Τι είναι ο Θεός στον Αριστοτέλη;

 

Τι είναι ο Θεός στον Αριστοτέλη;- Podcast dia-logando 50

https://www.youtube.com/watch?v=BE36TqWqdgA&list=PLAD93A6110BBBC28A&index=50

Διαλεγόμενοι, ερωτήσεις στην αρχή της σκέψης.

Τι είναι ο Θεός στον Αριστοτέλη; Και γιατί είναι αναγκαίο να τον εισαγάγουμε στο σύστημά του;

Ιδού, αν μου επιτρέπετε, θα έλεγα σ’ αυτό το σημείο ότι η ερώτηση είναι διατυπωμένη λάθος. Γιατί; Επειδή η λέξη «Θεός», όπως τη χρησιμοποιούμε εμείς, δηλαδή με κεφαλαίο αρχικό συνήθως και χωρίς άρθρο, σαν να ήταν κύριο όνομα, στον Αριστοτέλη δεν υπάρχει.

Ο Αριστοτέλης λέει στα ελληνικά ὁ θεός. Ὁ θεός σημαίνει «ο Θεός». Όπως εμείς λέμε «ο άνθρωπος» και όταν λέμε «ο άνθρωπος» δεν αναφερόμαστε σε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο, αλλά στο ανθρώπινο γένος γενικά, σε όλους τους ανθρώπους.

Έτσι, όταν ο Αριστοτέλης λέει «ο Θεός», αναφέρεται σε ένα είδος ζωντανών όντων, στους θεούς, οι οποίοι για τους Έλληνες ξεχωρίζουν από τους ανθρώπους γιατί οι άνθρωποι είναι θνητοί ενώ οι θεοί είναι αθάνατοι, οι άνθρωποι είναι δυστυχισμένοι ενώ οι θεοί είναι ευτυχείς, μακάριοι. Επομένως, η σωστή ερώτηση θα ήταν: ποιον ρόλο παίζουν οι θεοί στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη;

Κι εδώ έχει ενδιαφέρον η απάντηση, και μάλιστα γιατί στα περισσότερα εγχειρίδια φιλοσοφίας το κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται λάθος. Εκεί γίνεται λόγος για τον Θεό, αλλά αυτό συμβαίνει εξαιτίας της επιρροής μιας ολόκληρης αρχαίας και μεσαιωνικής παράδοσης που χρησιμοποίησε τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη ως βάση για τη διαμόρφωση μιας θεολογίας εμπνευσμένης από τις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες, τον ιουδαϊσμό, τον ισλαμισμό, τον χριστιανισμό· πράγματα που ο Αριστοτέλης, βέβαια, αγνοούσε.

Και θεοί υπάρχουν, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης δεν είναι άθεος· ο Αριστοτέλης, όπως σχεδόν όλοι οι Έλληνες, αναγνωρίζει ότι οι θεοί υπάρχουν· και ποιοι είναι, και πού βρίσκονται, και ποια λειτουργία επιτελούν. Για τον Αριστοτέλη οι θεοί είναι αναγκαίοι για να εξηγήσουν τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων. Δηλαδή, κατά τον Αριστοτέλη, το σύμπαν διαιρείται σε δύο μεγάλες ζώνες, δύο μεγάλες περιοχές: τη γη και τον ουρανό.

Ό,τι συμβαίνει στη γη είναι διάφορα είδη κινήσεων: γένεση, φθορά, αλλοίωση, αύξηση, μείωση, που έχουν τις δικές τους αιτίες. Στον ουρανό όμως υπάρχουν άλλα σώματα, διαφορετικά από τα γήινα: ο ήλιος, η σελήνη, τα άστρα, οι άλλοι πλανήτες, τα οποία, κατά τον Αριστοτέλη, όπως και για όλους τους αρχαίους, περιστρέφονται γύρω από τη γη.

Ποιος τα κάνει να κινούνται; Κατά τον Αριστοτέλη, αυτά κινούνται αιώνια· δηλαδή από πάντα και για πάντα αυτά τα ουράνια σώματα γυρίζουν γύρω από τη γη. Εφόσον, λοιπόν, η κίνησή τους, η περιφορά τους, είναι αιώνια, απαιτεί μια αιτία όχι μόνο αιώνια αλλά και ενεργό συνεχώς, χωρίς ποτέ να σταματά, επειδή δεν βλέπουμε ποτέ τον ήλιο να σταματά ούτε τα άστρα να παύουν την κίνησή τους· κινούνται πάντα, αδιάκοπα.

Αυτό, για τον Αριστοτέλη, σημαίνει ότι χρειάζονται μια αιτία που να κινεί και να είναι πάντοτε σε ενέργεια, δηλαδή να δρα αδιάκοπα, να κινεί συνεχώς· και αυτό για τον Αριστοτέλη είναι «καθαρή ενέργεια». Κι αυτοί είναι οι περίφημοι «ἀκίνητοι κινητήρες» των ουρανών, για τους οποίους ο Αριστοτέλης λέει: όσοι αρχαίοι είπαν ότι αυτές οι πραγματικότητες είναι θεοί, είπαν καλά· είχαν θεία έμπνευση όταν είπαν ότι αυτοί είναι οι θεοί.

Ύστερα οι άνθρωποι πρόσθεσαν άλλες δοξασίες για πολιτικούς λόγους, δηλαδή ώστε όλοι να υπακούν στους νόμους, φοβούμενοι θεία τιμωρία. Αυτά, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι ανθρώπινες προσθήκες και όχι καρπός θείας έμπνευσης· αλλά το να πει κανείς ότι υπάρχουν θεοί και ότι οι θεοί είναι οι ανώτατες πραγματικότητες που υπάρχουν, αυτό είναι μια αλήθεια εμπνευσμένη από τους θεούς, από τη θεότητα.

Αυτή λοιπόν είναι η λειτουργία των θεών και του Θεού· γιατί ύστερα αυτοί οι θεοί, αυτοί οι κινητήρες των ουρανών, είναι αρκετοί, είναι πολλοί, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Αλλά υπάρχει ένας που είναι ο πρώτος απ’ όλους· δηλαδή εκείνος που κινεί τον λεγόμενο ουρανό των απλανών αστέρων, το στερέωμα. Αν θέλαμε να βρούμε έναν Θεό ανώτερο απ’ όλους τους άλλους στον Αριστοτέλη, θα έπρεπε να πούμε ότι είναι αυτός: ο πρώτος ακίνητος κινητήρας. Αλλά δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο πρώτος μιας σειράς θεών που είναι όλοι ακίνητοι κινητήρες, και επομένως όλοι καθαρή ενέργεια, όλοι εξίσου θεϊκοί.