ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (52)

 Συνέχεια από:Πέμπτη 4 Αυγούστου 2022

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ.

τού Enrico Berti.       

Περί τής διαλεκτικής στόν Κάντ (συνέχεια).

  Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΟΣ

Άλλα παραδείγματα πραγματικής αντιθέσεως ειναι εκείνα τής πίστεως και τού χρέους (τής πίστωσης και τής εξόφλησης), τού θετικού αριθμού και του αρνητικού, τού ταξειδιού πρός Δυσμάς και πρός Ανατολάς κ.τ.λ. Εκείνο που ο Κάντ φλέγεται να φανερώσει είναι ότι και οι δύο όροι τής πραγματικής αντιθέσεως είναι θετικές πραγματικότητες, παρότι συμφέρει να τις ονομάσουμε την μία θετική και την άλλη αρνητική, και ότι η συμπαρουσία τους στο ίδιο αντικείμενο δέν προξενεί μία αντιφαση, αλλά μία πραγματική κατάσταση ισορροπίας στην περίπτωση που οι όροι είναι ίσοι ή τής διαφοράς, στην περίπτωση που είναι άνισοι. Δείχνει πολύ συχνά αυτή την αντίθεση με την έκφραση "σχέση τών αντιθέτων", κάτι που μπορεί να μας οδηγήσει στην αντίθεση την οποία είχε ορίσει ο Αριστοτέλης, τής εναντιότητος. Στην πραγματικότητα η πραγματική αντίθεση για την οποία κάνει λόγο ο Κάντ είναι διαφορετική απο τη εναντιότητα για την οποία ομιλούσε ο Αριστοτέλης: Παρότι δηλαδή ο Κάντ την εκφράζει σαν αντίθεση ανάμεσα σε κατηγορήματα, στην πραγματικότητα είναι η αντίθεση ανάμεσα σε μεγέθη, μάλιστα δέ ανάμεσα σε δυνάμεις δηλαδή όπως και ο ίδιος βεβαιώνει στην συνέχεια, ανάμεσα σε αιτίες, των οποίων τα αποτελέσματα είναι αντίθετα! Η αποστροφή η πραγματική λαμβάνει θέση μόνον όταν ανάμεσα σε δύο πράγματα, καθότι θετικές αιτίες, η μία εκμηδενίζει την συνέπεια της άλλης. Εάν μία κινητήριος δύναμις είναι μία απο τις θετικές αιτίες θα υπάρξει πραγματική αντίθεση όταν, στην ένωση με μία άλλη κινητήριο δύναμη, αυτές εκμηδενίζουν αμοιβαίως τα αποτελέσματα τους" (Προκριτικά κείμενα σ.255). Οι δυνάμεις στις οποίες σκέπτεται εδώ ο Κάντ, είναι οι δυνάμεις τής έλξης και τής άπωσης τού Νεύτωνος" Δέν πρόκειται λοιπόν για αληθινά αντίθετα κατηγορήματα των οποίων η ταυτόχρονη παρουσία στο ίδιο υποκείμενο και κάτω απο την ίδια όψη, ακόμη και όταν δέν είναι αντιφατικά, αλλά μόνον αντίθετα (για παράδειγμα λευκό και μαύρο), θα έδινε εξίσου μία αντίφαση (ένα πράγμα δέν μπορεί να είναι ταυτοχρόνως και κάτω απο την ιδια οπτική γωνία λευκό και μαύρο). Πρόκειται όμως, όπως επαναλαμβάνει συχνά ο Κάντ, για αντίθετες πραγματικότητες, εξίσου θετικές, των οποίων η αντίθεση ειναι μόνον στο σημείο και όχι στο γεγονός ότι η μία είναι η άρνηση της άλλης!

          Γι'αυτό αυτές τόσο απο την πλευρά των μαθηματικών όσο και τής φυσικής, καταλήγουν να προστεθούν (με την σημασία τής άλγεβρας, δηλαδή ακόμη και αποσυρόμενες οι μέν απο τις δέ). Ίσως η ομοιότης με την αντίθεση ανάμεσα σε ενάντια για τα οποία μιλά ο Αριστοτέλης βρίσκεται στο γεγονός ότι το αποτέλεσμα τής πρόσθεσης (ή της διαφοράς) ανάμεσα στις δύο αντίθετες δυνάμεις είναι ανάλογο με εκείνο που ο Αριστοτέλης υπολόγιζε σαν τον ενδιάμεσο όρο ανάμεσα στα ενάντια (κάτι που είναι αδύνατον ανάμεσα στα αντιφατικά) όπου όμως όλος ο δυναμικός χαρακτήρας, δηλαδή τής διαφωνίας, τής εντάσεως, η οποία ειναι παρούσα στην διάκριση τού Κάντ, απουσιάζει. Σε κάθε περίπτωση ο λόγος ο οποίος ωθεί τον Κάντ να εισάγει αυτή την διάκριση είναι η απόδειξη ότι η μηχανική τού Νεύτωνος, παρότι μιλά για δυνάμεις αντίθετες μεταξύ τους, δέν δέχεται την ύπαρξη αληθινών πραγματικών αντιφάσεων στην πραγματικότητα, όπως τον κατηγορούσαν οι αντίπαλοί του!

          Μία διαφορετική χρήση τής ίδιας διακρίσεως κάνει ο Κάντ και εναντίον τού Λάϊμπνιτς, ή καλύτερα εναντίον τών οπαδών του, τους λεγόμενους υποστηρικτές τής "Λαϊμπνιτσιο-Γουλφιανής" μεταφυσικής. Στο κείμενο "Το μοναδικό δυνατό επιχείρημα για την απόδειξη τής υπάρξεως τού Θεού", σύγχρονο τής "προσπάθειας εισαγωγής στην φιλοσοφία τής έννοιας των αρνητικών ποσοτήτων" όπου συναντήσαμε επίσης την διατύπωση τής α.τ.μ.α. με αναφορά στον χρόνο, ο Κάντ αντιμάχεται όσους αποδίδουν στον Θεό, σαν κατηγορήματά του, όλες τις πραγματικότητες, χωρίς διάκριση και δέν κατανοούν ότι μερικές εξ'αυτών δέν μπορούν ποτέ να λάβουν χώρα, η μία δίπλα στην άλλη, σαν καθορισμοί ενός μοναδικού υποκειμένου, όπως για παράδειγμα το αδιαπέραστο, η έκταση, δέν μπορούν να είναι ιδιότητες αυτού που διαθέτει διάνοια και θέληση! "Μία λανθασμένη σκέψη-παρατηρεί ο Κάντ-δικαίωσε φαινομενικώς αυτή την ιδέα: λέγεται, πραγματικότης και πραγματικότης, δέν αντιφάσκουν ποτέ η μία με την άλλη, καθώς και οι δύο είναι αληθινές επιβεβαιώσεις και γι'αυτό ούτε αυτές αντιτίθενται η μία στην άλλη σε ένα υποκείμενο".

          Τώρα παρότι δέχομαι ότι εδώ δέν υπάρχει λογική αντίφαση, παρόλα αυτά δέν αφαιρείται η πραγματική αποστροφή. Αυτή λαμβάνει θέση, όταν κάτι, καθότι αρχή, εκμηδενίζει την συνέπεια κάποιου άλλου με μία πραγματική αντιπαράθεση" (Γραπτά προκριτικής περιόδου. σ. 27-128). Το παράδειγμα μιας πραγματικής αντιθέσεως το οποίο παρουσιάζει ο Κάντ είναι εκείνο των δύο  κινητηρίων δυνάμεων, ίσως εντάσεως και αντιθέτου σημασίας ή κατεύθυνσης ταυτόχρονης παρουσίας στο ίδιο σώμα, τών οποίων το αποτέλεσμα είναι η ανάπαυση! Αυτή η τελευταία ειναι εφικτή, μάλιστα δέ πραγματική, ενώ η λογική αντίφαση είναι αδύνατη! Στον Θεό όμως δέν μπορεί να υπάρχει ούτε μία πραγματική αποστροφή, διότι αυτή φέρει πάντοτε απώλεια, έλλειψη, εναντίωση, κάτι που αντιφάσκει στην τελειότητά του!

          Αυτή η ίδια επιχειρηματολογία επαναλαμβάνεται στην Κριτική τού καθαρού λόγου σε σχέση με την λεγόμενη "αμφιβολία τών εννοιών τού στοχασμού", δηλαδή της ανταλλαγής τής εμπειρικής χρήσης τής νοήσεως με την υπερβατική της χρήση! Σ'αυτή την ανταλλαγή κατέφυγε ο Λάϊμπνιτς, ο οποίος είχε πιστέψει ότι οι ίδιες σχέσεις οι οποίες ενυπάρχουν ανάμεσα στις έννοιες στην νόηση, ενυπάρχουν ακόμη και στις φαινομενικές πραγματικότητες στις οποίες αυτές οι έννοιες αναφέρονται! Και απο εδώ έρχεται η διάσημη αρχή τής ταυτότητος τών διακεκριμένων (τών δυσδιάκριτων), η οποία ισχύει για τις έννοιες, αλλά όχι για τα πράγματα τα οποία αναπαριστώνται απο αυτές! Και η βεβαιότης ότι, εάν οι έννοιες δέν αντιτίθενται μεταξύ τους, δέν αντιτίθενται μεταξύ τους ούτε οι πραγματικότητες οι οποίες αναπαριστώνται απο αυτές! "Όταν οι πραγματικότητες-δηλώνει ο Κάντ-αναπαριστώνται μόνον απο την καθαρή νόηση (realitas nooumenon), δέν είναι δυνατον να σκεφθούμε ανάμεσα στα πράγματα καμμία αντίθεση δηλαδή καμμία σχέση τέτοια ώστε απο τις πραγματικότητες οι οποίες συνενώνονται με το υποκείμενο καθεμιά τους να εξαφανίζει το αποτέλεσμα της άλλης, ώστε να έχουμε 3-3=0. Αντιθέτως, το φαινομενικό πραγματικό (realitas Phaenomenon) μπορεί χωρίς αμφιβολία να συμπεριλάβει αντιθέσεις οι οποίες ενωμένες στο ίδιο υποκείμενο, να μπορεί μία πραγματικότης να εκμηδενίζει εντελώς ή μερικώς το αποτέλεσμα της άλλης, σαν δύο δυνάμεις οι οποίες ενεργούν στην ίδια ευθεία γραμμή, καθότι τραβούν ή σπρώχνουν το ίδιο σημείο σε αντίθετη κατεύθυνση" (σ. 269-270). Είναι ακριβώς το ίδιο δόγμα το οποίο εξέφρασε στο "Μοναδικό δυνατό επιχείρημα....", με την προσθήκη τής διαφοράς ανάμεσα σε νοούμενο και φαινόμενο.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.