 |
| Άγιος Γρηγόριος Θεολόγος. Φορητή εικόνα 14ος αι. Ι.Μ. Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους. |
(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)
Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου
Περί της ευταξίας κατά τας συζητήσεις και ότι δεν είναι εις θέσιν κάθε άνθρωπος να διαλέγεται περί Θεού ούτε είναι κάθε καιρός κατάλληλος προς τούτο
1. Επειδή συνεκεντρώθητε προθύμως και η πανήγυρις είναι πολυάνθρωπος, και διά τούτο είναι κατ’ εξοχήν ευκαιρία εργασίας, ας σας προσφέρωμεν κάποιον εμπόρευμα, αν όχι άξιον της κοινής προθυμίας, άλλα τουλάχιστον όχι κατώτερον της δυνάμεώς μας. Διότι η μεν προθυμία απαιτεί τα μεγαλύτερα, η δύναμίς μας όμως εισφέρει τα μέτρια· και είναι προτιμότερον να εισφερθή το κατά δύναμιν παρά να ελλείπη το παν.
Διότι ένοχος δεν είναι αυτός ο οποίος δεν κατόρθωσε τα τοιαύτα, αλλ’ αυτός ο οποίος δεν τα ηθέλησε, τόσον εις τα θεία όσον και εις τα ανθρώπινα πράγματα.
Εγώ μεν είμαι ανεπαρκής και πτωχός ποιμήν και δεν είμαι αρεστός εις τους άλλους ποιμένας (διά να εκφρασθώ μετριοπαθώς), είτε λόγω της θείας ευδοκίας και του ορθού λόγου είτε διά μικροψυχίαν και εριστικότητα, δεν το γνωρίζω, ο Θεός το γνωρίζει, λέγει ο θείος Απόστολος, και θα το δηλώση σαφώς η ημέρα της αποκαλύψεως και το τελευταίον πυρ, με το οποίον κρίνονται ή καθαρίζονται όλα τα ιδικά μας. Θα προσπαθήσω όμως κατά δύναμιν να μη αποκρύψω το χάρισμα ούτε να θέσω τον λύχνον κάτω από τον μόδιον ούτε να καταχώσω το τάλαντον (πράγματα τα οποία ήκουσα από σας πολλάκις, όταν (ονειδίζατε την αργίαν μου και εξεφράζετε δυσαρέσκειαν διά την σιωπήν μου), αλλά να σας εκπαιδεύσω και να σας εναρμονίσω προς το Πνεύμα με λόγους αληθείας.
2. Από που λοιπόν ν’ αρχίσω να σας καταρτίζω, αδελφοί; και με ποιους λόγους να τιμήσω τους αθλητάς, εις τους οποίους αφιερώνεται η παρούσα πανήγυρις; Τι πρώτον και τι μεγαλύτερον να είπω; τι συμφέρει περισσότερον τας ψυχάς σας και τι είναι χρησιμώτερον εις τον παρόντα καιρόν; θα γνωρίσωμεν τούτο ως εξής· ποιον στοιχείον είναι το ωραιότερον εις την διδασκαλίαν μας;
Η ειρήνη, θα προσθέσω μάλιστα ότι αυτό είναι και το ωφελιμώτερον. Ποίον δε είναι το χειρότερον και το βλαβερώτερον; Η διχόνοια.
Αφού δε ηρώτησα τούτο και απήντησα, θα ερωτήσω και το δεύτερον ποίον είναι εκείνο το οποίον κατ’ εξοχήν την διέλυσε; και τι είναι εκείνο το οποίον την εισήγαγε; θα το πράξω δε ούτως ώστε, όπως εις τα νοσήματα περιεκόψαμεν τα αίτια και εφράξαμεν και εξηράναμεν τας πηγάς των παθών, ούτω να αποκόψωμεν και τα από εκεί ρεύματα και αποτελέσματα.
Διότι δεν είναι δυνατόν να γνωρίσωμεν περί του τέλους καλώς, αν δεν σκεφθώμεν oρθώς περί της αρχής, θέλετε λοιπόν να είπετε και να γνωστοποιήσετε σεις την αιτίαν; Ή παραχωρείτε εις εμέ τον θεραπευτήν να την δηλώσω και να την διορθώσω;
Διότι είμαι έτοιμος να είπω, αν το θέλετε, και ετοιμότερος να σας ακούσω, αν ομιλήσετε.
Μου το παραχωρείτε βέβαια, το γνωρίζω καλώς· διότι δεν μας θεωρείτε κακούς ιατρούς των τοιούτων νοσημάτων ούτε αμαθείς διά την θεραπείαν των ψυχών, ασχέτως αν το πράττετε κακώς ή ορθώς. Να μη απορήσετε δε, αν είπω παράδοξον λόγον· διότι είναι μεν παράδοξος, αλλ’ αληθής, όπως λέγω εγώ τουλάχιστον και σεις θα συμφωνήσετε, αν περιμείνετε ν’ ακούσετε έως το τέλος, και δεν πάθετε ό,τι κατηγορώ, να σηκωθήτε πριν από τον λόγον εξ αιτίας της θερμότητος.
3. Το αίτιον της ταραχής ταύτης είναι αι θερμαί και μεγάλαι φύσεις· όχι βεβαίως απλώς διάπυροι και μεγάλαι (διότι φυσικά δεν κατακρίνομεν την θερμότητα, χωρίς την οποίαν είναι αδύνατον να κατορθωθή κάτι σπουδαίον προς την ευσέβειαν και την άλλην αρετήν), αλλά γενναίοι μαζί με την αλογίαν και αμάθειαν και με το παράγωγόν της κακόν, το θράσος διότι το θράσος είναι παράγωγον της αμαθείας.
Πράγματι αι μεν ασθενείς φύσεις είναι εξ ίσου νωθραί και προς την αρετήν και προς την κακίαν, και δεν κινούνται προς καμμίαν κατεύθυνσιν σπουδαίως, όπως συμβαίνει με τα κινήματα των προξενούντων νάρκωσιν.
Αι γενναίαι δε φύσεις, όταν τας καθοδηγή και τας διευθύνη ο λόγος, είναι σπουδαίον πράγμα διά την αρετήν· όταν δε ελλείπη η επιστήμη και ο λόγος, ευρίσκονται κατά ίσον τρόπον εις κακίαν.
Βεβαίως και ο ίππος πρέπει να είναι θυμοειδής και γενναίος, προκειμένου να νικήση, είτε πολεμικός είναι είτε αγωνιστικός· ο ίδιος όμως δεν θα ηδύνατο να είναι εις τίποτε ικανός, αν δεν θα επαιδεύετο με χαλινόν και δεν εμάνθανε την ημερότητα με κοπιαστικήν γυμναστικήν.
4. Και τούτο είναι, ως επί το πλείστον, αυτό το όποιον διέσπασε μέλη, διεχώρισεν αδελφούς, ετάραξε πόλεις, εξερέθισε λαούς, ώπλισεν έθνη, ήγειρε βασιλείς εναντίον άλλων, ιερείς προς τον λαόν και προς αλλήλους, λαόν προς εαυτόν και τους ιερείς, γονείς προς τέκνα, τέκνα προς γονείς, άνδρας προς γυναίκας, γυναίκας προς άνδρας, όλα τα αγαπητά πρόσωπα, δούλους και κυρίους προς αλλήλους, διδασκάλους και μαθητάς, γέροντας και νέους· και τούτο είναι αυτό το όποιον, εξευτέλισαν τον νόμον του σεβασμού, του μεγαλυτέρου βοηθήματος προς την αρετήν, εισήγαγε τον νόμον της αυθαδείας.
Και εγίναμεν όχι φυλή καθ’ εαυτήν χωριστά, πράγμα διά το όποιον εις την αρχαιότητα ωνειδίζετο ο Ισραήλ, ούτε Ισραήλ και Ιούδας, τα δύο τμήματα του ενός μικρού τούτου έθνους, αλλ’ εχωρίσθημεν κατά οίκους και ζεύγη αναγκαία, και σχεδόν έκαστος καθ’ εαυτόν, η οικουμένη όλη και όλον το ανθρώπινον γένος, εις όσον διεδόθη ο θείος λόγος.
Και έγινεν αναρχία η πολυαρχία και διεσκορπίσθησαν τα οστά μας προς τον άδην, και εχρειάσθη, αφού ενικήσαμεν τους εξωτερικούς εχθρούς, να καταλυθώμεν υπ’ αλλήλων και, όπως οι μανιακοί, όταν εγγίζουν τας σάρκας των, να μη αισθανώμεθα αλλά και να χαίρωμεν πλέον διά το κακόν, ενώ άλλοι, ειρηνεύοντες να θεωρούν κέρδος όχι την συμφοράν και να νομίζουν ότι προσφέρουν ως λατρείαν εις τον Θεόν την κατάλυσιν εχρειάσθη επίσης να διαιρεθώμεν και να εμπρησθώμεν, όχι την έπαινετην διαίρεσιν ούτε τον καθαρτικόν εμπρησμόν, αλλά τον ολέθριον.
Διότι δεν διαιρεί ο κοπτερός λόγος, δηλαδή η μάχαιρα του Χριστού, τους πιστούς από τους απίστους ούτε βάλλεται και ανάπτεται πυρ, δηλαδή η πίστις η όποια κατατρώγει και κατεσθίει την ύλη και η θέρμη το Πνεύματος, αλλά κατατρωγόμεθα και κατατεμνόμεθα αντιθέτως από πριν.
Συνεχίζεται
Από τον τόμο «Γρηγορίου του Θεολόγου, Άπαντα τα έργα 2, Προσωπικαί σχέσεις και Εκκλησιαστική διακονία» των εκδόσεων Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς» Θεσσαλονίκη 1985. Εισαγωγή, κείμενον, μετάφραση, σχόλια Παναγιώτης Χρήστου.
Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου
Περί της ευταξίας κατά τας συζητήσεις και ότι δεν είναι εις θέσιν κάθε άνθρωπος να διαλέγεται περί Θεού ούτε είναι κάθε καιρός κατάλληλος προς τούτο
1. Επειδή συνεκεντρώθητε προθύμως και η πανήγυρις είναι πολυάνθρωπος, και διά τούτο είναι κατ’ εξοχήν ευκαιρία εργασίας, ας σας προσφέρωμεν κάποιον εμπόρευμα, αν όχι άξιον της κοινής προθυμίας, άλλα τουλάχιστον όχι κατώτερον της δυνάμεώς μας. Διότι η μεν προθυμία απαιτεί τα μεγαλύτερα, η δύναμίς μας όμως εισφέρει τα μέτρια· και είναι προτιμότερον να εισφερθή το κατά δύναμιν παρά να ελλείπη το παν.
Διότι ένοχος δεν είναι αυτός ο οποίος δεν κατόρθωσε τα τοιαύτα, αλλ’ αυτός ο οποίος δεν τα ηθέλησε, τόσον εις τα θεία όσον και εις τα ανθρώπινα πράγματα.
Εγώ μεν είμαι ανεπαρκής και πτωχός ποιμήν και δεν είμαι αρεστός εις τους άλλους ποιμένας (διά να εκφρασθώ μετριοπαθώς), είτε λόγω της θείας ευδοκίας και του ορθού λόγου είτε διά μικροψυχίαν και εριστικότητα, δεν το γνωρίζω, ο Θεός το γνωρίζει, λέγει ο θείος Απόστολος, και θα το δηλώση σαφώς η ημέρα της αποκαλύψεως και το τελευταίον πυρ, με το οποίον κρίνονται ή καθαρίζονται όλα τα ιδικά μας. Θα προσπαθήσω όμως κατά δύναμιν να μη αποκρύψω το χάρισμα ούτε να θέσω τον λύχνον κάτω από τον μόδιον ούτε να καταχώσω το τάλαντον (πράγματα τα οποία ήκουσα από σας πολλάκις, όταν (ονειδίζατε την αργίαν μου και εξεφράζετε δυσαρέσκειαν διά την σιωπήν μου), αλλά να σας εκπαιδεύσω και να σας εναρμονίσω προς το Πνεύμα με λόγους αληθείας.
2. Από που λοιπόν ν’ αρχίσω να σας καταρτίζω, αδελφοί; και με ποιους λόγους να τιμήσω τους αθλητάς, εις τους οποίους αφιερώνεται η παρούσα πανήγυρις; Τι πρώτον και τι μεγαλύτερον να είπω; τι συμφέρει περισσότερον τας ψυχάς σας και τι είναι χρησιμώτερον εις τον παρόντα καιρόν; θα γνωρίσωμεν τούτο ως εξής· ποιον στοιχείον είναι το ωραιότερον εις την διδασκαλίαν μας;
Η ειρήνη, θα προσθέσω μάλιστα ότι αυτό είναι και το ωφελιμώτερον. Ποίον δε είναι το χειρότερον και το βλαβερώτερον; Η διχόνοια.
Αφού δε ηρώτησα τούτο και απήντησα, θα ερωτήσω και το δεύτερον ποίον είναι εκείνο το οποίον κατ’ εξοχήν την διέλυσε; και τι είναι εκείνο το οποίον την εισήγαγε; θα το πράξω δε ούτως ώστε, όπως εις τα νοσήματα περιεκόψαμεν τα αίτια και εφράξαμεν και εξηράναμεν τας πηγάς των παθών, ούτω να αποκόψωμεν και τα από εκεί ρεύματα και αποτελέσματα.
Διότι δεν είναι δυνατόν να γνωρίσωμεν περί του τέλους καλώς, αν δεν σκεφθώμεν oρθώς περί της αρχής, θέλετε λοιπόν να είπετε και να γνωστοποιήσετε σεις την αιτίαν; Ή παραχωρείτε εις εμέ τον θεραπευτήν να την δηλώσω και να την διορθώσω;
Διότι είμαι έτοιμος να είπω, αν το θέλετε, και ετοιμότερος να σας ακούσω, αν ομιλήσετε.
Μου το παραχωρείτε βέβαια, το γνωρίζω καλώς· διότι δεν μας θεωρείτε κακούς ιατρούς των τοιούτων νοσημάτων ούτε αμαθείς διά την θεραπείαν των ψυχών, ασχέτως αν το πράττετε κακώς ή ορθώς. Να μη απορήσετε δε, αν είπω παράδοξον λόγον· διότι είναι μεν παράδοξος, αλλ’ αληθής, όπως λέγω εγώ τουλάχιστον και σεις θα συμφωνήσετε, αν περιμείνετε ν’ ακούσετε έως το τέλος, και δεν πάθετε ό,τι κατηγορώ, να σηκωθήτε πριν από τον λόγον εξ αιτίας της θερμότητος.
3. Το αίτιον της ταραχής ταύτης είναι αι θερμαί και μεγάλαι φύσεις· όχι βεβαίως απλώς διάπυροι και μεγάλαι (διότι φυσικά δεν κατακρίνομεν την θερμότητα, χωρίς την οποίαν είναι αδύνατον να κατορθωθή κάτι σπουδαίον προς την ευσέβειαν και την άλλην αρετήν), αλλά γενναίοι μαζί με την αλογίαν και αμάθειαν και με το παράγωγόν της κακόν, το θράσος διότι το θράσος είναι παράγωγον της αμαθείας.
Πράγματι αι μεν ασθενείς φύσεις είναι εξ ίσου νωθραί και προς την αρετήν και προς την κακίαν, και δεν κινούνται προς καμμίαν κατεύθυνσιν σπουδαίως, όπως συμβαίνει με τα κινήματα των προξενούντων νάρκωσιν.
Αι γενναίαι δε φύσεις, όταν τας καθοδηγή και τας διευθύνη ο λόγος, είναι σπουδαίον πράγμα διά την αρετήν· όταν δε ελλείπη η επιστήμη και ο λόγος, ευρίσκονται κατά ίσον τρόπον εις κακίαν.
Βεβαίως και ο ίππος πρέπει να είναι θυμοειδής και γενναίος, προκειμένου να νικήση, είτε πολεμικός είναι είτε αγωνιστικός· ο ίδιος όμως δεν θα ηδύνατο να είναι εις τίποτε ικανός, αν δεν θα επαιδεύετο με χαλινόν και δεν εμάνθανε την ημερότητα με κοπιαστικήν γυμναστικήν.
4. Και τούτο είναι, ως επί το πλείστον, αυτό το όποιον διέσπασε μέλη, διεχώρισεν αδελφούς, ετάραξε πόλεις, εξερέθισε λαούς, ώπλισεν έθνη, ήγειρε βασιλείς εναντίον άλλων, ιερείς προς τον λαόν και προς αλλήλους, λαόν προς εαυτόν και τους ιερείς, γονείς προς τέκνα, τέκνα προς γονείς, άνδρας προς γυναίκας, γυναίκας προς άνδρας, όλα τα αγαπητά πρόσωπα, δούλους και κυρίους προς αλλήλους, διδασκάλους και μαθητάς, γέροντας και νέους· και τούτο είναι αυτό το όποιον, εξευτέλισαν τον νόμον του σεβασμού, του μεγαλυτέρου βοηθήματος προς την αρετήν, εισήγαγε τον νόμον της αυθαδείας.
Και εγίναμεν όχι φυλή καθ’ εαυτήν χωριστά, πράγμα διά το όποιον εις την αρχαιότητα ωνειδίζετο ο Ισραήλ, ούτε Ισραήλ και Ιούδας, τα δύο τμήματα του ενός μικρού τούτου έθνους, αλλ’ εχωρίσθημεν κατά οίκους και ζεύγη αναγκαία, και σχεδόν έκαστος καθ’ εαυτόν, η οικουμένη όλη και όλον το ανθρώπινον γένος, εις όσον διεδόθη ο θείος λόγος.
Και έγινεν αναρχία η πολυαρχία και διεσκορπίσθησαν τα οστά μας προς τον άδην, και εχρειάσθη, αφού ενικήσαμεν τους εξωτερικούς εχθρούς, να καταλυθώμεν υπ’ αλλήλων και, όπως οι μανιακοί, όταν εγγίζουν τας σάρκας των, να μη αισθανώμεθα αλλά και να χαίρωμεν πλέον διά το κακόν, ενώ άλλοι, ειρηνεύοντες να θεωρούν κέρδος όχι την συμφοράν και να νομίζουν ότι προσφέρουν ως λατρείαν εις τον Θεόν την κατάλυσιν εχρειάσθη επίσης να διαιρεθώμεν και να εμπρησθώμεν, όχι την έπαινετην διαίρεσιν ούτε τον καθαρτικόν εμπρησμόν, αλλά τον ολέθριον.
Διότι δεν διαιρεί ο κοπτερός λόγος, δηλαδή η μάχαιρα του Χριστού, τους πιστούς από τους απίστους ούτε βάλλεται και ανάπτεται πυρ, δηλαδή η πίστις η όποια κατατρώγει και κατεσθίει την ύλη και η θέρμη το Πνεύματος, αλλά κατατρωγόμεθα και κατατεμνόμεθα αντιθέτως από πριν.
Συνεχίζεται
Από τον τόμο «Γρηγορίου του Θεολόγου, Άπαντα τα έργα 2, Προσωπικαί σχέσεις και Εκκλησιαστική διακονία» των εκδόσεων Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς» Θεσσαλονίκη 1985. Εισαγωγή, κείμενον, μετάφραση, σχόλια Παναγιώτης Χρήστου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου