The Modern Spirit of Asia (6)

 Συνέχεια από Τρίτη 31 Ιανουαρίου 2023

Το πνευματικό και το κοσμικό

Η απομυθοποίηση της ενώσεως των θρησκειών καί τής θρησκειολογίας

Η πνευματικότητα στην μοντέρνα κοινωνία

Κεφάλαιο 2ε

Ινδική πνευματικότητα (συνέχεια)

Αυτή η θετική απόδοση πνευματικότητας στην ινδική κουλτούρα έπαιξε κρίσιμο ρόλο καθ’ όλη την διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας του ινδικού εθνικισμού. Προσλαμβάνοντας αυτή την στάση, οι εθνικιστές προσέλαβαν την προοπτική του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, όπου ο ινδουιστικός πολιτισμός έχαιρε μεγάλης εκτίμησης για τις πνευματικές του ποιότητες. Ο ινδουιστικός πολιτισμός και ο Βουδισμός που προέκυψε από αυτόν, είναι τα κεντρικά στοιχεία αυτού που ο Raymond Schwab ονόμασε «ανατολική αναγέννηση»¹⁹.

Τα θρησκευτικά κινήματα στην Ινδία κατά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα διαμόρφωσαν στην Δύση την ενασχόληση με την «ανατολική πνευματικότητα»²⁰. Η μετάφραση των ινδουιστικών θεωρητικών παραδόσεων σε «πνευματικότητα» σήμανε μια ουσιαστική μεταμόρφωση των παραδόσεων αυτών. Την διαδικασία αυτή μπορούμε να την παρακολουθήσουμε εκ του σύνεγγυς, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο ένας από τους πιο σημαντικούς μεταρρυθμιστές, ο Vivekananda (1863-1902), κατασκεύασε μια μοντέρνα, αποστειρωμένη παραλλαγή των θρησκευτικών ιδεών του γκουρού του, του Ramakrishna (εξασκούσε την τάντρα γιόγκα), που απευθυνόταν στην εκσυγχρονιζόμενη μεσαία τάξη της Καλκούτας. Ο Ramakrishna (1836-1886) ήταν ένας αγράμματος ιερέας στον ναό της θεάς Κάλι, από την οποία συχνά καταλαμβανόταν. Οι ιδέες του και οι πρακτικές του βασίζονταν σε εξειδικευμένη, ισχυρά ερωτική παράδοση της Τάντρα. Ο Ramakrishna ήταν ένας χαρισματικός εκτελεστής της παράδοσης αυτής που ήταν πλατιά διαδεδομένη στην βόρεια Ινδία, και ιδιαίτερα δημοφιλής στην Καλκούτα. Ακόμα και οι ηγέτες του Brahmo Samaj, κινήματος που προωθούσε ένα λογικό Ινδουισμό, τον είχαν ακολουθήσει. Ο Vivekananda που ήταν μέλος της εκδυτικοποιημένης ελίτ της Καλκούτας είχε λάβει διεξοδική δυτική μόρφωση και είχε προσχωρήσει στο Brahmo Samaj. Και αυτός είχε δεχθεί την επιρροή αυτού του χαρισματικού γκουρού και είχε αφιερώσει την ζωή του στην μετάφραση των των πεποιθήσεων και πρακτικών του γκουρού χαρακτηρίζοντας τα «ινδουιστική πνευματικότητα», και παρουσιάζοντας τα με τρόπο που μπορούσε να γίνει αποδεκτός από την Δύση αλλά και εκδυτικοποιημένο κοινό. Η δουλειά αυτή δεν ήταν εύκολη, αφού περιλάμβανε την απόκρυψη της εικόνας της θεάς Κάλι, με την γλώσσα έξω και το περιδέραιο από κρανία, που χορεύει πάνω στο πτώμα του θεού Shiva. Έπρεπε επίσης να κρύψει τα ταντρικά τελετουργικά του Ramakrishna, που ήταν ανήκουστα για την βικτωριανή ευαισθησία. Ταυτόχρονα όμως έμεινε πιστός στην Κάλι και τον Ramakrishna. Και ενώ μπορούμε να ερμηνεύσουμε την πλειονότητα των πεποιθήσεων και πρακτικών του Ramakrishna με όρους της ινδουιστικής παράδοσης, με τον Vivekananda εισερχόμαστε στο πεδίο της αποικιοκρατικής μετάφρασης. Η μετάφραση αυτή ήταν τόσο επιτυχημένη, ώστε και ο μεγάλος οριενταλιστής Friedrich Max Müller εμπνεύστηκε να γράψει ένα βιβλίο για τον Ramakrishna. Εκεί επανέλαβε την ερμηνεία του Vivekananda που είχε χαρακτηρίσει τον ασκητή εκείνον ως άγιο, ενώ ταυτόχρονα πρόσθεσε με τρόπο αφανή, για να δώσει ένα καλό μέτρο που ήταν ορθό, όσα θεωρούσε ως μη αυθεντική πρόσληψη των Ινδών δασκάλων από πλευράς της θεοσοφικής εταιρίας. Αναφέρει δηλαδή ότι: «δεν χρειάζεται να φοβόμαστε ότι οι Samnyasins της Ινδίας θα βρουν ακολούθους ή μιμητές στην Ευρώπη, ούτε θα ήταν επιθυμητό να το κάνουν, ούτε καν για τους σκοπούς της ψυχικής έρευνα ή τα πειράματα των φυσιοψυχολογικών εργαστηρίων»²¹.

Ένα σημαντικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τις μεταφράσεις των τοπικών παραδόσεων σε μια παγκόσμια πνευματικότητα, είναι το ότι αποτελούν ένα είδος απολογητικής εναντίον των επιθέσεων των Χριστιανών ιεραποστόλων. Το ενδιαφέρον είναι ότι η απολογητική αυτή χρησιμοποιεί συχνά τις δυτικές ερμηνείες των σανσκριτικών κειμένων, για να στηρίξει την αυθεντικότητα και τις βαθιές ιστορικές ρίζες. Τέτοιου είδους νέο-ινδουιστικά μεταρρυθμιστικά κινήματα βρίσκονται σε όλη την Ινδία. Για παράδειγμα, ο Nallasvami Pillai, διανοούμενος από την νότια Ινδία, χρησιμοποίησε τα έργα των Friedrich Max Müller και Monier Monier-Williams (1819-1899) για να στηρίξει τον ισχυρισμό του πως ο σαϊβισμός ήταν η πρωταρχική (εθνική) θρησκεία της Ινδίας²². Στα επιχειρήματα του βρίσκει κανείς μια ενδιαφέρουσα παραμόρφωση της δυάδας υπερβατικό-εμμενές (όπως βρίσκεται στην έννοια Axial Age), όταν ισχυρίζεται ότι ο Shiva είναι ταυτόχρονα υπερβατικός και εμμενής²³. Όπως τους Chen Yingning και Taixu στην Κίνα, ο Nallasvami προσπάθησε να διατυπώσει μια θρησκεία του Shiva (Saiva Siddhanta), η οποία θα μπορούσε να ανταγωνιστεί την δυτική μεταφυσική (αλλά και την Advaita Vedanta του Vivekananda) και η οποία θα ήταν μια παγκόσμια θρησκεία όπως τού Χριστιανισμού. Η σημασία του για την εγκαθίδρυση του δικτύου της Saiva Siddhanta στην νότια Ινδία ήταν μεγάλη, και το δίκτυο αυτό είναι σημαντικό ακόμα και στις μέρες μας.

Κεντρικό στοιχείο της παραγωγής της ανατολικής πνευματικότητας, τόσο στην Ινδία, όσο και στην Κίνα, ήταν η μετάφραση και η αποστείρωση (εξυγίανση), αλλά και η «embourgeoisement» (κατάλληλο για την αστική τάξη) των λαϊκών παραδόσεων. Το έργο αυτό το επιτελούν οι διανοούμενοι, και βρίσκει απήχηση στην αναδυόμενη μεσαία τάξη. Είναι μια αληθινή μετάφραση, με την έννοια ότι το «πρωτότυπο» θέτει όρια στην ελευθερία του μεταφραστή. Ένα από τα πιο ξεκάθαρα παραδείγματα, είναι η προσπάθεια των ηγετών της θεοσοφικής εταιρίας, Madame Blavatsky και Colonel Olcott, να συνδέσουν την θεοσοφία τους με το κύριο ινδουιστικό μεταρρυθμιστικό κίνημα, το Arya Samaj, που ίδρυσε ο Swami Dayanand. Η ιδέα των θεοσοφιστών, ότι ήταν δυνατόν να επικοινωνήσει κανείς με τα πνεύματα των κυρίων του σύμπαντος, βρήκε αρνητική ανταπόκριση στο Arya Samaj, αφού οι μεταρρυθμίσεις τους δεν τους έκαναν να αρνηθούν την παραδοσιακή πεποίθηση του Ινδουισμού, ότι δεν πρέπει να έχει κανείς επαφή με τα πνεύματα ή να τα επαναφέρει με την επικοινωνία. Το σημαντικότερο στοιχείο είναι ότι έχουμε μια σειρά εκμοντερνισμών και εκκοσμίκευσης των λαϊκών πεποιθήσεων στον δρόμο προς την συνάντηση τους με την αποικιοκρατία. Ένα από τα πιο σημαντικά μονοπάτια ήταν η μεταμόρφωση του υπάρχοντος θρησκευτικού λεξιλογίου σε παγκόσμιες έννοιες περί πνευματικότητας.

Μια από τις μεγαλύτερες μεταρρυθμίσεις που προωθούσε το Arya Samaj ήταν η απόρριψη της λατρείας των εικόνων. Και ενώ η αλλαγή αυτή ήταν μια απάντηση στην προτεσταντική κριτική περί «πρωτόγονης» ειδωλολατρίας, από την άλλη ήταν η συνέχεια μιας παλιάς διαμάχης (nirguna bhakti, η λατρεία του Θεού «χωρίς ποιότητες» -δηλαδή χωρίς εικόνα- ήταν πολύ δημοφιλής στην περιοχή Punjab, όπου δρούσε το Arya Samaj). Η μεταρρύθμιση αυτή έδωσε την ευκαιρία να ερμηνευθεί η απόρριψη της υλικής αναπαράστασης ως ανώτερη πνευματικότητα. Η πανεπιστημιακή έρευνα έχει επικεντρωθεί ορθώς στις κοινωνικές συνέπειες των μεταρρυθμίσεων (στην Ινδία έπαυσαν να καίνε τις χήρες και στην Κίνα σταμάτησαν το δέσιμο των ποδιών). Η έρευνα όμως έδωσε πολύ λίγη προσοχή στην δημιουργική κατανόηση και μετάφραση  της παράδοσης ως πνευματικότητας. Επειδή υπάρχει μια απευθείας σύνδεση με τον αναδυόμενο εθνικισμό, η πνευματικότητα είναι το κλειδί για την κατανόηση της ινδικής νεωτερικότητας.

Η κατασκευή της «πνευματικότητας» από τον Vivekananda είχε ισχυρή επίδραση στον ινδουιστικό εθνικισμό κάθε μορφής, αλλά και στην παγκόσμια κατανόηση της «πνευματικότητας». Δυο σημαντικές μορφές στην ιστορία της σύγχρονης Ινδίας έχουν επηρεαστεί βαθιά από τις ιδέες του Vivekananda περί πνευματικότητας: ο μεγάλος Ινδός πολιτικός ηγέτης Mohandas K. Gandhi και ο νομπελίστας ποιητής Rabindranath Tagore. Ο πρώτος είχε αναπτύξει την εθνικιστική πτυχή μέσα στην ιδέα της πνευματικότητας, ενώ ο δεύτερος την διεθνή πτυχή. Και οι δυο επέδειξαν σε πιο βαθμό συμπλέκονται το εθνικό και το διεθνές.  

Συνεχίζεται 

Σχόλιο: Μέσα σ'αυτόν τόν λαβύρινθο θά βυθιστεί ο Βασιλειάδης καί ο Γιαγκάζογλου γιά νά διδάξουν τίς μεταφράσεις αυτές σάν Θρησκείες καί νά επιβάλλουν καί τήν Εκκλησία σάν μία μορφή πνευματικότητος. Καί νά ενώσουν τίς θρησκείες τής Ευρώπης τελικώς, πού φύτρωσαν σάν άγρια κλαδιά στόν ξεραμένο κορμό τής Βατικάνειας αιρέσεως.

Αμέθυστος