ΤΟ "ΚΑΚΟ ΣΤΟΝ ΘΕΟ" (2)

 Συνέχεια από: Τετάρτη 29 Μαρτίου 2023

ΤΟ "ΚΑΚΟ ΣΤΟΝ ΘΕΟ" 

Του Antonio Stevenazzi.

 ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ(συνέχεια)       

Μ' αυτή την σημασία, το προαίσθημα τής αμαρτίας, τού πόνου και τού θανάτου εκφράζουν με πολλαπλό τρόπο την ανθρώπινη κατάσταση στην βαθειά της ενότητα, αιχμή πρός την κατεύθυνση ενός μοναδικού μυστηρίου τής αδικίας και τής κακίας. Εδώ όμως η φαινομενολογία τού κακού πρέπει να δώσει το βήμα σε μία ερμηνευτική τών συμβόλων και τών μύθων, καθώς αυτά προσφέρουν την πρώτη γλωσσική μεσολάβηση σε μία εμπειρία η οποία διαφορετικά είναι μπερδεμένη και άλογη. Στο εσωτερικό αυτού του στοχασμού δύο σημεία τα οποία ανήκουν στην εμπειρία του κακού κατευθύνουν πρός αυτή την βαθειά ενότητα! Πρώτα απ'όλα στο επίπεδο του ηθικού κακού, η αναγνώριση μίας υπευθυνότητος μας προστατεύει απο ένα σκοτεινό βάθος και μας διατηρεί στην πιό καθαρή ζώνη της εμπειρίας της ενοχής. Αυτή κρύβει ταυτόχρονα στο βάθος της την κατάκτησί της απο ανώτερες δυνάμεις, δυνάμεις τις οποίες με αρκετή ευκολία θα δαιμονοποιήσει ο μύθος. Ο μύθος τοιουτοτρόπως εκφράζει το "αίσθημα" ότι ανήκει σε μία ιστορία του κακού, πάντοτε παρούσα εκεί για τον καθένα. Το πιό ορατό αποτέλεσμα αυτής της παράξενης εμπειρίας τής παθητικότητος, στην ίδια την καρδιά τής πράξεως του κακού, είναι ότι ο άνθρωπος αισθάνεται ταυτόχρονα θύμα και φταίχτης! Ακόμη και στο επίπεδο τού πόνου, παρατηρείται η ίδια σύγχυση τού ορίου ανάμεσα στον φταίχτη και το θύμα! Αλλά εδώ η σκέψη δέν μπορεί παρά να κάνει μία ερώτηση αποσβολωμένη: καθώς η τιμωρία είναι μία αγωνία και ένας πόνος που θεωρείται άξιο τίμημα, θα πρέπει ίσως να σκεφθούμε ότι κάθε πόνος, ακόμη και ο άμετρος και υπερβολικός, είναι κατά κάποιο τρόπο η τιμωρία μιάς αμαρτίας πέραν της προσωπικής ή γνωστής, ακόμη και ομαδικής και άγνωστης; Αυτή η διαφορά μεγέθους ανάμεσα στο ηθικό κακό και το κακό του πόνου και του βασάνου αποτελεί ίσως το πιό μεγάλο σκάνδαλο. Ένα σκάνδαλο το οποίο ξαναβρίσκουμε στο πρόσωπο των θυμάτων και των αθώων, όπως τα μωρά, των οποίων η δυστυχία είναι καθαρή, χωρίς αντίσταση, χωρίς την ωριμότητα η οποία μπορεί να κάνει ακόμη και την ασθένεια και τον πόνο μία μοίρα! Ο Ντοστογιέφσκι ήταν ενοχλημένος και ο Καραμαζώφ του "επιστρέφει το εισιτήριο εισόδου του" σε έναν Δημιουργό Ικανό να αφήσει χώρο στο απαράδεκτο!

          Αλλά η απελπισμένη δυστυχία και η σφαγή των αθώων δέν είναι παρά το επιφαινόμενο μίας βαθύτερης διαστάσεως τού υπερβολικού πόνου, εκείνου δηλαδή που ονομάζεται "μάταιη δυστυχία", ή παράλογη! Εκείνη η οποία δέν οδηγεί στην θεραπεία αλλά στον θάνατο, η οποία δέν είναι χρήσιμη σε τίποτε διότι σπάει τα κόκκαλα χωρίς να δυναμώνει την ψυχή και η οποία εφόσον δέν μπορεί ούτε να προσληφθεί ούτε να προσφερθεί, δέν πονάει επί πλέον στ'αληθινά: Ο πόνος γίνεται μάταιος λόγω της υπερβολής του!

          Βεβαίως μία μεγάλη σειρά ηθικολόγων και πνευματικών συγγραφέων εξήγησαν τον πόνο σύμφωνα με την κατηγορία τής δοκιμασίας ή με εκείνη του εξαγνισμού και της λύτρωσης, και αυτό δέν είναι λιγότερο αληθινό. Αλλά εξίσου αληθινές ηχούν και οι λέξεις τού X.Tilliette για το κακό, όταν λέει: "Αλλά ο απαράδεκτος πόνος, ο ωμός πόνος, χωρίς φώς και χωρίς βλέμμα δέν διαθέτει καμμία λαβή για μία κάποια μετάλλαξη. Και εάν η ανθρώπινη τερατωδία είναι τόσο αποκρουστική μέχρι τού σημείου να συνδέσει την καταγωγή του απο την απο δώ μεριά τής ελεύθερης βουλήσεως, τότε η μάταιη δυστυχία παραπέμπει σ'έναν σκληρό ή ανώμαλο Θεό. Είτε το θέλουμε είτε όχι, ο πόνος των αθώων-των μωρών-είναι πράγματι το απόλυτο κακό και το μυστήριο, μάλλον ευλογημένο, της δυστυχίας του πόνου, είναι εδώ συνδυασμένο με το μυστήριο τής αδικίας".

          Η φαινομενολογία του κακού πολλαπλασιάζει τις ερωτήσεις χωρίς απάντηση. Στην τάξη τού στοχασμού, το κακό αντιπροσωπεύει την απορία τών αποριών και επί πλέον εάν μπορούσε να συλληφθεί απο την νόηση, δέν θα ήταν πλέον αντιφατικό και θα προσλάμβανε κάποιες σημασίες. Αλλά είναι πλήρως αναρχικό και ανυπότακτο στις γενικές λύσεις και οι Θεοδικείες και οι ανθρωποδικίες οι οποίες προσπαθούν να το συμπεριλάβουν στο καθολικό, στο καθόλου, δέν κατορθώνουν να συλλάβουν παρά το φάντασμά του!

          Έτσι λοιπόν η σκοτεινή πλευρά τού κακού, ενωμένη με την αδιανόητη υπερβολή τού πόνου στον κόσμο σε σχέση με το γενικώς κατανοητό, αποτελεί τελικώς εκείνο το "σκιώδες βάθος", το οποίο δέν απομυθοποιήθηκε ποτέ εντελώς, και το οποίο καθιστά το κακό ένα μοναδικό αίνιγμα! Όχι μόνον ώς πρός την ουσία του, αλλά μαζί και πιό ριζικά ώς πρός την καταγωγή του!

          Και όμως το ερώτημα περί του κακού δέν έπαψε ποτέ να ταράζει την καρδιά τού ανθρώπου και ο άνθρωπος απο πάντα προσπάθησε να το απαντήσει! Δέν είναι πρόθεσή μας να παρουσιάσουμε μία τυπολογία των διαφόρων προσπαθειών τις οποίες επεξεργάστηκαν οι άνθρωποι αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα του κακού. Θα χρειαζόταν να διασχίσουμε όλη την ιστορία της σκέψης! Ίσως όμως πρέπει να τονίσουμε ότι τελευταίως η ίδια η σκέψη έφτασε να ομολογήσει την αδυναμία της μπρός σ'αυτό το πρόβλημα και να συνειδητοποιήσει την αποτυχία της!

          Τελείωσε η εποχή των μεγάλων ορθολογιστικών Θεοδικιών (Λάϊμπνιτς) όπου ο Θεός ήταν αθώος διότι είχε δημιουργήσει τον καλύτερο απο τους δυνατούς κόσμους και το κακό εξηγείτο σαν ατέλεια κάθε δημιουργημένου όντος και επανασυντίθετο σε μία συμπαντική ορθολογιστική αρμονία. Η εκείνη του μοντέρνου ορθολογισμού (Χέγκελ) ο οποίος είδε το κακό σαν το διαλεκτικό αρνητικό απαραίτητο στην περιπέτεια του Θετικού. Μετά τον Κάντ και το δόγμα του περί ριζικού κακού και τον τρόμο χωρίς όνομα τού περασμένου αιώνος είναι πλέον δύσκολο να πιστέψουμε στην αισιοδοξία τους. Δέν πείθουν ούτε οι προσπάθειες του άθεου μηδενισμού, ο οποίος απορρίπτοντας τις παραδοσιακές λύσεις έφτασε να καταργήσει τους παραδοσιακούς όρους του προβλήματος, δηλαδή τον Θεό και το κακό, αρνούμενος πρώτα απ'όλα τον Θεό, στο όνομα του ασυμβίβαστου του Θεού με την ύπαρξη του κακού, και καταλήγοντας στην συνέχεια να αρνηθεί την ίδια την πραγματικότητα του κακού, διότι του λείπει ένας απόλυτος ορίζοντας νοήματος στο όνομα του οποίου θα μπορούσε να καταγγείλλει την έλλειψη νοήματος!

          Το κακό, αυτή η πολύμορφη πραγματικότητα η οποία συχνά κρύβεται μέσα στον άνθρωπο και μερικές φορές τον υποδουλώνει, δέν μειώνεται ούτε γίνεται μπανάλ. Οι ρίζες τού κακού εισέρχονται στο πιό βαθύ μέρος τής ανθρώπινης φύσεως και ρίχνουν την σκιά τους στο πιό μυστικό άδυτο των σχέσεων ανάμεσα στον άνθρωπο και το υπερβατικό. Έτσι η ριζικότης τού κακού στην μή-σημασία του δέν μπορεί παρά να παραπέμψει στην καταγωγή τής σημασίας και του νοήματος, δηλαδή στον Θεό. Το θέμα του Θεού λοιπόν και το θέμα του κακού σχηματίζουν μία αχώριστη δυάδα. Αλλά πώς να την σκεφτούμε; Αυτό είναι το αληθινό πρόβλημα. Διότι η σκέψη μπορεί κάθε στιγμή να αποτύχει!

         Ακριβώς απο την προσπάθεια να σκεφτούμε "μαζί" αυτό το διώνυμο γεννήθηκε ο ανήσυχος στοχασμός τού Pareyson. Ένας στοχασμός που αποκορυφώνεται στο "κακό στον Θεό", όπου προσπαθεί να δείξει πώς ακριβώς διακρίνοντας στον Θεό την δυνατότητα τού κακού και αποκλείοντάς την απο πάντα και για πάντα, είναι δυνατόν να κατανοηθεί η αμετάκλητη, αιώνια, πρωτογενής θετικότης που είναι ο Χριστιανικός Θεός, καθότι επιλογή, δηλαδή αρχική απόφαση, απόλυτη, να είναι αγαθός, η ήττα του κακού, η νίκη στο μηδέν, και η επιβεβαίωση του Είναι.

Συνεχίζεται