Συνέχεια από: Παρασκευή 12 Ιανουαρίου 2024
ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΥΣΣΗΣ
ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ Ο ΛΟΓΟΣ
Ο ΛΕΓΟΜΕΝΟΣ ΤΑ ΜΑΚΡΙΝΕΙΑ
9. ΓΡΗΓ. «Αυτό ακριβώς, είπα εγώ, θέλω να μάθω: πώς είναι δυνατόν αυτοί που έχουν αντιρρήσεις να πιστέψουν χωρίς αμφιβολία ότι ο Θεός έκανε τα πάντα; Να πιστέψουν ότι Αυτός όλα τα κυβερνά και ότι γενικά υπάρχει Θεός, ο οποίος ξεπερνά τη φύση των δημιουργημάτων;».
ΜΑΚΡ. Εκείνη απάντησε: «Είναι προτιμότερο να σιωπά κανείς σ’ αυτές τις αντιρρήσεις· ν’ απαξιοί ν’ απαντά σε ανόητες και ασεβείς απόψεις, επειδή και ο θείος λόγος δεν επιτρέπει ν’ απαντάμε στην ανοησία ενός ανόητου· διότι, σύμφωνα με τον Προφήτη, είναι ανόητος όποιος λέει ότι δεν υπάρχει Θεός.
Επειδή, όμως, πρέπει κι σ’ αυτό να απαντήσω, θα σου πω όχι δικό μου λόγο ούτε κάποιου άλλου ανθρώπου· διότι θα ήταν πολύ λίγος, όποιος κι αν ήταν. Θα σου πω λόγο που διηγείται η δημιουργία των κτισμάτων με τα θαύματά της· θα σου πω για τα φαινόμενα που βλέπει το μάτι και γι’ αυτά που ηχούν με σοφία και καλλιτεχνία μέσα στην καρδιά. Διότι η δημιουργία φωνάζει καθαρά για το δημιουργό της· όπως λέει ο Προφήτης, ο ίδιος ο ουρανός με ανείπωτες φωνές διηγείται τη δόξα του Θεού (Ψαλμ. 18,2).
Διότι, ποιός βλέπει την αρμονία του σύμπαντος και τα θαυμάσια φαινόμενα του ουρανού και της γης; Ότι δηλαδή, ενώ τα στοιχεία τους είναι από τη φύση αντίθετα μεταξύ τους, όμως όλα συνδέονται με αδιάσπαστη ενότητα μεταξύ τους για τον ίδιο σκοπό; Ποιός δεν βλέπει ότι το καθένα συνεισφέρει τη δική του δύναμη για τη συντήρηση του σύμπαντος; Ποιός δεν βλέπει ότι δεν χωρίζονται οι άμικτες και ακοινώνητες ατομικές ιδιότητες του ενός από το άλλο; Αλλά ούτε διαλύονται το ένα μέσα στο άλλο με την ανάμιξη αντίθετων ιδιοτήτων; Διότι συμβαίνει, όσα η φύση τους τα οδηγεί προς τα πάνω να πηγαίνουν προς τα κάτω, όπως η ηλιακή θερμότητα που πέφτει προς τα κάτω με τις ακτίνες του ήλιου. Τα βαριά πάλι σώματα ανυψώνονται με την ελαφρύτητα των ατμών, όπως το νερό που αντίθετα στη φύση του ανεβαίνει προς τα πάνω και το σπρώχνει ο αέρας με τα σύννεφα. Η φωτιά επίσης, που είναι αέρας, γίνεται γήϊνο σώμα, για να μη μένει το βάθος γης χωρίς θερμότητα. Από την άλλη, η υγρασία που πέφτει στη γη με τις βροχές, ενώ έχει μία φυσική ιδιότητα, προκαλεί μυριάδες είδη διαφορετικών φυτών, προσφέροντας στο καθένα την κατάλληλη συνθήκη αναπτύξεως. Βλέπει ακόμη κανείς την ταχύτατη περιστροφή του πόλου και την αντίστροφη κίνηση μέσα στους αστρικούς κύκλους, τις εκλείψεις, τις συνδρομές και τις αρμονικές αποστάσεις των αστέρων.
Αυτός που τα βλέπει αυτά με το νοερό οφθαλμό της ψυχής του, άραγε δεν μαθαίνει ξεκάθαρα από τα φαινόμενα, ότι υπάρχει κάποια θεία δύναμη, δημιουργική και σοφή, που φανερώνεται στα όντα; Μια δύναμη που διαπερνά όλα τα μέρη ώστε να συναπαρτίζουν το όλο, και συμπληρώνει το όλο με τα μέρη; Δεν μαθαίνει ότι μια δύναμη τα συγκρατεί όλα; Ότι όλα μένουν στον εαυτό τους και κινούνται γύρω του· δεν σταματούν ποτέ την κίνηση και δεν αλλάζουν τόπο πέρα απ’ αυτόν που βρίσκονται;».
10. ΓΡΗΓ. «Και πώς, ρώτησα, η πίστη στο Θεό αποδεικνύει ταυτόχρονα και την ύπαρξη της ανθρώπινης ψυχής; Διότι η ψυχή δεν είναι κάτι το ίδιο με το Θεό ώστε, εάν ομολογηθεί ότι υπάρχει το ένα, να παραδεχτούμε οπωσδήποτε ότι υπάρχει και το άλλο».
ΜΑΚΡ. Εκείνη τότε μου απάντησε: «Λένε οι σοφοί ότι ο άνθρωπος είναι ένας μικρόκοσμος καθώς περιέχει μέσα του στοιχεία από τα οποία αποτελούνται τα όντα. Αν ο λόγος αυτός, όπως φαίνεται, είναι αληθινός, τότε δεν θα χρειαζόμασταν καμμιά επιπλέον απόδειξη για να βεβαιώσουμε αυτό που πιστεύουμε για την ψυχή.
Πιστεύουμε ότι η ψυχή υπάρχει καθ’ εαυτή με φύση ιδιαίτερη και διαφορετική από την παχύτητα του σώματος. Διότι, όπως αντιλαμβανόμαστε όλο τον κόσμο με τις αισθήσεις, με την ίδια την ενέργεια των αισθητηρίων οδηγούμαστε στη γνώση της υπεραισθητής και νοητής πραγματικότητας· τότε γίνεται το μάτι μας ερμηνευτής της παντοδύναμης σοφίας (του Θεού), την οποία θεωρούμε στο κάθε ον και η οποία μας φανερώνει Εκείνον που συγκρατεί το σύμπαν. Με τον ίδιο τρόπο κι εμείς, βλέποντας τον εσωτερικό μας κόσμο, δεν έχουμε και λίγες αφορμές να στοχαστούμε μέσα από τα φαινόμενα αυτό που κρύβεται από πίσω. Και κρύβεται εκείνο το οποίο, όντας από τον εαυτό του νοητό και αόρατο, ξεφεύγει από την κατανόηση των αισθήσεων».
11. ΓΡΗΓ. Είπα κι εγώ: «Σίγουρα είναι δυνατόν να δεχθούμε με το συλλογισμό τη σοφία που ξεπερνά κάθε ον, με τη θεωρία των σοφών και καλλιτεχνικών ιδιοτήτων που υπάρχουν στη φύση των όντων και αποτελεί την αρμονική διακόσμησή τους. Ποιά όμως γνώση της ψυχής είναι δυνατόν να προέλθει από τις σωματικές ιδιότητες σ’ αυτούς που ψάχνουν να βρουν τι κρύβεται πίσω από τα φαινόμενα;».
ΜΑΚΡ. «Βέβαια, λέει η παρθένα, για εκείνους που, σύμφωνα με το σοφό παράγγελμα, επιθυμούν να γνωρίσουν τον εαυτό τους, η ίδια η ψυχή γίνεται δασκάλα για τα ζητήματα της ψυχής· διότι, ενώ είναι άϋλη και ασώματη, ενεργεί και κινείται ανάλογα στη φύση της και με τα όργανα του σώματος μαρτυρεί τις κινήσεις της.
ΓΡΗΓ. Η κατασκευή αυτή των οργάνων του σώματος διατηρείται το ίδιο και σ’ αυτούς που έχουν ήδη πεθάνει· μένει όμως ακίνητη και ανενέργητη, διότι δεν υπάρχει μέσα της η δύναμη της ψυχής. Τότε μόνον κινείται, όταν υπάρχουν οι αισθήσεις στα σωματικά όργανα και μέσω των αισθήσεων διαπερνά η νοητική δύναμη (της ψυχής) με την ορμή της και κινεί τις σωματικές αισθήσεις εκεί που θέλει».
Συνεχίζεται
Αρχαίο κείμενο
9. ΓΡΗΓ. «Αὐτὸ δὲ τοῦτο, εἶπον ἐγὼ, πῶς ἂν τοῖς ἀντιλέγουσιν ἀναμφίβολον γένοιτο, τὸ ἐκ Θεοῦ εἶναι τὰ πάντα, καὶ ἐν αὐτῷ περικρατεῖσθαι τὰ ὄντα, ἢ καὶ ὅλως τὸ εἶναί τι Θεῖον τῆς τῶν ὄντων ὑπερκείμενον φύσεως;».
ΜΑΚΡ. «Ἡ δὲ σιωπᾷν μὲν ἦν, φησὶν, ἐπὶ τοῖς τοιούτοις ἁρμοδιώτερον, μηδὲ ἀξιοῦν ἀποκρίσεως τὰς μωράς τε καὶ ἀσεβεῖς τῶν προτάσεων, ἐπεὶ καί τις τῶν θείων ἀπαγορεύει λόγος μὴ ἀποκρίνεσθαι ἄφρονι ἐν τῇ ἀφροσύνῃ αὐτοῦ· ἄφρων δὲ πάντως ἐστὶ, κατὰ τὸν Προφήτην, ὁ μὴ εἶναι λέγων Θεόν.
Ἐπεὶ δὲ χρὴ καὶ τοῦτο εἰπεῖν, ἐρῶ σοι, φησὶ, λόγον, ἐμὸν οὐχὶ, ἀλλ᾿ οὐδὲ ἄλλου τινὸς ἀνθρώπου· μικρὸς γὰρ οὗτος, ὅστις δ᾿ ἂν ᾖ· ἀλλ᾿ αὐτὸν ὃν ἡ κτίσις τῶν ὄντων διὰ τῶν ἐν αὐτῇ θαυμάτων διέξεισιν, ἀκροατὴς ὀφθαλμὸς γίνεται, διὰ τῶν φαινομένων, ἐνηχοῦντος τῇ καρδίᾳ τοῦ σοφοῦ τε καὶ τεχνικοῦ λόγου. Βοᾷ γὰρ ἄντικρυ τὸν ποιητὴν ἡ κτίσις, αὐτῶν τῶν οὐρανῶν, καθώς φησιν ὁ Προφήτης, ταῖς ἀλαλήτοις φωναῖς τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ διηγουμένων.
Τίς γὰρ βλέπων τὴν τοῦ παντὸς ἁρμονίαν, τῶν τε οὐρανίων καὶ τῶν κατὰ γῆν θαυμάτων, καὶ ὡς ἐναντίως ἔχοντα πρὸς ἄλληλα τὰ στοιχεῖα κατὰ τὴν φύσιν, πρὸς τὸν αὐτὸν τὰ πάντα σκοπὸν διά τινος ἀῤῥήτου κοινωνίας συμπλέκεται, τὴν παρ᾿ ἑαυτοῦ δύναμιν ἕκαστον πρὸς τὴν τοῦ παντὸς διαμονὴν συνεισφέροντα, καὶ οὔτε τὰ ἀμικτά τε καὶ ἀκοινώνητα κατὰ τὴν ἰδιότητα τῶν ποιοτήτων διαχωρεῖ ἀπ᾿ ἀλλήλων, οὔτε ἐν ἀλλήλοις φθείρεται κατακιρνάμενα πρὸς ἄλληλα ταῖς ἐναντίαις ποιότησιν, ἀλλὰ καὶ οἷς ἀνωφερής ἐστιν ἡ φύσις, ἐπὶ τὰ κάτω φέρεται, τῆς ἡλιακῆς θερμότητος διὰ τῶν ἀκτίνων καταῤῥεούσης· τά τε ἐμβριθῆ τῶν σωμάτων ἀνακουφίζεται διὰ τῶν ἀτμῶν λεπτυνόμενα, ὡς καὶ τὸ ὕδωρ παρὰ τὴν ἑαυτοῦ φύσιν ἀνωφερὲς γίνεσθαι, δι᾿ ἀέρος ἐπὶ πνευμάτων ὀχούμενον, καὶ τὸ αἰθέριον πῦρ πρόσγειον γίνεσθαι, ὡς καὶ τὸ βάθος μὴ ἀμοιρεῖν τῆς θερμότητος, ἐπιχεομένην δὲ τῇ γῇ τὴν ἐκ τῶν ὄμβρων ἰκμάδα μίαν οὖσαν τῇ φύσει, μυρίας γεννᾷν βλαστημάτων διαφορὰς πᾶσι κατάλληλον τοῖς ὑποκειμένοις ἐμφυομένην· τήν τε ὀξυτάτην τοῦ πόλου περιφορὰν καὶ τῶν ἐντὸς κύκλων τὴν ἐπὶ τὸ ἔμπαλιν κίνησιν, τάς τε ὑποδρομὰς καὶ τὰς συνόδους, καὶ τὰς ἐναρμονίους ἀποστάσεις τῶν ἄστρων·
ὁ ταῦτα βλέπων τῷ διανοητικῷ τῆς ψυχῆς ὀφθαλμῷ, ἆρα οὐχὶ φανερῶς ἐκ τῶν φαινομένων διδάσκεται, ὅτι θεία δύναμις ἔντεχνός τε καὶ σοφὴ τοῖς οὖσιν ἐμφαινομένη, καὶ διὰ πάντων ἥκουσα τὰ μέρη συναρμόζει τῷ ὅλῳ, καὶ τὸ ὅλον συμπληροῖ ἐν τοῖς μέρεσι, καὶ μιᾷ τινι περικρατεῖται δυνάμει τὸ πᾶν, αὐτὸ ἐν ἑαυτῷ μένον καὶ περὶ ἑαυτὸ κινούμενον, καὶ οὔτε λῆγόν ποτε τῆς κινήσεως, οὔτε εἰς ἄλλον τινὰ τόπον παρὰ τόν, ἐν ᾧ ἐστι, μεθιστάμενον;».
10. ΓΡΗΓ. «Καὶ πῶς, εἶπον, ἡ περὶ τὸ εἶναι τὸν Θεὸν πίστις, καὶ τὴν ψυχὴν εἶναι τὴν ἀνθρωπίνην συναποδείκνυσιν; Οὐ γὰρ δὴ ταὐτόν ἐστι τῷ Θεῷ ἡ ψυχὴ, ὥστε εἰ τὸ ἓν ὁμολογοῖτο εἶναι συνομολογεῖσθαι πάντως καὶ τὸ λειπόμενον».
ΜΑΚΡ. «Ἡ δὲ, Λέγεται, φησὶ, παρὰ τῶν σοφῶν μικρός τις εἶναι κόσμος ὁ ἄνθρωπος, ταῦτα περιέχων ἐν ἑαυτῷ τὰ στοιχεῖα, οἷς τὸ πᾶν συμπεπλήρωται. Εἰ δὲ ἀληθὴς οὗτος ὁ λόγος ἔοικε δὲ, τάχα οὐκ ἂν ἑτέρας ἐδεήθημεν συμμαχίας εἰς τὸ βεβαιωθῆναι ἡμῖν ὃ περὶ ψυχῆς ὑπειλήφαμεν.
Ὑπειλήφαμεν δὲ τὸ εἶναι αὐτὴν καθ᾿ ἑαυτὴν ἐν ἐξηλλαγμένῃ τε καὶ ἰδιαζούσῃ φύσει, παρὰ τὴν σωματικὴν παχυμέρειαν. Ὡς γὰρ πάντα τὸν κόσμον διὰ τῆς αἰσθητικῆς ἀντιλήψεως ἐπιγινώσκοντες, δι᾿ αὐτῆς τῆς κατὰ τὴν αἴσθησιν ἡμῶν ἐνεργείας εἰς τὴν τοῦ ὑπὲρ αἴσθησιν πράγματος καὶ νοήματος ἔννοιαν ὁδηγούμεθα, καὶ γίνεται ἡμῖν ὁ ὀφθαλμὸς ἑρμηνεὺς τῆς παντοδυνάμου σοφίας, τῆς τῷ παντὶ μὲν ἐνθεωρουμένης, τὸν δὲ κατ᾿ αὐτὴν τοῦ παντὸς περιδεδραγμένον δι᾿ ἑαυτῆς μηνυούσης, οὕτω καὶ πρὸς τὸν ἐν ἡμῖν βλέποντες κόσμον, οὐ μικρὰς ἔχομεν ἀφορμὰς πρὸς τὸ διὰ τῶν φαινομένων καὶ τοῦ κεκρυμμένου καταστοχάσασθαι. Κέκρυπται δὲ ἐκεῖνο, ὃ ἐφ᾿ ἑαυτοῦ ὂν νοητόν τε καὶ ἀειδὲς διαφεύγει τὴν αἰσθητικὴ κατανόησιν».
11. ΓΡΗΓ. Κἀγὼ εἶπον· «Ἀλλὰ τὴν τοῦ παντὸς ὑπερκειμένην σοφίαν διὰ τῶν ἐνθεωρουμένων τῇ φύσει τῶν ὄντων σοφῶν τε καὶ τεχνικῶν λόγων, ἐν τῇ ἁρμονίᾳ ταύτῃ καὶ διακοσμήσει δυνατόν ἐστιν ἀναλογίσασθαι· ψυχῆς δὲ γνῶσις διὰ τῶν κατὰ τὸ σῶμα δεικνυμένων τίς ἂν γένοιτο τοῖς ἀπὸ τῶν φαινομένων τὸ κρυπτὸν ἀνιχνεύουσιν;».
ΜΑΚΡ. «Καὶ μάλιστα μέν τοι, φησὶν ἡ παρθένος, τοῖς κατὰ τὸ σοφὸν ἐκεῖνο παράγγελμα γινώσκειν ἑαυτοὺς ἐπιθυμοῦσιν· εἰ κἂν ἡ διδάσκαλος τῶν περὶ ψυχῆς ὑπολήψεων αὐτὴ ἡ ψυχὴ, ὅτι ἄϋλός τις καὶ ἀσώματος, καταλλήλως τῇ ἰδίᾳ φύσει ἐνεργοῦσά τε καὶ κινουμένη, καὶ διὰ τῶν σωματικῶν ὀργάνων τὰς ἰδίας κινήσεις ἐνδεικνυμένη.
Ἡ γὰρ ὀργανικὴ τοῦ σώματος αὕτη διασκευὴ, ἔστι μὲν οὐδὲν ἧττον καὶ ἐπὶ τῶν ἀπονεκρωθέντων διὰ θανάτου, ἀλλ᾿ ἀκίνητος μένει καὶ ἀνενέργητος, τῆς ψυχικῆς δυνάμεως ἐν αὐτῇ μὴ οὔσης. Κινεῖται δὲ τότε ὅταν ἥ τε αἴσθησις ἐν τοῖς ὀργάνοις ᾖ, καὶ διὰ τῆς αἰσθήσεως ἡ νοητὴ δύναμις διήκῃ ταῖς ἰδίαις ὁρμαῖς συγκινοῦσα πρὸς τὸ δοκοῦν τὰ ὀργανικὰ αἰσθητήρια».
ΟΠΟΙΟΣ ΘΕΛΕΙ ΛΟΙΠΟΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙ ΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΔΗΛΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ ΟΤΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΑΜΦΟΥ ΟΤΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΥΜΕ ΕΙΚΟΝΕΣ ΣΤΟ ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΟ ΜΑΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ ΜΑΣ, ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΜΕΤΑΦΕΡΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΚΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΣ ΤΕΣ ΣΑΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ, ΕΠΙΤΡΕΠΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΝΑ ΠΟΔΗΓΕΤΕΙ ΤΗΝ ΖΩΗ ΜΑΣ. ΠΡΟΒΑΛΛΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ.
ΣΤΗΝ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΟΜΩΣ ΚΑΤΑΛΗΓΟΥΝ ΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΜΑΣ ΜΟΝΟΝ ΟΤΑΝ ΑΠΟΥΣΙΑΖΕΙ Η ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΨΥΧΗ ΚΑΙ Ο ΝΟΥΣ, ΔΙΟΤΙ Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΛΗΓΟΥΝ ΣΤΟΝ ΝΟΥ.
Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΝΟΥ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΕΠΕΣΕ ΚΑΙ ΕΣΠΑΣΕ. ΑΥΤΟ ΛΟΙΠΟΝ ΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ ΠΟΥ ΔΙΝΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΡΑΞΕΩΣ, ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΙ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΩΝ-ΤΗΝ ΓΝΩΜΗ- ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΡΕΙΣ ΕΩΣΦΟΡΙΚΟΥΣ ΠΕΙΡΑΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΜΑΣ, ΔΙΟΤΙ ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΤΗΝ ΕΩΣΦΟΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΙΝΗΘΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΑΞΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΥΠΑΡΞΟΥΝ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου