβαίας αγάπης – είναι ο «κυκλικός χορός» της Τριάδος. Υπάρχει μεταξύ τους ένας άχρονος διάλογος, τον οποίον τόσο ωραία απεικόνησε ο Rublev στην εικόνα με τους τρεις αγγέλους, στην οποία θα επανέλθουμε. Προ πάντων των αιώνων, το πρώτο Πρόσωπο λέει στο δεύτερο: «Συ ει ο Υιός μου ο αγαπητός» (Μαρκ. 1:11) προ πάντων των αιώνων, και το δεύτερο Πρόσωπο απαντά, «Αββά, ο Πατήρ, αββά, ο Πατήρ» (Ρωμ. 8:15, Γαλ. 4:6)· προ πάντων των αιώνων και το Πνεύμα θέτει τη σφραγίδα του στο διάλογο αυτό, στον οποίον εισερχόμεθα και εμείς διά της προσευχής. Στο σημείο αυτό θέλω να αναγνωρίσω ότι οφείλω πολλά στο ανέκδοτο έργο της Δρος Sarah Coakley, The Trinitarian Concept of God, το οποίο σύντομα θα εκδοθεί ως μέρος του «We believe in God», Εκδ. J.A. Baker (έκθεση της Δογματικής Επιτροπής της Εκκλησίας της Αγγλίας περί του δόγματος του Θεού).

Τι συμβαίνει όταν προσπαθούμε να προσευχηθούμε; Αρχικά νιώθουμε κενό, σκότος, διάσπαση. Μετά ίσως έχουμε μια αμυδρή επίγνωση ότι η προσευχή, την οποία στην αρχή θεωρούμε δικό μας έργο, είναι στην πραγματικότητα έργο ενός Άλλου.

Έχουμε την αίσθηση ότι κάποιος προσεύχεται μέσα μας· συνειδητοποιούμε ότι σ' ένα βαθύτατο επίπεδο, δεν προσευχόμαστε εμείς, αλλά ο Θεός προσεύχεται μέσα μας. Και ο Θεός που έτσι προσεύχεται μέσα μας είναι συγκεκριμένα ο Τριαδικός Θεός. Νιώθουμε σα να έχουμε «συλληφθεί» σε μια συνομιλία που ήδη διεξήγετο – μια θεία συνομιλία, τον αιώνιο διάλογο της Τριάδος. Ακούμε τον Θεό να λέει στον καθένα μας προσωπικά, «Συ ει ο Υιός μου ο αγαπητός»· γινόμαστε υιοί του Υιού, και διά του Πνεύματος οικειοποιούμαστε την υιική απάντηση «Αββά, ο Πατήρ».

Να, λοιπόν, η σημασία του Τριαδικού δόγματος. Ο Θεός είναι αγάπη, όχι αυτο-αγάπη αλλά αμοιβαία και μοιραζόμενη αγάπη. Ο Θεός είναι κοινωνία, αυτοπροσφορά, αλληλεγγύη. Αν όντως αυτό μας λέει το δόγμα της Αγίας Τριάδος, τότε είναι προφανές ότι δεν πρόκειται για κάποια αφηρημένη θεωρία, κενή πρακτικού περιεχομένου, αλλά για κάτι που έχει εκπληκτικές, επαναστατικές συνέπειες για το πρόσωπό μου ως ανθρώπου. Είναι ζήτημα ζωής και θανάτου – αιώνιας ζωής και αιωνίου θανάτου. Όπως έλεγε και ο Βλαδίμηρος Λόσκυ, «Μεταξύ Τριάδος και κολάσεως δεν υπάρχει άλλη επιλογή». Μυστική θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας... Ο Λόσκυ διασκευάζει εδώ κάποια ρήση του π. Πάβελ Φλορένσκυ.

ΠΟΙΟ ΑΝΟΗΤΟΣ ΥΠΗΡΞΕ ΜΟΝΟ Ο ΑΓΟΥΡΙΔΗΣ.