Μόνο ένας θεός μπορεί να σώσει την πολιτική

 του Marcello Veneziani

Ο Θεός δεν μας αφήνει μόνους στον πρακτικό μας αθεϊσμό και τον παιχνιδιάρικο μηδενισμό μας, αλλά έρχεται να μας επισκεφτεί με τα πιο απροσδόκητα προσωπεία και στις πιο απομακρυσμένες από τη θρησκεία περιοχές. Τις προάλλες συζήτησα τη θεολογία με τον Πιερλουίτζι Μπερσάνι, που είχε κληθεί από τον Στέφανο Φασίνα για την πολιτική του σχολή. Θα συζητήσω αυτό το θέμα στο Arpino με τον Fausto Bertinotti. Πώς, όμως, μιλάς για θεολογία με αριστερούς, κομμουνιστές ή πρώην πολιτικούς εκφραστές; Στην πραγματικότητα, μιλούσα ήδη για αυτό με άλλους κομμουνιστές όπως ο Mario Tronti. Τι είναι, με ρωτάς πριν τηλεφωνήσεις στον νευρο; Όχι, περίμενε, μιλάμε για πολιτική θεολογία.

Αφορμή ένα πυκνό βιβλίο του Geminello Preterossi, Πολιτική Θεολογία και Δίκαιο, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Laterza. Η διατριβή: ζούμε ανάμεσα σε υποκατάστατα της θεολογίας, στην πολιτική, στο δίκαιο και στα οικονομικά, αλλά χρειαζόμαστε μια εκ νέου θεμελίωση της πολιτικής σε γερά θεμέλια, όπως η θεολογία. Πριν από εκατό χρόνια, ένας γίγαντας, μισός νομικός και μισός στοχαστής, ο Carl Schmitt, μίλησε για την πολιτική θεολογία: η πολιτική, είπε, χρησιμοποιεί εκκοσμικευμένες θεολογικές έννοιες, δηλαδή έννοιες που έχουν πέσει από τον ουρανό στη γη, από τον Θεό στην ιστορία. Πριν από αυτόν, τρεις αιώνες πριν, ο Giambattista Vico συλλογίστηκε για την «αστική θεολογία» και εξήγησε το χέρι του Θεού που παρεμβαίνει στην ιστορία και διορθώνει τα αποτελέσματά της, μέσω της Πρόνοιας.

Ξεκινώντας από Schmitt, Preterossi ( nomen omen) εφαρμόζει τη θεολογία στην ηγεμονία του Γκράμσκι και τη σύγχρονη πολιτική μέχρι τον λαϊκισμό, αλλά και στην οικονομική σφαίρα, υποστηρίζοντας ότι η σημερινή νεοφιλελεύθερη κυριαρχία βασίζεται σε μια οικονομική θεολογία. Και εγώ το υποστηρίζω εδώ και καιρό. Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο είναι το θεολογικό στάδιο της παγκόσμιας οικονομίας, ο πλούτος γίνεται αφηρημένος και αόρατος, επιτακτικός και φορολογικός, διαχωρίζεται από την πραγματικότητα των πραγμάτων και συνδέεται με τον έλεγχο του χρόνου, μέσω της πίστωσης. Ελλείψει αιωνιότητας, αυτός που έχει χρόνο είναι Κύριος. Το «χρήμα» διαχωρίζεται από τον χρυσό και το απόθεμα χρυσού, δεν έχει παραμέτρους έξω από τον εαυτό του, γίνεται μια αυτόνομη, αφηρημένη μεταφυσική οντότητα, όπως το ηλεκτρονικό χρήμα και οι χρηματοοικονομικές ροές. Από τη στιγμή που οι άλλες κυριαρχίες έχουν πέσει, η οικονομία είναι απόλυτη, καθολική κυριαρχία, μέτρο όλων των πραγμάτων και μεταφέρει την πίστη στην πίστη, την τελευταία μεταθανάτια ζωή ή τη γη της επαγγελίας. Οι τράπεζες είναι οι καθεδρικοί ναοί της, τα χρηματιστήρια τα σάνχεντρίν της, οι οίκοι αξιολόγησης το Ιερό της Γραφείο. Το ενδιαφέρον δεν υποδηλώνει πλέον σχέση μεταξύ όντων, τόκου, αλλά μεταξύ χρόνου και χρημάτων. Η σωτηρία βρίσκεται στη διαφορά απόδοσης. Ο πιστός μειώνεται σε πιστωτή. ο αμαρτωλός στον οφειλέτη. Η πίστη του φθείρεται. Η λογιστική δομή υπερισχύει της πραγματικής ζωής των ανθρώπων. Το πλασματικό γίνεται πραγματικό και το αντίστροφο. Το δημόσιο χρέος που βαραίνει στους ώμους μας από τη γέννησή μας ισοδυναμεί με το προπατορικό αμάρτημα...

Η οικονομική θεολογία έχει πάρει τη θέση της πολιτικής θεολογίας και των μεσσιανικών ιδεολογιών που υπόσχονταν τον επίγειο παράδεισο, έναν καλύτερο κόσμο, το πέρασμα από την ανάγκη στην ελευθερία. Το θεολογικό μήνυμα της επίγειας σωτηρίας ανατίθεται στην τεχνοοικονομική συσκευή, τεχνική συν αγορά. Αλλά κάθε θεολογία είναι και τελεολογία, στοχεύει σε ένα τέλος. Ποιος είναι ο σκοπός του τεχνοκαπιταλισμού; Η απεριόριστη επέκτασή του, η δύναμή του. Το τέλος συμπίπτει με τη διεύρυνση των μέσων: η τεχνολογία ή η οικονομία είναι στην πραγματικότητα δύο όργανα. Μηδενιστική θεολογία, ας πούμε. Τα μέσα αντικαθιστούν τους σκοπούς, η τεχνική αντικαθιστά τον άνθρωπο.

Η πολιτική ή η πολιτική θεολογία μπορεί να συλληφθεί με δύο τρόπους: ως αντικατάσταση του Θεού, της θεολογίας, των περιεχομένων της πίστης με την ιστορία, την ανθρωπότητα, την τάξη και την επανάσταση. Ή συνεχίζει τους υπερβατικούς ορίζοντες στη γη, χωρίς να τους αντικαθιστά. Για τον Carl von Clausewitz, ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα. Στην προκειμένη περίπτωση η πολιτική είναι η συνέχεια της θεολογίας σε άλλους, ιστορικούς-γήινους τομείς.

Ο κομμουνισμός ήταν του πρώτου τύπου, μια πολιτική θεολογία που αντικατέστησε την πίστη. η πολιτική θεολογία της οποίας έγραψε ο Βίκο ήταν αντί του δεύτερου τύπου, το υπερβατικό σχέδιο συνεχίζεται στο ιστορικό επίπεδο, η ιδανική Δημοκρατία του Πλάτωνα πέφτει στην πραγματικότητα του Ρωμύλου. Αλλά το θέμα είναι το ίδιο: μια κοινωνία χρειάζεται κοινούς ορίζοντες, κοινές και αδιαπραγμάτευτες αξίες, υψηλά κίνητρα. Αυτή η κληρονομιά ονομάζεται πολιτική θρησκεία. Στο Vico, η πολιτική θρησκεία συμπίπτει με την παράδοση ενός λαού, με κοινή λογική και έθιμα. Στις θεολογίες αντικατάστασης, ωστόσο, η πολιτική θρησκεία στοχεύει σε μια νέα τάξη και έναν νέο κόσμο. Η πολιτική θρησκεία που επικρατεί στα αριστερά είναι ο αντιφασισμός ή στην καλύτερη περίπτωση ο πατριωτισμός του συντάγματος (από τον οποίο προτιμάμε τον πατριωτισμό της παράδοσης).

Η παρακμή της θεολογίας ακολούθησε την ίδια παραβολή με την παρακμή της πολιτικής: πρώτα η θεολογική σφαίρα ήταν διακριτή και χωρισμένη από τη δημόσια ζωή, μετά ιδιωτικοποιήθηκε, έγινε οικείο και ατομικό και τελικά εξουδετερώθηκε. Την ίδια μοίρα είχε και η πολιτική. Πρώτα διαχωρίστηκε από ιδέες και οράματα, τελικά κέρδισε η αποπολιτικοποίηση. Είναι μια αλυσίδα εφοδιασμού: μόλις αφαιρεθεί ο πρώτος κόκκος της σειράς, αφαιρείται ο επόμενος. Πριν από εκατό χρόνια ο Schmitt με τον Ρωμαιοκαθολικισμό και την πολιτική μορφή υπερασπίστηκε την ορατότητα της πίστης και της εκκλησίας. Σήμερα θα πρέπει να υπερασπιστεί την προβολή της πολιτικής, τον δημόσιο, τον κυρίαρχο και τον ρόλο λήψης αποφάσεων της.

Στην παρούσα φάση, ο τεχνοκαπιταλισμός υιοθετεί την ιδεολογία των φύλων, τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα ως προϊστάμενο και ηθικό άλλοθι. Μια ιδεολογία συμβατή με το παγκόσμιο, ατομικιστικό μοντέλο, που αντικαθιστά τα δικαιώματα με υποκειμενικές επιθυμίες. Ο λαϊκισμός ξεσηκώνεται ενάντια σε αυτό το μπλοκ και την ολιγαρχική του μετατόπιση, που έχει μια ωμή θεολογική μήτρα ( vox populi vox dei ) και βασίζεται σε ηγέτες λήψης αποφάσεων. Πώς αντιδρά η τεχνοοικονομική θεοκρατία; Αναστέλλει την πολιτική στο όνομα της έκτακτης ανάγκης. είναι προσωρινό, αλλά συνεχώς μετακινούμαστε από τη μια έκτακτη ανάγκη στην άλλη (υγεία, πόλεμος, οικονομική, περιβαλλοντική) και αυτό απαιτεί να παραμερίσουμε την πολιτική και τις συγκρούσεις της γιατί υπάρχει μια υποχρεωτική επείγουσα ανάγκη με σχετική ενότητα κατεύθυνσης. Εξ ου και η επίκληση στον Χάιντεγκερ: μόνο ένας θεός μπορεί να σώσει την πολιτική. Εξ ου και η θεολογία…

Solo un dio potrà salvare la politica - Marcello Veneziani