Αγαθό και Είναι στον Πλάτωνα

 

Αγαθό και Είναι στον Πλάτωνα-Podcast dia-logando 41

youtube.com/watch?v=_SoI18p8Sl8&list=PLAD93A6110BBBC28A&index=41

Διαλεγόμενοι, ερωτήσεις στην αρχή της σκέψης

Είμαστε με τον καθηγητή Ενρίκο Μπέρτι και θα ασχοληθούμε κυρίως με τη φιλοσοφική σκέψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, γνωρίζοντας καλά ότι ο καθηγητής Μπέρτι είναι μεγάλος ειδικός στην Ιταλία και επίσης στο εξωτερικό στον Αριστοτέλη, πράγματι.

 Ας ξεκινήσουμε με την πρώτη ερώτηση.

Στην φιλοσοφία του Πλάτωνα αναδεικνύεται μια σημαντική ταύτιση μεταξύ του αγαθού και του Είναι. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε σε τι συνίσταται αυτή η σχέση; 

Η ταύτιση μεταξύ αγαθού και Είναι υπάρχει στον Πλάτωνα, αλλά δεν είναι τόσο αυτονόητη, καθώς το αγαθό είναι σίγουρα η υπέρτατη αρχή ολόκληρης της πραγματικότητας. Η λεγόμενη «ιδέα του αγαθού», για την οποία μιλά ο Πλάτωνας στην Πολιτεία, είναι η αρχή από την οποία εξαρτώνται όλες οι άλλες ιδέες.

Όπως ξέρουμε, για τον Πλάτωνα οι ιδέες δεν είναι οι σκέψεις μας, αλλά τα αντικείμενα των σκέψεων, δηλαδή οι νοητές, αιώνιες και καθολικές πραγματικότητες. Και η ιδέα του αγαθού είναι ακριβώς εκείνη από την οποία εξαρτώνται όλες οι άλλες, όπως στον αισθητό κόσμο ο ήλιος είναι εκείνος από τον οποίο εξαρτώνται η ζωή και η ορατότητα όλων των αισθητών αντικειμένων. Έτσι, για τις ιδέες το αγαθό, λέει ο Πλάτωνας, είναι η αιτία του είναι τους και του να γίνονται γνωστές.

Όμως ο Πλάτωνας λέει επίσης ότι το αγαθό είναι πέρα από το Είναι, είναι υπεράνω του Είναι, ως προς την αξία και τη δύναμη. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην πεποίθηση ότι δεν υπάρχει πραγματική ταύτιση μεταξύ αγαθού και Είναι. Στην πραγματικότητα, πιστεύω ότι όταν ο Πλάτωνας λέει ότι το αγαθό είναι πέρα από το Είναι, θέλει να πει ότι είναι η κορυφή, η ανώτατη βαθμίδα του αληθινού πραγματικού κόσμου, που είναι ακριβώς ο κόσμος των ιδεών.

Και επομένως υπάρχει ταύτιση του αγαθού με το είναι. Πώς εξηγείται αυτό; 

Εξηγείται από το γεγονός ότι οι ιδέες γεννήθηκαν, στη φιλοσοφία του Πλάτωνα, ως υποστασιοποίηση των αρετών. Αν δούμε τους διαλόγους στους οποίους ο κύριος χαρακτήρας είναι ο Σωκράτης, βλέπουμε ότι κάθε διάλογος είναι αναζήτηση μιας αρετής.

Τι είναι η δικαιοσύνη; Τι είναι η σωφροσύνη; Τι είναι η φιλία; Τι είναι η σοφία; Οι ιδέες είναι ακριβώς αυτές οι αξίες που ο Πλάτωνας συλλαμβάνει ως αντικειμενικές πραγματικότητες, ανεξάρτητες από εμάς, υπάρχουσες αφ’ εαυτών· και επομένως οι ιδέες είναι κατ’ αρχάς θετικές πραγματικότητες. Αυτό δε σημαίνει ότι είναι μόνο αυτό, γιατί δεν υπάρχουν μόνο ιδέες αξιών· υπάρχει, για παράδειγμα, και η ιδέα του ανθρώπου ή η ιδέα της πόλης. Ωστόσο δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή η διδασκαλία, εκτός από το ότι έχει οντολογική σημασία, δηλαδή εκτός από το ότι μιλά για το Είναι, έχει και αξιολογική σημασία, δηλαδή είναι έκφραση αξιών.

Πιστεύω ότι η ταύτιση του αγαθού με το Είναι είχε για τον Πλάτωνα τη σημασία μιας διακήρυξης, πιθανότατα ενάντια στους σοφιστές, της αντικειμενικότητας των αξιών. Το αγαθό δεν είναι απλώς εκείνο που στον καθένα από εμάς μπορεί να φαίνεται ως αγαθό. Δεν είναι ο άνθρωπος, όπως υποστήριζε ο Πρωταγόρας, που αποφασίζει την αξία των πραγμάτων, αλλά, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, οι αξίες είναι πραγματικότητες ανεξάρτητες από τον άνθρωπο, απόλυτες πραγματικότητες στις οποίες ο άνθρωπος πρέπει να προσαρμοστεί.

Είναι μια διδασκαλία που μετά τον Πλάτωνα θα έχει τεράστια επιρροή, γιατί θα αποτελέσει τη βάση όλων εκείνων των αντιλήψεων που θέλουν να ξεπεράσουν τον σχετικισμό, τον υποκειμενισμό και θέλουν να διακηρύξουν την αντικειμενικότητα των αξιών.