ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΦΥΠΝΙΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ

 

Πρόκειται μόνον για μικρές προσπάθειες, στις οποίες εκφράζεται ακόμη περισσότερο η ανασφάλεια που προέρχεται απο την συνειδητοποίηση του μέγιστου γεγονότος, πώς δέν είναι δυνατόν να επαναληφθούν οι διατυπώσεις του παρελθόντος χωρίς να υπάρξουν κίνδυνοι αντιφάσεων, και ταυτοχρόνως πώς δέν είναι δυνατόν να ξαναδιατυπωθούν τα δόγματα της πίστεως χρησιμοποιώντας αποκλειστικώς την κουλτούρα και την γλώσσα του σήμερα.

Σχηματικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πέντε σημεία:

1. Επιχειρείται να ξανακερδηθεί η πρωτοτυπία της Βιβλικής προοπτικής, επιμένοντας στην εικόνα της Τριάδος. Βεβαίως πέραν του Φονταμενταλισμού που επιμένει να επαναλαμβάνει έξω απο κάθε πλαίσιο και κάθε συγκυρία τις διατυπώσεις του παρελθόντος. Αλλά επίσης και πέραν του μονταλισμού και τροπισμού, ο οποίος για πολλά χρόνια επιβλήθηκε τόσο πολύ ώστε να συσκοτίσει παντελώς την Τριάδα, στο όνομα ενός ασαφούς πολύ γενικευμένου μονοθεϊσμού. Παρ’όλα αυτά σήμερα υπερισχύει το ενδιαφέρον για την επαναφορά της αξίας του Βιβλικού νοήματος και ιδιαιτέρως της Αγίας Τριάδος, ενώ στους πρώτους χρόνους όλη η προσπάθεια είχε επικεντρωθεί στην σωτηρία του ρεαλισμού της και της αντικειμενικότητός της.

2. Εμφανίζεται ιδιαιτέρως μία αυξημένη συμπάθεια για την θεολογική παράδοση της Ανατολής. Προσπαθώντας να μήν επαναληφθεί η καθήλωση στις δύσκολες ατραπούς μιας αμέσου δογματικής εκφράσεως του προσώπου του Θεού(Persona Dei) αλλά ούτε και στον καθρέφτη του ανθρωπίνου πνεύματος (απο τον οποίο τροφοδοτήθηκε ο λαϊκός υποκειμενισμός της συγχρόνου κουλτούρας) που τείνει να ξεκινήσει απο το υποκείμενο σαν αρχή ενότητος για να φθάσει μόνον εκ των υστέρων στο πρόσωπο, το οποίο γίνεται κατανοητό πάνω απ’όλα σαν «λειτουργία-ρόλος-Ικανότητα(ιδιότητα)». Αλλά αντιθέτως απο την Τριάδα στην ενότητα. Έχοντας την πεποίθηση πώς μόνον το όραμα του Τριαδικού Θεού επιτρέπει να υποστηρίξουμε έναν αληθινό μονοθεϊσμό. Διότι η ενότης δέν μπορεί να είναι πρώτα απ’όλα θέμα αριθμού, αλλά εντάσεως και ποιοτικής πληρότητος στην τελειότητα του Είναι.

3. Για να μιλήσουμε περί της Αγίας Τριάδος, δέν ταιριάζουν πλέον οι όροι «πρόσωπο-Φύσις,» κατανοημένοι στην στερεότυπη μορφή τους που είναι πλέον κοινή στην σύγχρονη κουλτούρα, διότι είναι φορτωμένοι με σημασίες που εκθειάζουν την συνείδηση, την ελευθερία, την αυτονομία των ατομικών υποκειμένων. Η εφαρμογή όλων αυτών στον Θεό, θα σήμαινε την αξιοποίηση τριθεϊστικών σημασιών: στον Θεό θα υπήρχαν τρία υποκείμενα, τρείς συνειδήσεις, τρείς ελευθερίες. Στον Χριστό δύο πρόσωπα!
Τότε τί μπορεί να γίνει; Κάποιοι προτιμούν να ομιλούν για «τρείς τρόπους υπάρξεως» (Μπαρτ ή «τρόπους ενυπάρξεως» (Ράνερ). Αποφεύγοντας όμως τον αρχαίο Μονταλισμό μέσα απο την υπενθύμιση της διαφοάς ανάμεσα στην Ουσία και στην ύπαρξη (ενώ ο μονταλισμός, ο τροπισμός, αποδίδει τους «τρόπους» στην ουσία του Θεού: τώρα όμως οι τρόποι αποδίδονται στο Είναι, στην ύπαρξη του Θεού, ταιριάζοντας και με την «απο-ελληνικοποιητική» ανακάλυψη της Χριστιανικής πίστης των πρώτων Συνόδων που αναγνωρισαν το γεγονός ότι η υπόσταση προηγείται της Ουσίας). Πάντως όμως η επιθυμία είναι να παραμείνουμε πιστοί στον Βιβλικό ρεαλισμό και στην λεγόμενη «οικονομία της Τριαδικής αποκαλύψεως» (ή Οικονομικής Τριάδος η οποία είναι θεμέλιο της σταθερής και ενυπάρχουσας (κεκαλυμένης) Τριάδος). [Εδώ χάνεται ξανά το παιχνίδι για την Δύση, διότι δέν διαθέτουν την εμπειρία, αλλά ούτε και την επιθυμία της εμπειρίας. Συνεχίζει να είναι σκεπτόμενη]. Ο Μπάρτ επιμένει στον ρεαλισμό του γεγονότος του Λόγου, ο Ράνερ στον ρεαλισμό του γεγονότος της «αυτο-επικοινωνίας» του Θεού, ο Ott διευκρινίζει : γεγονός μίας ολοκληρωτικής προσφοράς του εαυτού εκ μέρους του Θεού, ο οποίος ζητά απο μας την απάντηση μιάς ολοκληρωτικής προσφοράς του εαυτού, εκ μέρους του ανθρώπου.

4. Πώς να διασωθεί η ενότης ανάμεσα στα Θεία πρόσωπα;
Γίνεται προσπάθεια να καταργηθεί το πέρασμα ή η βοήθεια της Φύσεως, η οποία κατανοείται σαν μία απλή και αφηρημένη κοινότητα ή σαν ένα ουδέτερο κοινό που έχει χρείαν φιλοσοφικής ερμηνείας (όπως στην υπόθεση των καθόλου) και να καταργηθεί ακόμη περισσότερο η θεωρία της τετάρτης υποστάσεως καθ' αυτής, η οποία υπάρχει καθ’εαυτή, και η οποία προηγείται ή έπεται των προσώπων (Σύνοδος Λατεράνου IV, σε σχέση με ερμηνείες του Ιωακείμ ντα Φιόρε: D. 804).

Μερικοί στηρίζονται στους στοχασμούς γύρω απο το πρόσωπο σαν μία πραγματικότης ουσιαστικώς διαλογική. (Μπούμπερ, Λεβινάς) και τείνουν επομένως να αξιολογήσουν αποκλειστικώς τις σχέσεις σαν Αρχή ενότητος : τα τρία πρόσωπα ενώνονται στην κοινωνία (Μόλτμαν), λόγω αμοιβαίνου συσχετισμού (Τίλλιχ), δυνάμει της περιχωρήσεως ή της αμοιβαίας ενύπαρξης (Muhlen). Άλλοι όμως σκέφτονται πώς δέν είναι αρκετό να εφαρμόσουμε την σχεσιακότητα, για να εξασφαλιστεί μία αυθεντική ενότης. Και γι’αυτό επικαλούνται ξανά την Φύση του Θεού (Φυσικά μέσα στο πνεύμα της Βιβλικής αποκαλύψεως) : Η Φύσις διαθέτει υπερπροσωπική σύσταση (Πάνενμπεργκ). Η συνείδηση και η ελευθερία ριζώνουν στην Φύση, τα τρία πρόσωπα είναι το καθένα τους ξεχωριστά συνειδητό και ελεύθερο υποκείμενο αλλά μόνον καθότι ενεργοποιούν κοινή ελευθερία και σνείδηση (Λόνεργκαν, Αλφάρο). Άλλοι όμως ισχυρίζονται πώς η προοπτική της ιστορίας επιτρέπει την υπέρβαση της αντιθέσεως που δημιουργήθηκε ανάμεσα στο κλασσικό Ακινατικό δόγμα που λύνει τα πάντα στον ορίζοντα που προσφέρει η προοπτική της αντικειμενικότητος του Είναι και στην μοντέρνα (ταυτόχρονη και ύστερη απο τον Χέγκελ), η οποία δίνει πλεονέκτημα στην προοπτική του πνεύματος και του υποκειμένου, καθότι στην ιστορία υπάρχει μία σταθερή και μόνιμη κυκλικότης ανάμεσα στο υποκείμενο και στο αντικείμενο. Αλλοι πάλι σκέπτονται πώς το πρόσωπο συνιστά την ίδια την ουσία του Θεού, δηλ, ή ίδια η Φύση του Θεού περιέχει την ύπαρξη μ’έναν προσωπικό τρόπο καθώς συνεπάγεται απόλυτη και ριζική αφοσίωση.
Αυτή η πολιτισμική γραμμή εμπνέεται απο την Χριστιανική πίστη, αλλά διαθέτει μία δική της αυτονομία καθώς συστήνεται σαν φιλοσοφία, και καθώς ψαρεύει ευκαιριακά απο όλες τις άλλες ανθρώπινες επιστήμες. Όμως χάρη σ’αυτή την προσπάθεια, μερικές πολικότητες έγιναν κλασσικές ανάμεσα στο άτομο (ανάγκη και φτώχεια) και πρόσωπο (αφθονία και διάχυση) π.χ. Ανάμεσα στο πρόσωπο και στην κοινωνία-κοινότητα, ανάμεσα στην ελευθερία (αρχή, υποκειμενική) και στον νόμο (αρχή αντικειμενική). Ανάμεσα στο κέρδος και στην αλληλεγγύη. Ανάμεσα στην αυτονομία και στις εξαρτήσεις. Ανάμεσα στην ιστορικότητα και την εσχατολογία. Με άλλα λόγια: η Δύση δέν εγκαταλείπει την παράδοσι της η οποία οδηγεί στην χρησιμοποίηση της «εικόνος» του ανθρώπου για να αντληθούν βοήθειες προκειμένου να λυθεί το Μυστήριο του προσώπου του Θεού.