Ένα μονοπάτι με την καρδιά

από τον Lorenzo Merlo

Πηγή: Lorenzo Merlo

Στο όνομα της επιστήμης και του υλισμού δημιουργήσαμε έναν άκαρδο πολιτισμό. Αλλά η άπειρη δύναμη μέσα μας δεν μπορεί να αποκοπεί από τον εαυτό μας. Τουλάχιστον μέχρι κάποιος, πάντα στο όνομα της προόδου, να μας αλλάξει σε ρέπλικες.

Εγωκεντρισμός

Ο εγωκεντρισμός έχει τις ρίζες του στην αντίληψη της πραγματικότητας ως εξωτερικής προς τον εαυτό μας. Μια επιστημονική αλήθεια για την οποία όλοι πληρώνουμε τις συνέπειες. Πιστεύουμε ότι το εγώ που συλλαμβάνεται ως εαυτός είναι το όριο μεταξύ μας και του έξω κόσμου, του άλλου. Το πρόβλημα προκύπτει όταν και ο άλλος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο. Θα ήμασταν λοιπόν μονάδες που ταξιδεύουν στα μονοπάτια της ύπαρξης σύμφωνα με μια τάξη που καθιερώθηκε από εμάς ή - για άλλους, αντίθετα - σύμφωνα με εντολές ανώτερων δυνάμεων, όσο άγνωστες και εξωτερικές κι αν είναι, ενάντια στις οποίες δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα.

Ωραίο χτύπημα στον κύκλο της εγωκεντρικής βιτρίνας έδωσε ο Καρτέσιος. Ο συνδυασμός του, res cogitans και res extensa, αν και δημιουργήθηκε για να πει ότι ο κόσμος δημιουργείται από τη σκέψη μετά, στην πραγματικότητα κατέληξε να εγκρίνει και να υποστηρίξει τον διαχωρισμό της μεταφυσικής διάστασης από τη φυσική. Μιά πραγματική πολιτιστική σημαδούρα, γύρω από τήν οποία όλοι στράφηκαν για να πιάσουν την πρύμνη και να πλεύσουν οδηγούμενοι από τον άνεμο του Διαφωτισμού, δηλαδή να επιβεβαιώσουν οριστικά τον ορθολογιστικό σουπρεματισμό, την αδιαμφισβήτητη αποκλειστική και απόλυτη αλήθεια της αναλυτικής-υλιστικής ερευνητικής μεθόδου της πραγματικότητας και, επομένως, η μηχανιστική αντίληψη του κόσμου, της γνώσης, της ζωής, του ανθρώπου. Ένας φρέσκος άνεμος που κανένας καπετάνιος δεν σκέφτηκε να εγκαταλείψει, πεπεισμένος ότι θα τον οδηγούσε στις ακτές της γνώσης. Πώς μπορείς να τον κατηγορήσεις; Ο άνθρωπος εξερευνά ίσως εξ ορισμού: δεν θα μπορούσε να μείνει στο λιμάνι ή να περιοριστεί στην πλοήγηση στις ήδη γνωστές διαδρομές. Το αναλυτικό-υλιστικό ήταν η καινοτομία και, ως τέτοιο, έφερε μέσα του το δώρο της δικής του νομιμοποίησης, δηλαδή των ιστορικών λόγων που συνέβησαν. Επομένως, το θέμα δεν είναι αυτή αλλά μια άλλη, και ίσως ήρθε η ώρα να το συνειδητοποιήσουμε. Ότι η πολιτιστική υπεροχή έχει μολύνει τις σκέψεις των ανθρώπων από την αρχή τους, έχει μειώσει τη δημιουργική τους δύναμη, απείρως ευρύτερη από αυτή που περιορίζεται στο μικρό πεδίο της λογικής, εξαιρετικά πιο κατάλληλη για να τους κάνει να ζήσουν μια ζωή απαλλαγμένη από τους ζυγούς του παραγωγισμού.

Με λιγότερο προφανείς αλλά βαθύτερους όρους, διέκοψε τη σχέση με την καταγωγή, με τα πάντα. Πέταξε την αίσθηση του ιερού, όπως πετάει κανείς ένα αντικείμενο του οποίου την ιστορία δεν γνωρίζουμε, με το οποίο δεν έχουμε συναισθηματικούς δεσμούς, που δεν αντιπροσωπεύει για εμάς τίποτα περισσότερο από μια αχρηστία, ένα βάρος, μια αμηχανία.

Το ευαγγέλιο του Διαφωτισμού - μακριά από την καντιανή ιδέα, που είχε απλώς ξεκαθαρίσει την αξία και τη δύναμη του ορθολογισμού, χωρίς καμία πρόθεση να τον κάνει τσουνάμι σε σχέση με την ιστορική σκέψη των πολιτισμών που είχαν προηγηθεί - δεν ήταν τό τελευταίο που σμίλεψε στο βράχο της αλήθειας τήν ιδέα του διαχωρισμού των αντικειμένων του κόσμου. Για να γιορτάσουμε τον εγωκεντρισμό που σήμερα επικαλύπτεται με τον ατομικισμό, μετά το έπος του Διαφωτισμού, ακολούθησε αυτό του καπιταλισμού, μετά του φιλελευθερισμού, μετά αυτό της επιστήμης -που θα ονομαζόταν καλύτερα τεχνολογία- και, τέλος, σήμερα, τό ψηφιακό και η λατρεία της τεχνητής νοημοσύνης, ως εκφράσεις του πολυπόθητου μέλλοντος, καθώς εξακολουθούν να πωλούνται-επιβάλλονται-νά θεωρούνται ως πρόοδος. Όλα τα στοιχεία με οσμωτικά όρια, που χαρακτηρίζονται από τη συνοχή μιας υλιστικής αντίληψης του κόσμου και της ύπαρξης.

Αλλά για άλλη μια φορά, δεν θα υπήρχε πρόβλημα εάν όλο αυτό το κύμα, που πρόσφατα ενσαρκώθηκε από το δεν υπάρχει εναλλακτική - μια φόρμουλα που υποδηλώνει επίσης την πολεμική προσπάθεια του δυτικού καπιταλισμού να παραμείνει στη ζωή - δεν συνεπαγόταν μια αυξανόμενη απόσταση του ανθρώπου από τη φύση του. τήν δύναμή του, από την ευημερία του.

Εάν ο πόλεμος συνδέεται αναπόφευκτα με την απληστία από τη μια και την ταπείνωση από την άλλη, σε αυτές τις πτυχές πρέπει να επικεντρωθούν η εκπαίδευση και η πολιτική.

Αρκεί να κοιτάξουμε τους τελευταίους αιώνες της ιστορίας, που ονομάζονται πρόοδος από τους υποστηρικτές του τρένου στο οποίο ταξιδεύουμε, για να δούμε πώς η πολιτική δεν έχει λύσει ούτε ένα πρόβλημα, με εξαίρεση αυτούς που λειτουργούν στην εξουσία και την υλική της ανάπτυξη. Ακόμη και η υγεία των ανθρώπων έχει καταλήξει να είναι ένα εμπόρευμα της αγοράς, που ρυθμίζεται από το οικονομικό κέρδος. Περισσότερο πεινασμένος, πιο άπονος, πιο άνεργος, πιο αποξενωμένος, πιο άρρωστος, μεγαλύτερος,μέ περισσότερη κατανάλωση, περισσότερη θλίψη, περισσότερη παραίτηση, πιο μακριά από την ύπαρξη που τα υλικά αγαθά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν, λιγότερη εσωτερική δύναμη, πιο εφήμερες αξίες, μέ περισσότερους εθισμούς, περισσότερη οικειοποίηση αξιών που πρέπει να θεωρούνται ως δικαίωμα πολέμου εναντίον όσων έχουν άλλες, περισσότερη βία, περισσότερη απογοήτευση, περισσότερες ψυχοπαθολογίες και σοβαρές ασθένειες που αυξάνονται από το βήμα εκτόξευσης προς τον θάνατο όλων, περισσότερος διανοουμενισμός και μηδενική ακρόαση. Όλοι στη θεραπεία - ένας άλλος εθισμός - ξεκινώντας από αυτούς που κάποιοι θα πάνε νά ψηφίσουν ακόμα.

ΤΟ ΟΛΟΝ

Μεταξύ όλων των στοιχείων αυτής της προοδευτικής λίστας που μόλις απαριθμήθηκαν, επιλέγοντας «περισσότερες εξαρτήσεις» ο χρόνος και ο λόγος υποχωρούν στη στιγμή που προηγήθηκε της ρίψης του μωρού στη θάλασσα με το νερό του μπάνιου. Η μεγαλύτερη εξάρτηση μας φέρνει πίσω στο σημείο όπου, στο ξόρκι ότι βρήκαμε το διαφωτιστικό μονοπάτι στην ορθολογιστική-γνωστική νοημοσύνη, δεν διστάσαμε να πιστέψουμε ότι είχαμε απελευθερωθεί από τα τέρατα του μεγαλομανούς και δεισιδαιμονικού παρελθόντος και από τη φύση τελικά υποταγμένης στις επιθυμίες της πρωτεύουσας. Αλλά οι δεισιδαιμονίες του παρελθόντος έχουν αντικατασταθεί από τις ανέγγιχτες του παρόντος και εκείνη η φύση, σε αντίθεση με τη βιομηχανία, δεν παράγει απόβλητα και έχει μέσα της το κριτήριο, καθόλου τεχνητό, της ανακύκλωσης. Αυτό που κάνει αυτή η φύση – τήν οποία μαστιγώνουμε γιά τήν βασανιστική μας διασκέδαση – είναι πάντα εντός της συνειδητοποίησης του συνόλου και τού σεβασμού προς το Όλον. Όχι από ένα μέρος, σύμφωνα με τις ευμετάβλητες ιδιοτροπίες και τις αυθαίρετες κακίες ενός κόσμου που θεωρείται ξεχωριστός και διαφορετικός από εμάς. Η στιγμή του εθισμού ήταν όταν χάσαμε το δρόμο μας με τήν καρδιά υπέρ αυτής της ματαιοδοξίας του προσωπικού συμφέροντος.

Στο βρώμικο νερό από το οποίο απελευθερωθήκαμε για να αφοσιωθούμε στην υλική πρόοδο, υπήρχε ό,τι ήταν απαραίτητο για να υποστηρίξουμε μια πολιτιστική καταγωγή που ήταν προάγγελος υπαρξιακής εξέλιξης βασισμένης στην αυτοθεραπευτική συναισθηματική δύναμη και τη δύναμή της να είναι σπόρος γνώσης  και επίγνωσης. Η άρνηση της οποίας μέσα μας μάς οδηγεί στη μελαγχολία, την ευαλωτότητα, το δικαίωμα στην αγανάκτηση και την εκδίκηση και στην αρρώστια. Η αίσθηση και η αναγνώριση αυτής της δύναμης μέσα μας, η αξιοποίηση της στην εκπαίδευση και την πολιτική, θα μας οδηγούσε στο να οικοδομήσουμε κοινωνίες που δεν θα είχαν καμία σχέση με τη σημερινή.

Η εξάρτηση από τον εγωκεντρισμό είναι το τέλειο αντίδοτο στην ατομική εξέλιξη. Όταν συμβαίνει αυτό, όμως, παρατηρούμε με τρόμο αυτό που είχαμε συνηθίσει, αυτό πού μας έκανε να νιώθουμε παγιδευμένοι. Αλλά το να εξελισσόμαστε σημαίνει ακριβώς να γίνουμε ικανοί να δούμε πώς έχουμε πέσει στη συνήθεια και την εξάρτηση της οργουελικής κοινωνίας, ξένης σχεδόν σε όλη την ανθρωπότητα. Και σημαίνει επίσης να συνειδητοποιήσουμε πώς να απελευθερωθούμε από μια τέτοια παρέκκλιση, να επιστρέψουμε στον εαυτό μας, να αποφύγουμε τις καταστροφικές συνέπειες των αξιών της. Μια κατάσταση οδύνης είναι ένα  επικείμενο ενδεχόμενο που μας περιμένει σε άκαρδα μονοπάτια, όπως αυτά της ματαιοδοξίας και της υπερηφάνειας. Και κάθε βάσανο που βιώνεται εγωκεντρικά, δηλαδή όχι σαν το βάσανο όλων των ανθρώπων ή του Χριστού, δεν έχει ποτέ από μόνο του εξελικτικές ιδιότητες. Στο βρώμικο νερό που πετάξαμε υπήρχε η δύναμη της γνώσης και της απελευθέρωσης της αγάπης, η αρχή νούμερο ένα. Πετάχτηκε γιατί η επιστήμη δεν είπε να το κρατήσουμε, να το φροντίσουμε, να το καλλιεργήσουμε.

Μια δύναμη που δεν χρειάζεται να μελετηθεί, Καθηγητές και ακαδημαϊκοί, μεταπτυχιακά και τιμητικές διακρίσεις δεν χρησιμεύουν σε ό,τι ζει σιωπηλά κάτω από την επιφάνεια όλων μας. Κανένα πανεπιστήμιο δεν θα μπορέσει να είναι ίσο με εμάς στο να αναγνωρίσουμε ότι δεν υπάρχει εξέλιξη χωρίς να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας ως την πηγή κάθε πόνου. Αυτό είναι το σχολείο ανοιχτό σε όλους, χωρίς περιορισμένους αριθμούς ή αξιοκρατικές γκάφες, που μπορούμε να απολαύσουμε. Παρατηρώντας ότι όσοι δεν το συχνάζουν, εκείνοι δηλαδή που δεν δίνουν ξεκάθαρο μάθημα στην ταλαιπωρία τους, δεν εξελίσσονται ή μάλλον παραμένουν στον εγωκεντρισμό τους και βυθίζονται ακόμη περισσότερο.

Χωρίς ατομική εξέλιξη δεν βλέπουμε την προέλευση των συναισθημάτων, δεν ξέρουμε πώς να τα αντιμετωπίσουμε, που γίνονται μπάλες από μαλλί στα χέρια των μικρών τής γάτας, δηλαδή μετωπικά ατυχήματα. Αυτές είναι κολασμένες σχέσεις. Αβίωτη ζωή. Αυτοί είναι οι προάγγελοι της λεγόμενης τρέλας, της επίμονης αστάθειας και της εξάρτησης, αυτή τη φορά ναι, από μια ανώτερη δύναμη άγνωστη σε εμάς.

Ένας πολιτισμός που έχει τον άνθρωπο μέσα του, και όχι μόνο την απληστία ή τη δειλία του, θα συνεπαγόταν την απόδειξη ότι σε ορισμένα εδάφη ο σπόρος φυτρώνει και ότι σε άλλα όχι. Τότε ο μηχανιστικός τρόπος κατανόησης του πλησίον μας, η ηθικολογική ιεραρχία με την οποία τον κρίνουμε, θα αποτύγχανε υπέρ του σεβασμού και ενός κοινωνικού κριτηρίου απαλλαγμένου από το παραγωγικό μονοπώλιο, ενός κριτηρίου με καρδιά.

https://www.ariannaeditrice.it/articoli/una-via-con-il-cuore