Του Θεόδωρου Παντούλα
Δεν θυμάμαι η εκδημία άλλου συγγραφέα να προκάλεσε τόσες αντιδράσεις όσο αυτές που σημειώθηκαν μετά τον θάνατο του Χρήστου Γιανναρά. Σημείο αντιλεγόμενο, όχι τόσο το έργο του όσο το πρόσωπό του!
Νομίζω ωστόσο ότι οι απρέπειες και οι συναισθηματικές τσιγκουνιές καλό είναι να μένουν αναπάντητες. Οι παλιότεροι θα θυμούνται ότι οι «συντηρητικοί» τον λογάριαζαν για «προοδευτικό». Σήμερα οι «προοδευτικοί» τον αποστρέφονται σαν «συντηρητικό»! Όπως και να έχει, το δέντρο που ’χει τον καρπό, αυτό πετροβολάνε. Κι από το γιανναρικό δέντρο χόρτασαν αρκετοί. Άλλοι στάθηκαν ευγνώμονες κι άλλοι αγνώμονες – μες τη ζωή είναι αυτά.
Ο Χρ. Γιανναράς στάθηκε για πολλούς Δάσκαλος. Δεν αναφέρομαι σε καμιά μετάγγιση σοφίας αλλά σε εκείνο το σπάνιας γενναιοδωρίας φέρσιμο που μετράει τις κουβέντες του, όχι από οπισθοβουλία αλλά για να αφήσει χώρο να ξεπεταχτούν γύρω του βλαστάρια και παραβλάσταρα.
Γνωρίζω ανθρώπους που τους άλλαξε όχι απλώς τον προσανατολισμό σπουδών αλλά τη ζωή. Εντούτοις, δεν γνωρίζω κανέναν που να μετάνιωσε γι’ αυτό.
Η δημοφιλία του δεν σημαίνει ότι ήσαν βατός ο δρόμος του. Κάθε άλλο. Δεν υπήρχε καν δρόμος! Μόνος τον άνοιξε αποτινάζοντας με ευτολμία τους ακαδημαϊκούς και θρησκευτικούς –ισμούς. Στην κόψη πορεύτηκε πάντοτε σοδιάζοντας αμυχές και χαρακιές, για της ζωής τα ουσιώδη.
«Δεν είναι η δεοντολογία που πλάθει τη ζωή». Ούτε καιρό ούτε διάθεση είχε για εκπτώσεις. Δεν επρόκειτο για στενοκεφαλιά ενός δύστροπου γραφιά αλλά για επαγρύπνηση ενός γενναίου που δεν άλλαζε όνομα ούτε στα σύκα ούτε στη σκάφη.
Υπάρχει το κυρίως έργο του για το οποίο θα μιλήσουν άλλοι περισσότερο αρμόδιοι. Γεγονός πάντως είναι ότι δεν αναμετρήθηκαν και πολλοί συγκαιρινοί του με αυτό, κι ας είναι εκτός από μοναδικό και το μοναδικό στο είδος του εξαγώγιμο προϊόν μας. Ακόμη και αυτοί που ψέλλισαν ενστάσεις, τις ψέλλισαν ευκαιριακά, στην πραγματικότητα φτύνοντας αμάσητα δικά του δωρήματα. Από τα πολλά χαρίσματά του ας κρατήσουμε την προτεραιότητα της αγαπητικής διακινδύνευσης έναντι της εγωτικής κατασφάλισης. Μιας διακινδύνευσης διόλου θεωρητικής και καθόλα ψηλαφητής. Ο έρωτας ως μοναδική οδός υπαρκτικής γνησιότητας. Και κοντά στην ένσαρκη μεταφυσική του, ας κρατήσουμε και την απότοκό της: την φυσική, ήγουν επιχώρια, παράδοση του ελληνικού τρόπου, αυτή που δεν φιλιώνει ούτε με το θάνατο ούτε με τη θανατίλα.
Δίπλα σε αυτό το κοπιώδες έργο υπάρχει και η για δεκαετίες τακτική παρέμβασή του, πάντοτε «εν ανθηρώ Έλληνι λόγω», στον Κυριακάτικο, κυρίως, Τύπο. Βλέπω με έκπληξη ότι η αρθρογραφία του θεωρείται από κάποιους σαν πάρεργο που δεν αξίζει να το πολυπαίρνουμε στα σοβαρά. Αυτή η θεώρηση φέρνει τον Γιανναρά στα μέτρα και στα γούστα όσων την εκφέρουν αλλά μου φαίνεται επιπόλαιη και άδικη. Άδικη όχι μόνο γιατί τεμαχίζει έναν αξεχώριστο συγγραφικό κάματο που περιφρονούσε την προχειρογραφία αλλά γιατί παραθεωρεί μια τακτική δραστηριότητα και επιπόλαιη γιατί δεν αναγνωρίζει σε αυτή τη δραστηριότητα τη διακινδύνευση που συνεπάγεται η αναμέτρηση με τα τρέχοντα. Και δεν μου έρχεται στο νου κανείς άλλος που για περισσότερο από μισό αιώνα κατέθεσε όχι βεβαιότητες αλλά αγωνίες για τα εκτός του γραφείου του ζητήματα. Αν τα βιβλία τον αντάμειψαν με φίλους, οι επιφυλλίδες τού προσπόρισαν εχθρούς. Προφανώς και δεν έλειψαν οι αστοχίες (τις οποίες με μικρόψυχη σπουδή επισημαίνουν οι αναμάρτητοι), όμως δεν απόλειψε ποτέ η πείνα και η δίψα να μην σπαταληθεί και να μην μαγαριστεί η ιερότητα της ζωής.
Ακόμα και η οξύτητα κάποιων διατυπώσεων όπως το προφητικό «Finis Graeciae» δεν έχουν μνησικακία αλλά σπαραγμό –φωνή πατρίδας ποθεινής– στον οποίο έχουν δυσανεξία και οι νεοεθνικόφρονες και οι πολέμιοί τους.
Και κάτι τελευταίο – επιτρέψτε μου. Είχαμε αγάπη με τον Γιανναρά. Και θα με μάλωνε που δεν κάνω ζάφτι τον αποχωρισμό και θα μου λείψει το πιο τίμιο – η μορφή του. Κρατώ τις μνήμες φυλαχτό και ψευτοπαρηγοριέμαι φυλλομετρώντας βιβλία. Και συνομολογώ με μπόλικους ομηλίκους μου ότι στον τόπο μας δεν είμαστε όλοι αυτοδίδακτοι. Μετά τη θανή του Γιανναρά είμαστε ορφανεμένοι, αυτοδίδακτοι όμως όχι.
A Dio Δάσκαλε. Καλή αντάμωση.
Φιλοξενήθηκε στην Καθημερινή την Κυριακή 1/9/24. Η φωτογραφία είναι στιγμιότυπα από ομιλία του στο βιβλιοπωλείο "πορθμός" στη Χαλκίδα
- nikos είπε...
-
Διαβάζοντας τον και παρακολουθώντας τον ανελλιπώς για περίπου 25 χρόνια και ξεκινώντας να το κάνω αυτό γοητευμένος από την αισθητική της γραφής του και θετικά προδιατεθειμένος απέναντί του γιατί είχε μια επικάλυψη υγιούς αντίστασης στην επέλαση της νεωτερικότητας μου έκανε ένα σπουδαίο δώρο. Να καταλάβω πως η ταυτολογία ανεξάρτητα τα παρακλάδια που διαλέγει για να απλωθεί είναι πάντα ταυτολογία, το Εγώ και η Μεγαλομανία μπορεί να κρύβεται στα πιο απίθανα σημεία, η καταστροφή δεν αντιστρέφετε με εργαλεία (τρόπο σκέψης) που την δημιουργούν, και πως η "Ελλάδα" ως πρόταση βίου όπως του άρεσε να επαναλαμβάνει ακούραστα ήταν κάτι το οποίο βιωματικά το περιφρονούσε παντελώς, για να μην πω το απεχθανόταν βαθύτατα σε βαθμό ΑΣΒΕΣΤΟΥ μίσους. Έτσι αποτέλεσε άθελά του (ίσως) ένας ταπεινός συνεργός στην σημερινή ζοφερή κατάσταση του τόπου που τόσο εύστοχα καυτηρίαζε. Η φωτιά έχει τον αέρα μέχρι ένα συγκεκριμένο μέγεθος εύρος και περιβάλλον αντίπαλο. Μετά όμως από κάποιο όριο αέρας και φωτιά μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι φίλοι και ο Γιανναράς δυστυχώς ήταν από εκείνους που αμετανόητα έλεγε με τον τρόπο του "συγνώμη αλλά εγώ μόνο να φυσάω ξέρω" ενώ έδειχνε ταυτόχρονα την έξοδο σε μια πόρτα που είχε ζωγραφίσει με το μυαλό του σε ένα αδιέξοδο.
Κάποτε ο ίδιος αναφέρθηκε σε μια κουβέντα που του είχε κάνει ο Λορεντζάτος :
"Ο Ζήσιμος ήταν ο μόνος άνθρωπος που τόλμησε να μου πει, απερίφραστα κι επιτακτικά, πως έπρεπε να φύγω από τη «Ζωή». Του είχα δώσει το βιβλίο μου Άσκηση σε δώδεκα διηγήματα, το διάβασε, κι είχαμε συναντηθεί στα προπύλαια της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
«Λογοτεχνική κριτική δεν θα σου κάνω», μου είπε, «ούτε έχει και καμιά αξία – ξεχώρισα ένα διήγημα, “Η κάθοδος”, αυτό μόνο. Μα ήθελα να σου πω, ύστερα από το διάβασμα αυτού του βιβλίου, πως πρέπει να κατέβεις από κάποιο βάθρο που πάνω του έχεις ανεβεί και βλέπεις από ψηλά τη ζωή. Δεν ξέρω ούτε πώς ζεις, ούτε τι είναι αυτή η Αδελφότητα όπου βρίσκεσαι, ξέρω ότι πρέπει να φύγεις από κει μέσα. Είτε μοναχός γίνεις είτε πάτερ-φαμίλιας, ο δρόμος και για τα δυο περνάει μέσα από τη ζωή»"
Δεν ξέρω πως τελικά αυτή η κουβέντα τον άλλαξε στην πραγματική του ζωή και δεν μας πέφτει λόγος. Πάντως στο συγγραφικό του έργο(γιατί ούτε φιλόσοφο τον λες αλλά ούτε και θεολόγο), νομίζω καθόλου. Δεν μετάνιωσα καθόλου για τον χρόνο που σπατάλησα διαβάζοντάς τον, ίσα ίσα όπως είπα στην αρχή , αλλά με την σημερινή μου γνώση σίγουρα δεν θα διάβαζα ούτε τους τίτλους από τα πονήματα του.
8 σχόλια:
Η αμφισβήτηση του Αγίου Φωτός του Παναγίου Τάφου δεν είναι και αυτό ένα θέμα;
Θά μπορούσε νά παραστεί ο ίδιος, νά ζήσει αυτό πού συμβαίνει. Από τήν άλλη αυτή η υποδοχή σάν αρχηγού κράτους η κινητοποίηση νά μοιραστεί παντού κάτι τό οποίο δέν ανταποκρίνεται στό θαύμα πλέον έχει τό στοιχείο τής υπερβολής αλλά διαφοροποιείται σαφώς από τό σημείο πού μάς προσφέρει ο ουρανός καί μάλιστα έξω από τόν έλεγχο τού κλήρου, ανάμεσα στούς πιστούς. Τό σημείο είναι μέρος τού ευαγγελίου καί δυστυχώς αμφισβητήθηκε καί τό ίδιο τό ευαγγέλιο.
Διαβάζοντας τον και παρακολουθώντας τον ανελλιπώς για περίπου 25 χρόνια και ξεκινώντας να το κάνω αυτό γοητευμένος από την αισθητική της γραφής του και θετικά προδιατεθειμένος απέναντί του γιατί είχε μια επικάλυψη υγιούς αντίστασης στην επέλαση της νεωτερικότητας μου έκανε ένα σπουδαίο δώρο. Να καταλάβω πως η ταυτολογία ανεξάρτητα τα παρακλάδια που διαλέγει για να απλωθεί είναι πάντα ταυτολογία, το Εγώ και η Μεγαλομανία μπορεί να κρύβεται στα πιο απίθανα σημεία, η καταστροφή δεν αντιστρέφετε με εργαλεία (τρόπο σκέψης) που την δημιουργούν, και πως η "Ελλάδα" ως πρόταση βίου όπως του άρεσε να επαναλαμβάνει ακούραστα ήταν κάτι το οποίο βιωματικά το περιφρονούσε παντελώς, για να μην πω το απεχθανόταν βαθύτατα σε βαθμό ΑΣΒΕΣΤΟΥ μίσους. Έτσι αποτέλεσε άθελά του (ίσως) ένας ταπεινός συνεργός στην σημερινή ζοφερή κατάσταση του τόπου που τόσο εύστοχα καυτηρίαζε. Η φωτιά έχει τον αέρα μέχρι ένα συγκεκριμένο μέγεθος εύρος και περιβάλλον αντίπαλο. Μετά όμως από κάποιο όριο αέρας και φωτιά μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι φίλοι και ο Γιανναράς δυστυχώς ήταν από εκείνους που αμετανόητα έλεγε με τον τρόπο του "συγνώμη αλλά εγώ μόνο να φυσάω ξέρω" ενώ έδειχνε ταυτόχρονα την έξοδο σε μια πόρτα που είχε ζωγραφίσει με το μυαλό του σε ένα αδιέξοδο.
Κάποτε ο ίδιος αναφέρθηκε σε μια κουβέντα που του είχε κάνει ο Λορεντζάτος :
"Ο Ζήσιμος ήταν ο μόνος άνθρωπος που τόλμησε να μου πει, απερίφραστα κι επιτακτικά, πως έπρεπε να φύγω από τη «Ζωή». Του είχα δώσει το βιβλίο μου Άσκηση σε δώδεκα διηγήματα, το διάβασε, κι είχαμε συναντηθεί στα προπύλαια της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
«Λογοτεχνική κριτική δεν θα σου κάνω», μου είπε, «ούτε έχει και καμιά αξία – ξεχώρισα ένα διήγημα, “Η κάθοδος”, αυτό μόνο. Μα ήθελα να σου πω, ύστερα από το διάβασμα αυτού του βιβλίου, πως πρέπει να κατέβεις από κάποιο βάθρο που πάνω του έχεις ανεβεί και βλέπεις από ψηλά τη ζωή. Δεν ξέρω ούτε πώς ζεις, ούτε τι είναι αυτή η Αδελφότητα όπου βρίσκεσαι, ξέρω ότι πρέπει να φύγεις από κει μέσα. Είτε μοναχός γίνεις είτε πάτερ-φαμίλιας, ο δρόμος και για τα δυο περνάει μέσα από τη ζωή»"
Δεν ξέρω πως τελικά αυτή η κουβέντα τον άλλαξε στην πραγματική του ζωή και δεν μας πέφτει λόγος. Πάντως στο συγγραφικό του έργο(γιατί ούτε φιλόσοφο τον λες αλλά ούτε και θεολόγο), νομίζω καθόλου. Δεν μετάνιωσα καθόλου για τον χρόνο που σπατάλησα διαβάζοντάς τον, ίσα ίσα όπως είπα στην αρχή , αλλά με την σημερινή μου γνώση σίγουρα δεν θα διάβαζα ούτε τους τίτλους από τα πονήματα του.
"...αλλά με την σημερινή μου γνώση σίγουρα δεν θα διάβαζα ούτε τους τίτλους από τα πονήματα του".
Αν δεν τον διάβαζες, κύριε Νίκο, θα είχες αυτή την γνώση;
ΚΣΝ
ΜΟΝΗ ΠΗΓΗ ΓΝΩΣΕΩΣ Ο ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ;
Όχι, δεν είναι η μόνη πηγή γνώσεως ο Γιανναράς, αν αναφέρεσαι σε εμένα, Αμέθυστε.
Με ενόχλησε ο θυμός και η απολυτότητα και η "υπερορθοδοξία" τού σχολιαστή "Νίκος". Σίγουρα ο ίδιος θα απέκτησε "γνώση" και από άλλα πράγματα που μπορεί μετά από 25 χρόνια να τα καταδικάσει πάλι.
ΚΣΝ
@ΚΝΣ
Πίστεψέ με μπορεί να φαντάζεσαι ότι θέλεις προκειμένου να σχηματίσεις το προφίλ που στο μυαλό σου μπορεί και έχει το "θράσος" να έχει τις αντιρρήσεις του με τον Γιανναρά. Βλέπεις δεν είμαι τόσο φανατικός των "σχέσεων" που προπαγάνδιζε ο Γιανναράς για να με αφορά πως με φαντάζεσαι. Αλλά η ευκολία σου να διακρίνεις υπερορθοδοξία, στα λεγόμενα μου, μιας και δεν έκανα καμία αναφορά σε κάτι δογματικό, με κάνει με την σειρά μου να φαντάζομαι διάφορα για σένα τα οποία επέτρεψε μου να τα κρατώ για μένα.
Είναι καλό να μην αναλωνόμαστε σε φαντασιοπληξίες.......αλλά από την άλλη μεριά μπορείς ελεύθερα να φαντάζεσαι πως μετά από 25 χρόνια μπορώ να καταδικάζω κάποιες μεταγενέστερες του Γιανναρά γνώσεις. Άλλωστε όλα είναι σχετικά έ; Αυτό δεν μου λες στην τελική; Όχι αγαπητέ ....... δεν είναι όλα σχετικά. Άμα σε τρομάζει η ανυπαρξία της σχετικότητας όταν κάποια πράγματα γίνονται εν τέλει σαφέστατα για κάποιους, φιλική συμβουλή σε παρακαλώ, μην το ταυτίζεις με απολυτότητα. Πες το απλά βίωμα που έλεγε και ο γενναιόδωρος Γιανναράς. Δεν βοηθά .....ίσα ίσα, κάνει τα πράγματα χειρότερα.
Δημοσίευση σχολίου