Η διδασκαλία του Ιωακείμ της Φλόρα περί πνεύματος

Creator Spiritus
Die Geisteslehre des Joachim von Fiore
Η διδασκαλία του Ιωακείμ της Φλόρα περί πνεύματος
Του Ernst Benz, στο ERANOS-JAHRBUCH XXV
Ι. Εισαγωγή

Ο περίφημος ύμνος «Veni creator spiritus» που αποδίδεται στον Rhabanus Maurus (775-856), είναι μια περιληπτική έκφραση της χριστιανικής αντίληψης περί της ουσίας και της ενέργειας του Αγίου Πνεύματος. Η πρώτη στροφή λέει:
«Veni, Creator Spiritus,
Mentes tuorum visita,
Imple superna gratia,
Quae tu creasti pectora.»
«Έλα κάτω στη γη, Πνεύμα που εποίησες τα πάντα,
Κατοίκησε στο στήθος των δικών σου,
Γέμισε με υπερκόσμια ευμένεια (Χάρι)
Τις ψυχές που εσύ δημιούργησες.» 

[Είναι ο παλαιότερος ύμνος για το Άγιο Πνεύμα που γράφτηκε στη Δύση. Προέρχεται πιθανόν από τον Rhabanus Maurus, και βασίζεται μάλλον σε στοιχεία του ύμνου που έγραψε ο Αμβρόσιος για τα Χριστούγεννα. Από τον 9ο αιώνα είναι διαδεδομένος στην Δύση. Είναι μέρος της χειροτονίας επισκόπου, ιερέα και καθαγιασμού του ναού.]

Η σκέψη που εκπλήσσει, και η οποία εκφράζεται στην προσευχή αυτή προς το Άγιο Πνεύμα είναι η εξής: το Πνεύμα το οποίο παρακαλεί η προσευχή και το οποίο γεμίζει το στήθος με το έλεος του, είναι και ο δημιουργός που δημιούργησε τα δοχεία της χάριτος του. Η δημιουργική δύναμη τού Πνεύματος γίνεται κατανοητή με μια γενική έννοια. Το Άγιο Πνεύμα είναι και τα δυο: η δημιουργική δύναμη, που κάλεσε τον άνθρωπο στην ύπαρξη, αλλά και η δύναμη της αναγέννησης, της νέας δημιουργίας, της ανανέωσης του πεπτωκότος ανθρώπου. Η ενέργεια του Πνεύματος ως δημιουργού περιλαμβάνει την δημιουργία του ανθρώπου και την τελείωση, δια της υψώσεως του στην κατάσταση χάριτος. Η ενέργεια του δεν περιλαμβάνει μόνο την αρχή και το τέλος της ιστορίας, αλλά κυριαρχεί και στην πορεία της ιστορίας της σωτηρίας, σε όλες τις εποχές. Αυτό εκφράζει ο ύμνος στην στροφή, όταν χαρακτηρίζει το Άγιο Πνεύμα ως το δάκτυλο της δεξιάς χειρός του Θεού: «Dextrae Dei tu digitus». Είναι το δάκτυλο με το οποίο ο αγγειοπλάστης δημιουργεί τέλεια δοχεία από άμορφο πηλό, πάνω στον τροχό του. Είναι το δάκτυλο με το οποίο ο Θεός διαμορφώνει την χαοτική ιστορία των ανθρώπων σε ιστορία της σωτηρίας. Είναι το δάκτυλο με το οποίο ο Θεός εκδιώκει τον σατανά, όπως λέει η πέμπτη στροφή:

«Hostem repellas longius.»
«Έτρεψες τον εχθρό σε φυγή.»

Η δημιουργική αρχή του Αγίου Πνεύματος έχει μια ιδιαίτερη σχέση με την ιστορία, σύμφωνα με την χριστιανική αντίληψη. Φαίνεται μάλιστα, πως αυτή η δημιουργική αρχή είναι η θεϊκή δύναμη, η οποία προσδίδει στην ιστορία της ανθρωπότητας χαρακτήρα ιστορίας της σωτηρίας, και συνδέει τα συμπλεγμένα νήματα του ανθρώπινου γίγνεσθαι με την ιστορία της βασιλείας του Θεού. Την σχέση αυτή προς την ιστορία αναφέρει και το σύμβολο της πίστεως της παλιάς Εκκλησίας. Όταν το σύμβολο της πρώτης συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως (381) λέει: «Πιστεύω στο Άγιο Πνεύμα...που μίλησε δια των προφητών», εκφράζει με τον τρόπο αυτό, πως το Άγιο Πνεύμα δεν ενεργεί μόνο τα δώρα της χάριτος, που αναφέρονται στο τρίτο άρθρο (άφεση αμαρτιών, ανάσταση εκ νεκρών και αιώνιος ζωή), αλλά είναι το Πνεύμα που ενέργησε το έργο του Θεού δια μέσου της παλαιοδιαθηκικής προϊστορίας της χριστιανικής Εκκλησίας. Είναι το Πνεύμα που ήδη από την σωτηριώδη εποχή της Παλαιάς Διαθήκης υπέδειξε στην ανθρωπότητα, δια των υποσχέσεων Του, την επερχόμενη εκπλήρωση. Το ίδιο Πνεύμα προετοίμασε την οδό για την εκπλήρωση αυτή.  

Συνεχίζεται 

Ο ΚΥΡΙΟΣ ΕΞΟΣΤΡΑΚΙΣΤΗΚΕ ΣΤΑ ΔΕΞΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΑΦΗΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΠΟΔΙ ΤΟΥ ΤΟΝ ΠΑΠΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΠΡΩΤΟ ΠΛΕΟΝ. ΗΤΑΝ ΠΟΛΥ ΑΓΑΘΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΤΟΝ ΑΝΤΕΧΑΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ.