HENRI DE LUBAC
Αυτοί οι διαλογισμοί του μεγάλου Ανατολιστή προαναγγέλλουν τους διαλογισμούς του Α. Μαλρώ π.χ., ο οποίος αναγνωρίζει πως ο πρώτος καθολικός ανθρωπισμός, προσπαθεί να οικοδομηθεί σήμερα με ψηλαφήσεις, λόγω ενός είδους άμυνας ενάντια στην μοίρα, της οποίας το βάρος έγινε αβάσταχτο από τότε που ο άνθρωπος έχασε τον θεό. Γι’ αυτό και οι γενηές μας ψάχνουν σ’ αυτό που παρουσιάζει μια αναλογία με τις μεγάλες τέχνες της κοινωνίας και της επικοινωνίας, και με τις ίδιες τις θρησκείες, δεσμούς που θα επιτρέψουν στον άνθρωπο να μην είναι πλέον ένα τυχαίο συμβάν του σύμπαντος. Μια αδύνατη φιλοδοξία εκτός των άλλων, διότι αυτή η ίδια η έννοια ενός καθολικού Χριστιανισμού δεν είναι απολύτως αντιφατική και ασαφής, αφού είναι αλήθεια πως ο πολιτισμός μας δεν συνίσταται από την συμφιλίωση παρελθόντων πολιτισμών, αλλά από μέρη ασυμφιλίωτα και ασυμβίβαστα με το παρελθόν;;
Χωρίς να μοιράζονται αυτή την τραγική επισήμανση, άλλοι διανοούμενοι θαυμάζουν την επιβεβαίωση και τον εμπλουτισμό που έφεραν στην ιδέα μας για το ανθρώπινο γένος, οι εκπληκτικές ανακαλύψεις των μελετητών της σκέψης της Κίνας και της Ινδίας. Χάρη σε αυτές τις ανακαλύψεις, λέει για παράδειγμα ο Ε. Brehier, αναγνωρίζεται μια συγγένεια που δίνει ένα πιο συγκεκριμένο και θετικό νόημα στην έννοια της ανθρωπότητος. Στην Δύση και στην Ανατολή, κάτω από διαφορετικές νοοτροπίες, ανακαλύπτεται το ίδιο πνεύμα. Και καλύτερα από κάθε πεδίο, αυτό διακρίνεται στο πεδίο του ιερού. Αυτό ακριβώς το πεδίο, όπου κάθε ομάδα σκεπτόταν να απομονωθεί σε μια αγανακτισμένη αξιοπρέπεια, φανερώνει με ακρίβεια την βαθειά σύνδεση των ανθρωπίνων πραγμάτων. Και ήδη ο E. Burnouf, ολοκληρώνοντας τις έρευνές του, έδειχνε μια ανθρώπινη νοημοσύνη η οποία πολλαπλασιάζεται μέσω των τόσο διάφορων μεταξύ τους δημιουργιών, χωρίς να χάνει όμως τίποτε από την αδιαίρετη ενότητά της. Ακόμη και ο Michelet ισχυριζόταν με περισσότερη απλότητα και μεγαλύτερο ενθουσιασμό:
…Ένα μεγάλο ηθικό αποτέλεσμα προέκυψε από όλο αυτό. Είδαμε την τέλεια συμφωνία της Ασίας με την Ευρώπη, των αρχαίων χρόνων με την μοντέρνα εποχή. Είδαμε πως ο άνθρωπος σε όλες τις εποχές, σκέφτηκε, αισθάνθηκε και αγάπησε με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχει λοιπόν μία και μοναδική ανθρωπότης, μία καρδιά, όχι δύο. Ας σιωπήσει η ανόητη ειρωνεία των σκεπτικιστών, των καθηγητών της αμφιβολίας, για τους οποίους η αλήθεια αλλάζει σύμφωνα με τις συντεταγμένες. Η αδύναμη φωνή της σοφιστικής χάνεται μέσα στην απέραντη συναυλία της ανθρώπινης συναδέλφωσης.
Υπήρξαν και άλλες πολλές διαπιστώσεις: μια συνειδητοποίηση, μια βεβαιότητα που στηρίχθηκε στην ένωση από το ένα μέρος σε απροϋπόθετα αξιώματα, με όσα συνεπάγεται ένα τέτοιο φαινόμενο, από ψευδαισθήσεις και υπερβολές, από το άλλο. Ο ανανεωμένος ανθρωπισμός γίνεται τελικά λυρικός για να γιορτάσει τις νίκες του ανατολισμού οι οποίες, για πρώτη φορά στην Ιστορία, ένωναν την ανθρωπότητα σε ένα μοναδικό Όλον. Αυτό το Όλον όμως δεν είναι ούτε στατικό ούτε ομογενές: αυξάνει, δικτυώνεται, διαφοροποιείται, μεταμορφώνεται. Ενωμένη με την ιδέα της ανθρωπότητος, η ιδέα της εξελίξεως παρουσιάζεται για να δώσει μια μεγαλύτερη σαφήνεια σε εκείνη την επαλήθευση όλων των ανθρώπων μέσα στην οποία ο μοντέρνος άνθρωπος ψάχνει εναγωνίως μια εξήγηση του εαυτού του.
Πέραν του ενδογενούς του ενδιαφέροντος, εδώ ο Βουδισμός έχει εκ νέου ένα καθήκον πρώτης τάξεως, διότι ενώ ο Ιστορικός σκαλώνει στην αδιαφορία του Ινδουιστή απέναντι σε κάθε χρονικό δεδομένο, τα βουδιστικά κείμενα επιτρέπουν να σημειωθούν οι εποχές με ημερομηνίες και γεγονότα. Έτσι είναι η ιστορία του ανθρωπίνου γένους η οποία επεξεργάζεται την ιστορία της ανθρώπινης ιδιοφυΐας. Ένα μεγαλειώδες πρόγραμμα και μία γόνιμη ιδέα, που είναι όμως και επικίνδυνη και μια λίγο πολύ τρελή περιπέτεια. Για μερικούς δηλαδή πρόκειται για την εξερεύνηση μέσω αυτής της Ιστορίας του προοδευτικού σχηματισμού του θεού. Όμως ένα άλλος κίνδυνος απειλεί επίσης και όσους δεν αφήνονται να παραπλανηθούν από αυτό το Εγελιανό όνειρο.
Αφού αυτοστοχάστηκε στις μορφές στις οποίες αυτό το ίδιο είχε δημιουργήσει, να λοιπόν που το πνεύμα θεωρεί αυτές τις ίδιες μορφές, σπαρμένες κατά την διάρκεια των αιώνων, σαν άλλους τόσους σταθμούς που από πρόοδο σε πρόοδο το οδήγησαν στην ωριμότητα. Σε αυτές ψάχνει την προετοιμασία αυτού που είναι σήμερα, όπως υπολογίζεται στους ανθρώπους του σήμερα. Πέραν του ρίσκου να παραβιάσουμε μια πολύ λεπτή αναλογία όμως, υπάρχει και ο κίνδυνος σε σχέση με αυτό που υπήρξε να μην αναγνωρισθούμε. Δύσκολα λοιπόν σήμερα θα μπορούσαμε να βρούμε έναν μόνον ιστορικό που θα υιοθετούσε την παρακάτω δήλωση, τυπική όμως του πνεύματος της επάρκειας που χαρακτηρίζει το μοντέρνο πνεύμα, η οποία έγινε από έναν ανατολιστή το 1878:
Η κατάσταση της επιστήμης δίνει το αληθινό διανοητικό επίπεδο της ανθρωπότητος. Όλα τα υπόλοιπα αποτελέσματα του έργου μας είναι εκτεθειμένα στην τυχαιότητα: μόνον η επιστήμη είναι μια γωνιά στο πεδίο του απολύτου που παραμένει καθοριστικώς περιουσία του ανθρώπου καθώς σιγά-σιγά το ξεδιαλύνει… Όλες οι θεωρίες των αρχαίων και των μοντέρνων φιλοσόφων, ξένες στην εμπειρία και στην σκέψη, έχουν εξαφανιστεί χωρίς να έχουν αφήσει ίχνη ζωής… Τα τυχαία ή τα μυθικά δόγματα… μοιάζουν με μία έκθεση πορτραίτων, τα πρωτότυπα των οποίων έχουν χαθεί από καιρό. Δεν έχουν παρά μια ιστορική και συγκρητιστική αξία, το κύριο ενδιαφέρον των οποίων είναι να δώσουν όλα εκείνα τα σημαντικά στοιχεία που αφορούν την ιστορία του ανθρωπίνου πνεύματος.
Σε αυτή την προοπτική όμως, ο ανθρωπισμός, χωρίς κάποιο υπερβατικό κανόνα, είναι υποχρεωμένος να εκθειάσει χωρίς περιορισμό ή να απορρίψει το αντικείμενο της μελέτης του, σύμφωνα με την προτίμησή του στον πλούτο των ανθρωπίνων δημιουργιών ή αισθάνεται τυραννικά εξαναγκασμένος από το θετικιστικό όραμα, αναλόγως της πίστεώς του στην μοναδικότητα των συνεχών πραγματοποιήσεων ή στον νόμο μιας συνεχούς προόδου. Με αυτόν τον τρόπο εκτίθεται και στους ελέγχους, άδικους στην γενικότητά τους, και στην διακωμώδηση του Guenon για «το πάθος με το οποίο οι μοντέρνοι άρχισαν να προσλαμβάνουν τις πατημασιές των εποχών του παρελθόντος και των εξαφανισμένων πολιτισμών, των οποίων είναι ανίκανοι εκτός των άλλων να κατανοήσουν οτιδήποτε».
Σε κάθε περίπτωση όμως, για τον ανθρωπισμό, η επιστήμη του ανθρώπου παραμένει η υπέρτατη επιστήμη. Όσο και αν τοποθετεί ψηλά τον Βουδισμό, δεν θα του ερχόταν ποτέ στον νου η ιδέα να του ζητήσει οποιοδήποτε φως που πάει πέρα από τον ανθρώπινο ορίζοντα. Δεν φέρει μέσα του εκείνο το ενδιαφέρον που ξεπηδά για ένα γεγονός ζωής, απέναντι στο οποίο καλούμαστε να λάβουμε θέση. Έτσι ο θαυμασμός δεν καταλήγει ποτέ να γίνει ένας σοβαρός πειρασμός να τεθεί τελικώς η μοντέρνα Δύση στην σχολή μιας σοφίας η οποία άνθισε τόσους αιώνες πριν δίπλα στις όχθες του Γάγγη. Η Δύση ξανασυνέθεσε, για να τον επιστρέψει στην Ινδία, το πιο μεγάλο από τα παιδιά της, το οποίο είχε απαρνηθεί προηγουμένως. Αλλά δεν εννοούσε να υποκύψει σε αυτό. Θα ήταν μια τρέλα να ανταλλάξουμε το ψωμί της δυτικής σκέψης με το ναρκωτικό των bhiksu. Και ο Ε. Levi μας τονίζει επίσης: «Θα ήταν ενδιαφέρον, αλλά τραγικό να βλέπαμε την Δύση να εγκαταλείψει την παράδοσή της, όταν η Ανατολή προσπαθεί να την δανειστεί από αυτή». Για τον Ευρωπαϊκό ανθρωπισμό, το μάθημα του Βούδα, δεν είναι ένα μάθημα Βουδισμού. Αυτό που θαυμάζει περισσότερο ο ανθρωπισμός σε αυτό το φαινόμενο, είναι ο ζήλος και η φλόγα του, μια καινούρια μαρτυρία του δικού του ερευνητικού πνεύματος και η δύναμη μελέτης, μέσω της οποίας ξαναδίνει ζωή σε πολλά νεκρά πράγματα που είχαν περιπέσει στην λήθη.
Τελείως διαφορετική είναι μια δεύτερη στάση και συμπεριφορά, εκείνων για τους οποίους η συνάντηση με τον Βουδισμό προκάλεσε ένα φαινόμενο ανάλογο με μία μεταστροφή. Ας την ονομάσουμε, ελλείψει καλύτερου ορισμού, Βουδιστικοποιό στάση.
(Συνεχίζεται)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου